نرخ جدید خوراک گاز پتروشیمی‌‌‌ها و سوخت صنایع اعلام شد
درآستانه تلاطم
شوک جهانی به قیمت گاز
یکی از عوامل اصلی افزایش ۱۷۰ درصدی قیمت خوراک واحد‌‌‌های پتروشیمی، افزایش قیمت گاز طبیعی در جهان است؛ میانگین قیمت گاز در چهار هاب اصلی (Alberta Hub، NBP، TTF، Henry)، رشد ۱۰۰ درصدی را به نسبت فوریه سال ۲۰۲۴ تجربه کرده است. در نتیجه این تغییرات، قیمت گاز خوراک واحد‌‌‌های پتروشیمی، بر اساس قیمت دلار مرکز مبادله (۶۹۴۰۰تومان) به چیزی حدود ۱۷ سنت رسیده است. افزایش قیمت گاز خوراک واحد‌‌‌های پتروشیمی، در کنار بحران ناترازی انرژی و قطعی مکرر گاز و برق در کشور فشار مضاعفی را بر واحد‌‌‌های تولیدی، به خصوص متانول‌ساز‌‌‌ها تحمیل کرده که در نتیجه آن انگیزه این واحدها مختل شده است.
نرخ اعلام‌شده در صورت نهایی شدن، ممکن است برخی از واحدها را در معرض عدم‌توجیه اقتصادی برای ادامه فعالیت قرار دهد. این نرخ جدید نه‌تنها بر صنایع پتروشیمی اثر‌گذار است، بلکه بر اساس ضرایبی مشخص بر صنایع فولادی، فلزی، سیمانی و سایر اثر‌گذار خواهد بود. این ضریب برای شرکت‌های پتروشیمی، پالایشگاهی و احیای فولاد ۶۰ درصد، شرکت‌های تولید فلزات شامل احیای کوره بلند ۴۵درصد، سیمان ۱۵درصد و سایر صنایع ۱۰درصد نرخ پایه خوراک پتروشیمی‌هاست.
فرمول؛ بلای جان صنعت
در حال حاضر، قیمت گاز خوراک پتروشیمی‌‌‌ها بر اساس فرمول ابلاغی وزارت نفت در سال ۱۳۹۵ به‌‌‌صورت ماهانه محاسبه و اعلام می‌شود. این فرمول به دو عامل اصلی وابسته است: نرخ دلار رسمی (که در حال حاضر بر اساس قیمت دلار در مرکز مبادله حدود ۶۹هزار تومان معامله می‌شود) و قیمت جهانی گاز در چهار هاب بین‌المللی، که هرکدام سهم برابری در تعیین نرخ خوراک دارند. نرخ گاز خوراک واحد‌‌‌های پتروشیمی بر اساس فرمول زیر محاسبه می‌شود:
(0.5 × میانگین وزنی مصرف داخلی گاز (اعم از صادراتی و وارداتی))+ (0.5 × متوسط قیمت گاز در چهار هاب بین‌المللی Alberta Hub، NBP، TTF، Henry) = قیمت گاز خوراک
در حال حاضر، یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در صنعت پتروشیمی، اختلاف‌نظر در مورد محاسبه همین فرمول قیمت گاز خوراک است. قیمتی که از دل این فرمول درآمده به دلیل تغییرات قابل‌توجه در قیمت‌های جهانی گاز، بهویژه در هاب‌‌‌های اروپایی، رشد شدیدی را به نسبت قیمت قبلی داشته است. میانگین قیمت گاز در چهار هاب بین‌المللی در حال حاضر حدود ۳۰ سنت برای هر مترمکعب است.
این قیمت بالا ناشی از تفاوت چشمگیر قیمت‌ها در هاب‌‌‌های اروپایی تی‌‌‌تی‌‌‌افTTF (۵۵ سنت) و ان‌‌‌بی‌‌‌پیNBP (۵۰ سنت) و هاب‌‌‌های آمریکایی هنری (۱۴ سنت) و آلبرتا (۷ سنت) است. این اختلافات قیمتی موجب شده که برخی از فعالان صنعت پتروشیمی در ایران خواستار قطع اتصال نرخ گاز خوراک به قیمت‌های هاب‌‌‌های اروپایی باشند. این واحدها معتقدند که با توجه به اینکه اروپا خود تولیدکننده انرژی نیست و قیمت گاز در آنجا بالاست، ایران نباید به‌‌‌عنوان کشوری با منابع گازی عظیم، نرخ خوراک خود را بر اساس قیمت‌های بالای کشورهای اروپایی تعیین کند. در صورت موافقت وزارت نفت با این درخواست و انتقال سهم ۲۵ درصدی هاب‌‌‌های اروپایی به ضریب هاب‌‌‌های آمریکایی یا بخش داخلی، قیمت نهایی گاز خوراک به‌‌‌شدت کاهش خواهد یافت.
درخواست‌‌‌های صنعت پتروشیمی بهویژه حول این پرسش قرار دارد که کدام کالا در کشور بر اساس قیمت‌های اروپا تعیین می‌شود که نرخ خوراک پتروشیمی باید بر اساس آن تنظیم شود. اختلاف‌نظر میان وزارت نفت و صنعت پتروشیمی در این زمینه سال‌هاست که ادامه دارد و در حال حاضر، افزایش قابل‌توجه قیمت گاز در هاب‌‌‌های اروپایی موجب افزایش محسوس هزینه‌‌‌های تولید در این صنعت شده است.
چشم‌انداز صنعت پتروشیمی
کاهش دما در اروپا و آمریکا در ماه‌‌‌های اخیر موجب افزایش قیمت گاز شده است. این افزایش قیمت، به طور طبیعی باعث بالا رفتن هزینه خوراک و سوخت صنایع نیز شده است. این روند افزایشی قیمت‌ها، تاثیرات ویژه‌‌‌ای بر بخش‌‌‌های مختلف بازار محصولات پتروشیمی مانند اوره، متانول، پلیمری‌‌‌ها و آروماتیک‌‌‌ها خواهد داشت. در حالی که اختلاف‌نظر میان وزارت نفت و صنعت پتروشیمی همچنان بر سر فرمول محاسبه قیمت گاز باقی مانده است، این فرمول باید به‌‌‌گونه‌‌‌ای اصلاح شود که در وهله اول تامین‌کننده منافع صنایع باشد و در ادامه به توسعه این صنایع در آینده منجر شود. در شرایط کنونی که کشور با ناترازی انرژی مواجه است، این فرمول باید با در نظر گرفتن تحولات داخلی و بین‌المللی به‌‌‌روز و تعدیل شود.
در همین راستا، فروش بسیاری از شرکت‌ها در ماه‌‌‌های اخیر بر مبنای دلار مرکز مبادله در کریدوری پایین‌تر از قیمت دلار بازار آزاد قرار گرفته. این وضعیت موجب کاهش سودآوری شرکت‌ها، بهویژه شرکت‌های پتروشیمی شده است. این موضوع به وضوح در بازار سرمایه و در کاهش حاشیه سود شرکت‌های بورسی نمایان است. صنعت پتروشیمی ایران همواره یکی از صنایع ارزآور کشور بوده و در شرایط تحریم اقتصادی نقشی حیاتی در تامین منابع ارزی ایفا کرده است، این روزها با چالش‌‌‌های زیادی مواجه شده است.
از جمله این چالش‌‌‌ها می‌توان به قطعی گاز و برق، کاهش تولید و به‌‌‌طور کلی تهدیدهای جدیدی اشاره کرد که توان رقابتی این صنعت را تحت‌‌‌الشعاع قرار داده‌‌‌اند. افزایش نرخ گاز، یکی از دلایل اصلی رشد عرضه در بازار سرمایه و افزایش هزینه‌‌‌های تولید بوده. در شرایطی که قیمت گاز به ۱۲هزار تومان افزایش یافته و نرخ فروش شرکت‌ها ثابت مانده است، سودآوری این شرکت‌ها به‌‌‌شدت تحت‌تاثیر قرار گرفته و حاشیه سود آنها کاهش یافته است. در این میان، نظرات متفاوتی در خصوص تاثیرات افزایش نرخ خوراک بر صنایع پتروشیمی وجود دارد.
برخی کارشناسان معتقدند که افزایش نرخ خوراک می‌تواند به بهبود ارزش ریالی سود این شرکت‌ها کمک کند، در حالی که گروه دیگری بر این باورند که اتصال فرمول محاسبه نرخ گاز به هاب‌‌‌های اروپایی، هزینه‌‌‌های تولید را افزایش داده و جذابیت سرمایه‌گذاری را کاهش داده است. با توجه به این مسائل، بازنگری در فرمول محاسبه نرخ گاز خوراک و تطابق آن با شرایط اقتصادی داخلی و تحولات جهانی ضروری به نظر می‌‌‌رسد. این اقدام می‌تواند به بهبود وضعیت صنایع و افزایش رقابت‌‌‌پذیری آنها کمک کند و شرایط بهتری را برای تولیدکنندگان فراهم سازد.
