با توجه به وجود تردیدها نسبت به آینده بازار سرمایه با وجود ریسک‌‌‌های سیاسی پیش‌‌‌رو و روی کار آمدن ترامپ به تحلیل اثرگذاری این عوامل، تعاملات زوجی آن با دیگر شاخص‌های اثر‌گذار از کانال‌های مختلف و پیش‌بینی آینده بازار سرمایه می‌‌‌پردازیم. پیش‌بینی‌‌‌ها و تحلیل‌‌‌های صورت‌گرفته عموما براساس بررسی‌‌‌های آماری و انطباق آن با تجربیات یا به صورت تحلیل‌‌‌های مبتنی بر مدل‌‌‌های آرچ و گارچ اقتصادی است که اعتبار خود را در تحلیل‌‌‌های بین‌المللی به علت ناتوانی در مدل‌‌‌سازی براساس عوامل پنهان اثرگذار بر تلاطمات از دست داده است.

به این منظور با استفاده از مدل‌‌‌های تلاطمات تصادفی چندمتغیره FMSV  تعاملات زوجی بین بازارهای مختلف (ارز، نفت، طلا، تورم و شاخص‌‌‌های سهامی) را مورد بررسی قرار می‌‌‌‌‌‌دهیم. نمودار همبستگی تعاملات زوجی در بازه زمانی فروردین ۱۳۹۰ تا اسفند ۱۴۰۲ به صورت ماهانه آورده شده است که امکان تحلیل را برای بررسی عوامل اثرگذار بر شاخص صنایع بانک‌ها و موسسات اعتباری، محصولات شیمیایی، فلزات اساسی، لاستیک، قند و شکر، سیمان، آهک و گچ، مواد و محصولات دارویی، کانی‌‌‌های فلزی، کاشی و سرامیک و فرآورده‌‌‌های نفتی با تلاطمات برخی شاخص بازار‌‌‌های کلان نظیر قیمت ارز و طلا، شاخص تورم و تصمیمات سیاستی موثر بر شوک‌‌‌ها و تلاطمات فراهم می‌کند و به برخی نتایج حاصله به‌اختصار اشاره می‌شود. نمودار‌‌‌ها روابط بین شاخص‌‌‌های نامبرده از صنایع فعال در بورس اوراق بهادار و شاخص‎‌‌‌های کلان اقتصادی را در بازه زمانی مذکور نشان می‌دهد. با تامل در این نمودار‌‌‌ها می‌‌‌توان به عوامل آشکار و پنهان اثرگذار بر تلاطمات قیمتی و ریسک‌‌‌های پذیرفته‌‌‌شده از کانال‌‌‌های مختلف پی‌‌‌برد.

با توجه به برآورد‌‌‌های صورت‌گرفته، تاثیر انتخابات آمریکا‌‌‌‌‌‌، تحریم و انتظارات داخلی از تحریم‌‌‌ها از کانال‌‌‌های متعدد بر شاخص بازار سرمایه اثرگذار است. به‌عنوان مثال، خروج ایالات‌متحده از توافق هسته‌‌‌ای و اعمال مجدد تحریم‌‌‌ها یکی از رویدادهای مهمی بود که در ابتدای سال ۱۳۹۷ اقتصاد ایران را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داد.

3 copy

4 copy

در مدل نشان داده می‌شود که بلافاصله پس از اعلام خروج آمریکا از برجام، تلاطم در نرخ ارز به‌شدت افزایش یافت. این افزایش تلاطم به دلیل کاهش اعتماد عمومی و افزایش انتظارات تورمی بود که موجب شد سرمایه‌گذاران به سمت دارایی‌‌‌های امن‌‌‌تر مانند دلار و طلا حرکت کنند. نمودار نشان می‌دهد که در این دوره، رفتار خوشه‌‌‌ای در نرخ ارز مشاهده می‌شود. در بررسی همبستگی زوجی دارایی‌‌‌ها مشخص می‌شود که همبستگی بین دلار و طلا در این دوره به‌شدت افزایش یافته است. این امر نشان‌‌‌دهنده سرایت ریسک در بازارهای مالی ایران است؛ به‌‌‌گونه‌‌‌ای که سرمایه‌گذاران برای حفظ ارزش سرمایه خود به سمت دارایی‌‌‌های امن‌‌‌تر حرکت کردند.

شاخص کل بورس تهران ابتدا تحت‌تاثیر جو روانی منفی افت کرد، اما با گذشت زمان و افزایش نرخ ارز، صنایع صادرات‌‌‌محور مانند پتروشیمی و فلزات اساسی با رشد قابل‌توجهی روبه‌‌‌رو شدند. این پدیده نشان‌‌‌دهنده اثر نامتقارن تحریم‌‌‌ها بر صنایع مختلف است.

در ادامه می‌‌‌‌‌‌توان مشاهده کرد که توافق موقت هسته‌‌‌ای در آذر 1392 در ابتدا باعث امیدواری به بهبود شرایط اقتصادی و کاهش تحریم‌‌‌ها شد.

در بازار ارز و طلا با اعلام توافق موقت، نرخ دلار به‌‌‌طور موقت کاهش یافت و تلاطم در بازار ارز کاهش پیدا کرد. تلاطم دلار نشان می‌دهد که همبستگی بین دلار و طلا در این دوره به‌شدت کاهش یافته است؛ زیرا کاهش ریسک سیاسی باعث خروج سرمایه‌گذاران از دارایی‌‌‌های امن شد. در بازار سهام پس از اعلام توافق، شاخص کل بورس تهران به دلیل افزایش انتظارات مثبت نسبت به لغو تحریم‌‌‌ها و بهبود صادرات، رشد قابل‌توجهی را تجربه کرد. نمودارهای همبستگی نشان‌‌‌دهنده افزایش همبستگی مثبت بین صنایع پتروشیمی و فلزات اساسی با نرخ ارز است و در بازار نفت انتظار برای افزایش صادرات نفت ایران موجب شد تا تلاطم در قیمت نفت کاهش یابد و بازار به ثبات نسبی برسد. این ثبات به‌‌‌ویژه در نمودار تلاطم بازده نفت مشهود است.

با توجه به خروجی‌‌‌های برآورد آماری فوق و سازگاری با شواهد خارجی مشخص می‌‌شود درصورت عدم‌تصمیم‌گیری مبتنی بر افزایش جدی تحریم‌‌‌ها و ثبات نسبی تلاطمات آن مانند شرایط فعلی‌‌‌‌‌‌، با توجه به تعاملات زوجی شاخص‌‌‌های کلان‌‌‌‌‌‌، انتخابات آمریکا و روی کار آمدن ترامپ و همچنین در نظر گرفتن شرایط منطقه، در میان‌مدت تلاطمات بازار سرمایه متاثر از کانال مثبت است و رشد شاخص سهام را خواهیم داشت.

همان‌طور که مشاهده می‌شود ریسک‌‌‌های خاص هر دارایی شامل نوسانات داخلی صنایع مختلف بورسی است. به‌‌‌عنوان مثال، صنایع کامودیتی‌‌‌محور (مانند فلزات اساسی و فرآورده‌‌‌های نفتی) بیشتر تحت‌تاثیر نرخ ارز و قیمت نفت قرار می‌‌‌‌‌‌گیرند، در حالی که صنایع داخلی (مانند مواد دارویی و سیمان) بیشتر تحت‌تاثیر نرخ تورم هستند. به‌درستی می‌‌‌توان برای هر صنعت به‌صورت مجزا تمامی عوامل تاثیرگذار و ریسک‌‌‌های خاص هر صنعت را محاسبه و تحلیل کرد که در یادداشت‌‌‌های مجزا به آنها پرداخته می‌شود.

* فعال بازارهای مالی