تاثیر دور جدید تحریم‌های اقتصادی بر صنعت حمل‌ونقل ریلی کشور
الف) اثر مستقیم
وضع دور جدید تحریم‌ها، صنعت ریلی را از جنبه‌های زیر به‌طور مستقیم تحت‌تاثیر قرار می‌دهد:
- افزایش هزینه‌های تامین مالی خرید واگن: از آنجا که بخش قابل‌توجهی از واگن‌های وارداتی (درصورت اخذ مجوز واردات) ساخت روسیه بوده و کشور مذکور تابع تحریم‌های وضع شده از سوی دولت آمریکا نیست، مشکلی در خرید واگن ایجاد نخواهد شد. اما مشکل اصلی در زمینه تامین مالی خرید واگن‌ها از طریق سیستم بانکی است. با توجه به خودداری بانک‌ها از تخصیص اعتبار برای خرید واگن، شرکت‌های واردکننده لاجرم باید از فاینانس شرکت‌های سازنده استفاده کنند که این موضوع هزینه‌های تامین مالی آنها را افزایش خواهد داد.
- کاهش حمل بارهای ترانزیتی: با وضع تحریم‌های جدید، چند مشکل در زمینه حمل بارهای ترانزیتی ریلی ایجاد خواهد شد. نخست آنکه بعضی از صاحبان کالاها به خاطر نگرانی از قرار گرفتن در لیست تحریم‌ها، تمایل به حمل کالایشان از طریق ایران را نداشته و به نوعی سعی خواهند کرد از مسیرهای دیگر حتی با قیمت بالاتر کالاهایشان را جابه‌جا کنند. مشکل دیگر، پوشش بیمه‌ای کالاهای ترانزیتی از خاک ایران است که صاحبان کالا را با چالش عدم تمایل شرکت‌های بیمه‌ای بین‌المللی برای ارائه پوشش بیمه‌ای مواجه خواهد کرد. بخش دیگری از مشکل، به دشواری نقل و انتقال پول میان صاحبان کالا و شرکت‌های کریری ریلی بر می‌گردد که این موضوع نیز مانعی بر سر راه ترانزیت محسوب می‌شود. مجموع این عوامل در دور قبلی تحریم‌ها منجر به کاهش قابل توجه حجم بارهای ترانزیتی شد (نمودار ۱).
- ایجاد مشکل در زمینه خرید و تامین قطعات لکوموتیو: با وضع تحریم‌های اقتصادی، تامین قطعات و خرید لکوموتیو از کشورهای اروپایی با مشکل مواجه شده و واردات مورد نیاز عمدتا از چین صورت خواهد گرفت.
ب) اثر غیرمستقیم:
از آنجا که سهم بالایی از میزان جابه‌جایی‌های شبکه ریلی کشور (نزدیک به ۷۰ درصد) به حمل بارهای معدنی اختصاص داشته و بخش زیادی از مواد معدنی جابه‌جا شده به‌منظور صادرات به بنادر جنوبی کشور حمل می‌شوند، کاهش تولید و صادرات مواد مذکور ممکن است به‌طور غیرمستقیم بر عملکرد شبکه ریلی کشور در زمینه جابه‌جایی بار تاثیرگذار باشد. نمودار (۲) ظرفیت تولید و میزان تولید سنگ‌آهن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مواد معدنی استخراج شده در کشور را نشان می‌دهد. مشاهده می‌شود که طی سال‌های گذشته به‌ویژه پس از وضع دور قبلی تحریم‌ها در سال ۱۳۹۰، هیچ‌گونه تاثیر منفی بر تولید سنگ‌آهن در کشور مشاهده نشد. کاهش میزان تولید سنگ‌آهن در سال ۱۳۹۴، به دلیل کاهش بهای جهانی این ماده معدنی و عدم تولید بسیاری از معادن خصوصی در این سال بود. با توجه به اینکه بیش از ۹۰ درصد از سنگ‌آهن تولیدی کشور به چین صادر می‌شود، پیش‌بینی می‌شود همچون گذشته، وضع تحریم‌های جدید خللی در میزان صادرات سنگ‌آهن ایجاد نکند.
جدول (۱)، مقاصد صادراتی محصولات سنگ‌آهن، کنستانتره و گندله ایران را نشان می‌دهد. مشاهده می‌شود عمده محصولات صادراتی ایران به کشورهایی است که تابع تحریم‌های وضع شده از سوی آمریکا نیستند، بنابراین تحریم‌ها تاثیر معنی‌داری بر میزان صادرات محصولات معدنی نخواهد گذاشت.
نمودار (۳)، میزان بارهای جابه‌جا شده با ناوگان ریلی کشور و نمودار (۴) میزان حمل بارهای معدنی از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۵ به‌وسیله ناوگان ریلی کشور را نشان می‌دهند. مشاهده می‌شود وضع تحریم‌های اقتصادی که در سال ۱۳۹۰ به اوج خود رسید، تاثیری بر میزان حمل ریلی نداشته است.
به‌طور کلی می‌توان گفت، دور جدید تحریم‌های وضع شده تاثیری بر میزان بار داخلی شبکه ریلی کشور نخواهد داشت و تاثیر آن تنها بر حمل بارهای ترانزیتی است که سهم قابل‌توجهی از کل بارهای حمل‌شده با ریل نیست. از سوی دیگر، وضع تحریم‌ها علاوه‌بر دشوار کردن تامین مالی خرید واگن‌های موردنیاز شبکه ریلی کشور، در بلندمدت مشکلاتی در زمینه توسعه ناوگان حمل‌ونقل ریلی (بار و مسافر) و تامین واگن و لکوموتیو ایجاد خواهد کرد و به‌منظور رفع نیازهای موجود، باید به بازار سایر کشورها از جمله چین (به‌رغم کیفیت پایین‌تر محصولات) متکی بود.
* دکترای علوم اقتصادی، مدیر توسعه کسب‌وکار شرکت ریل‌پرداز سیر
ارسال نظر