تجربه مدرنیته ایرانی و روایت بازار
یک‌بار دیگر این مساله برایم آشکار شد که نظریه «شرق‌شناسی» ادوارد سعید تاچه اندازه غیردقیق، غیرعلمی و زیان‌بار است. در واقع، او درست می‌گوید که ما «شرق» را از نگاه «غرب» شناختیم، اما به این نکته توجه نمی‌کند که تمامی منابع و مطالعاتی که در مورد شرق وجود دارد، حاصل پژوهش‌های علمی، دقیق و عموما بی‌طرفانه شرق‌شناسان است. همان‌گونه که گفتم، در حین جست‌وجو برای یافتن منابعی در مورد بازار تهران، به کتاب بازار و دولت در ایران برخوردم. از اسم نویسنده پی بردم که باید تبار ایرانی داشته باشد. حدسم درست بود. آرنگ کشاورزیان، چهار ساله بوده که همراه مادر و پدرش از ایران به انگلستان مهاجرت کرده است. حالا ۴۳ سال از آن روزها می‌گذرد و در حال‌حاضر آرنگ ۴۷ ساله است. او استاد موسسه مطالعات اسلامی و خاورمیانه در دانشگاه نیویورک است و در زمینه‌هایی چون اقتصاد سیاسی و جنبش‌‌های اجتماعی، به‌ویژه در حوزه خاورمیانه و شمال آفریقا به تحقیق و پژوهش مشغول است. مهم‌ترین پژوهش کشاورزیان، پایان‌نامه دکترای او محسوب می‌شود که در آن نهاد بازار و سیر تحولات آن را در شش دهه اخیر مورد بررسی قرار داده است. همین رساله است که در قالب کتاب بازار و دولت به طبع رسیده است.
بازار و دولت در ایران یک ناداستان است که به‌طرزی جذاب و پرکشش قصه بازار تهران، آدم‌های آن و مناسبات‌شان را با قدرت روایت می‌کند. از مطالعه اقتصاد و سیاست در ایران معاصر سخن می‌گوید. بازار تهران همواره محور اقتصاد ایران و در واقع «تجربه شهری» یا حتی تجربه «مدرنیته ایرانی» نیز محسوب می‌شود. تجربه‌ای دگرگون‌کننده با تبعات درازمدت که برای مدت‌ها در کانون تحولات سیاسی و اقتصادی ایران حضور داشته است. اما این نقش‌آفرینی شدیدا رو به افول بوده است. در واقع، کشاورزیان به مقایسه اقتصاد و سیاست بازار در حکومت پهلوی و نظام انقلابی متعاقب آن می‌پردازد، حکومتی که با انگیزه مدرنیزاسیون درصدد تضعیف آن بود و نظامی که با حکم محافظت از بازارها به منزله نهادهایی «اسلامی» به قدرت رسید. نتایج سیاست‌های خاص خودشان با مقاصدشان کاملا اختلاف داشت. به‌رغم رویکرد خصمانه شاه، بازار در لوای حکومت وی رونق یافت و خودمختاری نهادی خود را تا آن اندازه حفظ کرد که در انقلاب اسلامی نقشی لازم را ایفا کرد. برعکس، حکومت برآمده از انقلاب اسلامی سیاست‌هایی را پیاده کرد که سهوا شیوه‌های عملکرد و کنش بازار را دگرگون ساخت و درنتیجه قابلیت آن را برای بسیج سیاسی تحلیل برد. به گمان من، کتاب «بازار و دولت در ایران: سیاست‌های بازار تهران»، اثری معیار در مطالعه جامعه ایرانی است که از دریچه بازار تهران تحلیلی دقیق از روابط اجتماعی در ایران معاصر، پیش‌رو می‌نهد. بازار و دولت در ایران نظری به زندگی روزمره شهروندان ایرانی و ذهنیت‌های آنها از خلال تعاملات‌شان با یکدیگر، دولت و طبقه روحانیت عرضه می‌کند. کتاب حاضر، بر دیدگاه‌ها، ایدئولوژی‌ها و میراث سیاسی و اجتماعی که از دهه ۱۹۶۰ اقتصاد ایران را جان بخشیده و شکل داده نگاهی عمیق می‌افکند. این کتاب، هم برای مخاطب عام و هم برای مخاطب خاص جذاب خواهد بود. این کتاب برای طیف وسیعی از علاقه‌مندان به جامعه‌شناسی، علوم‌سیاسی، اقتصاد، تاریخ، جغرافیا و حتی ادبیات جذاب خواهد بود.
