سرمایه‌گذاری صنایع در انرژی تجدیدپذیر «عبور از بی‌برقی» را ممکن می‌سازد
برق‌گرفتگی تولید از ناترازی
با توجه به بروز و تشدید روزافزون محدودیت انرژی در کشور، ارتقای سهم تولید انرژی‌های تجدیدپذیر به‌عنوان راهکار اصلی در مواجهه صنایع با بحران انرژی معرفی می‌شود. درحال حاضر سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از مجموع انرژی تولید شده در کشور، کمتر از یک درصد برآورد می‌شود. درحالی‌که انتظار می‌رود برای غلبه بر مشکلات کنونی و جلوگیری از تشدید بحران، تولید انرژی‌های پایدار توسعه یابد. از منظر مدیران حاضر در این رویداد، ناترازی به کاهش تیراژ تولید، افزایش بهای تمام شده تولید، از دست دادن بازارهای صادراتی، کاهش اشتغال، افزایش وابستگی به واردات، کاهش فناوری و ... دامن زده و بخش صنعت را زمین‌گیر کرده است. فرهاد زرگری مدیرعامل گروه توسعه ملی، مهدی صادقی‌نیارکی مدیرعامل گروه صنعتی ایران ترانسفو، علی قاسمی‌نژاد رئیس گروه توسعه نیروگاه‌ها در صنایع و شهرک‌های خورشیدی ساتبا ، علیرضا تابش مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری و توسعه صنایع سیمان، ارسلان کاظم‌پور مدیرعامل شرکت توسعه صنایع بهشهر و علی پژوهان مدیرعامل گروه مانا انرژی پاک از جمله سخنرانان این نشست بودند و جملگی بر نقش موثر تجدیدپذیرها برای غلبه بر بی‌برقی در صنایع تاکید کردند.
تبعات سرمایه‌گذاری ناکافی
فرهاد زرگری مدیرعامل گروه توسعه ملی در ابتدای این نشست به بررسی ابعاد ناترازی و اثرگذاری آن بر زیست روزمره مردم و همچنین عملکرد صنایع و مسیر توسعه صنعتی کشور پرداخت و اظهار کرد: بحران ناترازی انرژی در سال‌های اخیر همه ابعاد زندگی ما را تحت تاثیر منفی قرار داده و انتظار می‌رود اقدامی عاجل و راهبردی برای رفع آن اندیشیده شود.
وی افزود: بخش صنعت یکی از ارکان مهم اقتصاد ایران و همچنین یکی از بخش‌های تاثیرگذار بر رشد اقتصادی کشور است. پس از بخش خدمات، بیشترین مقدار از تولید ناخالص داخلی ایران از بخش «گروه صنعت و معدن» حاصل می‌شود. بررسی رشد ارزش افزوده صنایع بزرگ بخش صنعت و معدن حکایت از آن دارد که صنایع تولید مواد شیمیایی و نفتی، صنایع تولید محصولات غذایی و تولیدات فلزات پایه، سهم بالایی از رشد بخش صنعت را در اختیار دارند. زرگری گفت: از دیدگاه منطقه‌ای باوجود اینکه صنعت معدن بسیار زودتر از بسیاری از کشورهای منطقه به ایران وارد شده، اما کشورمان در میان 22 کشور منطقه منا، در جایگاه دهم قرار دارد.
وی تاکید کرد: در طول دهه‌های گذشته همواره انرژی ایران، به‌عنوان مزیتی برای اقتصاد ایران و همچنین در جذب سرمایه مطرح می‌شد. اما اکنون همین مزیت به تهدیدی جدی برای اقتصاد کشور بدل شده است. عدم سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت‌ها، غافلگیری استراتژیکی را برای کشور فراهم آورد. توسعه صنعتی و تولید ناخالص داخلی را تحت تاثیر منفی قرار داد. در این میان بهره‌مندی از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند مسیر توسعه را مجدد، هموار کند.
زرگری در ادامه به سهم فعالیت‌های مختلف از کل تشکیل سرمایه ثابت صنعتی در دوره 1381 تا 1399 اشاره کرد. سهم تولید مواد شیمیایی و فرآورده‌های شیمیایی از تشکیل سرمایه ثابت صنعتی در این دهه، برابر 22 درصد برآورد شده است. سهم تولید فلزات پایه از تشکیل سرمایه ثابت صنعتی در این دهه برابر 14 درصد برآورد شده است. اما سهم تولید تجهیزات برقی از تشکیل سرمایه ثابت صنعتی در این دهه تنها برابر 2 درصد گزارش شده است. بنابراین سرمایه‌گذاری نامتقارن و نامتوازن را باید عامل اصلی بروز بحران در این بخش، عنوان کرد.
در حال حاضر سهم منابع تجدیدپذیر در تامین برق کشور کمتر از 5 درصد برآورد می‌شود؛ درحالی‌که میانگین جهانی نقش این منابع در تامین انرژی در سطح بین‌المللی حدود 14 درصد برآورد می‌شود. گفتنی است در ماده 19 قانون هوای پاک مقرر شده که 30 درصد از برق کشور از منابع تجدیدپذیر تامین شود.
وی افزود: استفاده از انرژی‌های فسیلی در کشورهایی نظیر نروژ، عربستان و چین به‌طرز قابل توجهی کاهش یافته و سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در این کشورها رو به افزایش گذاشته است. سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در عربستان از سال 2009 تا 2024 از 2 درصد به 20 درصد افزایش یافته است. بنابراین انتظار می‌رفت ایران نیز در این سال‌ها در مسیر توسعه بهره‌مندی از ظرفیت‌های انرژی گام بردارد.
انرژی پاک، اهرم رشد
مهدی صادقی‌نیارکی مدیرعامل گروه صنعتی ایران ترانسفو در ادامه این نشست از انرژی‌های پاک با عنوان اهرم رشد اقتصادی در دنیای کنونی نام برد و افزود: متوسط رشد اقتصادی دنیا تا سال 2027، حدود 3 درصد برآورد می‌شود. نگاه کلی به رشد اقتصادی کشورها به‌ویژه کشورهای نوظهور و در حال توسعه، طی سال‌های آتی حکایت از آن دارد که فناوری‌های فرامرزی و همچنین بهره‌مندی از انرژی پاک به‌عنوان اهرم رشد کشورها، اثرگذار خواهد بود.
وی گفت: فناوری‌های زیستی، فناوری‌های دیجیتال، فناوری‌های هوشمند صنایع و فناوری‌های مرتبط با انرژی، تاثیر بسزایی بر مسیر رشد کشورها دارد. در همین‌حال باید خاطرنشان کرد که انتظار می‌رود در سال‌های آتی، فناوری‌ها و تکنولوژی‌های پیشرفته و فرامرزی به‌عنوان ابزار رشد اقتصادی، مطرح باشند. در این میان بخش عمده رویکردها مستلزم مصرف انرژی است. برخی از رویکردها نیز به‌طور مستقیم نیازمند تامین انرژی‌های پاک هستند. مدیرعامل گروه صنعتی ایران ترانسفو گفت: در سال‌های اخیر سهم سوخت‌های فسیلی از تامین انرژی دنیا، کاهش یافته است. در همین‌حال انتظار می‌رود طی 10 سال آتی سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از سبد انرژی در سطح جهانی، افزایش قابل توجهی یابد. به بیانی دیگر جهان به سرعت در حال گذر از انرژی‌های فسیلی به تجدیدپذیر و به‌ویژه خورشیدی است. در ادامه باید تاکید کرد که قیمت تجهیزات انرژی‌های پاک در سال‌های اخیر به شدت کاهشی بوده که همین موضوع احداث نیروگاه‌های مربوطه را مقرون‌به‌صرفه خواهد کرد. در همین‌حال انتظار می‌رود با افزایش تقاضا برای انرژی‌های پاک، تولید تجهیزات این صنایع، صرفه به مقیاس اقتصادی بالاتری بیابد. گفتنی است طی دوره زمانی 2021 تا تابستان 2024، قیمت تجهیزات نیروگاه‌های خورشیدی بیش از 60 درصد کاهش یافته است. صادقی‌نیارکی گفت: نگاه کلی به روند تامین انرژی دنیا حکایت از آن دارد که با وجود تشدید ناترازی برق در ایران، همچنان سهم تجدیدپذیرها در تامین برق کشور به شدت محدود است. میزان ناترازی برق کشور در پیک مصرف امسال حدود 17 هزارمگاوات برآورد شده است. انتظار می‌رود این ناترازی در سال آتی به 20 تا 24 هزارمگاوات افزایش یابد. وی گفت: میزان تولید انرژی خورشیدی در کشور در حال حاضر برابر 608 مگاوات، انرژی بادی برابر 376 مگاوات، برق‌آبی کوچک برابر 104 مگاوات، زیست‌توده برابر 22 مگاوات و برق حاصل از توربین انبساطی نیز برابر 10 مگاوات برآورد می‌شود.
تحمیل خسارت خاموشی به تولید
علی قاسمی‌نژاد رئیس گروه توسعه نیروگاه‌ها در صنایع و شهرک‌های خورشیدی ساتبا در ادامه این نشست با اشاره به زیان تحمیل شده به صنایع در سایه خاموشی‌های گسترده، اظهار کرد: در برنامه هفتم توسعه مقرر شده ظرفیت شبکه برق از 90 هزارمگاوات کنونی به 125 هزارمگاوات در پایان برنامه پنج ساله افزایش یابد. در ابتدای اجرای برنامه هفتم توسعه ظرفیت نیروگاه‌های حراتی برابر 78536 مگاوات گزارش شده است، انتظار می‌رود این ظرفیت در پایان برنامه هفتم به 97236 مگاوات افزایش یابد. ظرفیت تولید برق کشور در پایان برنامه هفتم توسعه بدون تغییر برابر 12249 مگاوات برآورد شده است. ظرفیت تولید برق با تکیه بر انرژی هسته‌ای در ابتدای برنامه هفتم توسعه برابر 1000 مگاوات است، این ظرفیت در پایان مهلت اجرای این برنامه، برابر 3000 مگاوات برآورد شده است. ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر در ابتدای اجرای برنامه هفتم توسعه برابر 1036 مگاوات گزارش شده است، انتظار می‌رود این ظرفیت در پایان دوره اجرای برنامه هفتم توسعه به 12000 مگاوات افزایش یابد.
قاسمی‌نژاد در ادامه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور را ضروری دانست. احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر در قیاس با نیروگاه‌های حرارتی، مزیت‌هایی دارد که ازجمله آنها باید به سرعت بالای اجرا و سهولت نصب، عدم نیاز به سوخت، تولید پراکنده، پدافند غیرعامل، هزینه تمام‌شده ارزان، سازگار با محیط زیست و ... اشاره کرد. در همین‌حال از معایب احداث نیروگاه‌های حرارتی می‌توان به کمبود سوخت، طولانی بودن دوره احداث، آلایندگی زیست‌محیطی و هزینه احداث بالا اشاره کرد.
رئیس گروه توسعه نیروگاه‌ها در صنایع و شهرک‌های خورشیدی ساتبا گفت: سال 2023، جهش تولید انرژی‌های تجدیدپذیر را در دنیا شاهد بودیم. البته بروز جنگ میان روسیه و اوکراین و تغییر سیاست کشورها در حوزه تامین امنیت انرژی در این بخش اثرگذار بوده است.
وی در ادامه اجرای ماده 16 قانون جهش تولید دانش‌بنیان را در توسعه انرژی‌های پاک موثر دانست. از ابتدای سال 1402، صنایع با قدرت مصرف بیشتر از یک مگاوات موظف هستند، معادل یک درصد از برق مورد نیاز سالانه خود را از طریق احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر، تامین کنند. این میزان باید در پایان سال پنجم حداقل به 5 درصد افزایش یابد. صنایع می‌توانند درصد فوق را از تابلوی سبز بورس انرژی خریداری کنند. در غیر این‌صورت وزارت نیرو موظف است درصد مشمول از برق مصرفی این صنایع را با تعرفه برق تجدیدپذیر، محاسبه کرده و در قبوض برق صنایع درج کنند.
در همین‌حال اقداماتی نیز برای تشویق صنایع به تولید انرژی تجدیدپذیر اجرایی می‌شود که عبارتند از: معافیت صنایع کوچک از شمول مدیریت مصرف در ایام ناترازی. این معافیت برای صنایع تک شیفت برابر 50 درصد دیماند مصرفی، برای صنایع دو شیفت برابر 65 درصد دیماند مصرفی و برای صنایع سه شیفت برابر 80 درصد دیماند مصرفی است.
انرژی پاک و پایدار
علی پژوهان مدیرعامل گروه مانا انرژی پاک در ادامه این نشست تاکید کرد: با توجه به بروز بحران انرژی در کشور، بهره‌مندی از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند تاثیر بسزایی بر رفع ناترازی‌ها داشته باشد. وی در ادامه با اشاره به بومی‌سازی فناوری فتوولتائیک در کشور برای بهره‌مندی از برق خورشیدی گفت: با توجه به موقعیت جغرافیایی و تابش مناسب خورشید، پتانسیل تولید برق خورشیدی در کشور به شدت مهیا است. ایران با داشتن آفتاب درخشان و ساعات طولانی تابش، می‌تواند به یکی از قطب‌های تولید انرژی خورشیدی در منطقه تبدیل شود. بنابراین بومی‌سازی زنجیره صنعت فتوولتائیک نه‌تنها به پایداری انرژی کمک می‌کند، بلکه به کاهش وابستگی به واردات تجهیزات و فناوری‌های خارجی نیز منجر خواهد شد. این اقدام ضمن جلوگیری از خروج ارز به تقویت اقتصاد ملی نیز کمک خواهد کرد. به‌علاوه آنکه، خودکفایی صنعت فتوولتائیک در ایران می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی را ایجاد کرده و به افزایش اشتغال در بخش‌های مختلف اقتصادی منجر شود. سرمایه‌گذاری در این حوزه، توسعه فناوری‌های نوین، آموزش نیروی انسانی متخصص و ارتقای زیرساخت‌های مربوطه، از دیگر تاثیرات مثبت آن است.
محدودیت‌های جدی صنایع
ارسلان کاظم‌پور، مدیرعامل شرکت توسعه صنایع بهشهر، با اشاره به چالش‌های بهره‌وری در مصرف انرژی گفت: بیش از ۲۵ هزار مگاوات پرت انرژی در کشور وجود دارد. این میزان نشان‌دهنده عدم بهره‌وری در مصرف انرژی است. ما باید به جای مصرف صرف، به سمت تولید پایدار و بهینه حرکت کنیم و برای نوسازی صنایع برنامه‌ریزی کنیم. علیرضا تابش، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری و توسعه صنایع سیمان، با اشاره به مصرف بالای انرژی در صنعت سیمان افزود: ظرفیت اسمی تولید کلینکر در سال ۱۴۰۳ حدود 7.5 میلیون تن است، اما موجودی کلینکر کشور تنها پاسخگوی مصرف دو ماه است. این نشان‌دهنده مشکلات جدی در حوزه تولید پایدار است. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند به بهبود این وضعیت کمک کند.
