آژانس بین‌المللی انرژی چشم‌‌‌انداز ۲۰۲۷ برق خاورمیانه را بررسی کرد
پایان برق سیاه
مردی در شهر صدر بغداد، در حال اتصال کابل‌های برق ژنراتور به خانه‌ها و کسب‌وکارهای مرفه، احمد الرباعی، گتی ایمیجز
عامل اصلی افزایش تقاضا، گرمای شدید تابستان امسال بوده است. با توجه به تداوم رشد اقتصادی و افزایش دما، انتظار می‌رود که رشد تقاضای برق در خاورمیانه طی دوره ۲۰۲۷-۲۰۲۵ در سطح بالای ۳درصد باقی بماند. آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در گزارشی تحت عنوان «برق ۲۰۲۵» به تحلیل و پیش‌بینی روندهای بازار جهانی برق تا سال ۲۰۲۷ پرداخته است.
در این گزارش، بخش ویژه‌‌‌ای به بررسی وضعیت خاورمیانه اختصاص داده شده. این گزارش نشان میدهد تقاضای برق در این منطقه تا سال ۲۰۲۷ به‌‌‌طور چشمگیری افزایش خواهد یافت. این رشد تقاضا عمدتا به دلیل افزایش جمعیت، توسعه اقتصادی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و نیاز به تامین برق برای پروژه‌‌‌های بزرگ صنعتی و عمرانی است. نکته حائز اهمیت، عدم‌حضور ایران در لیست کشورهای مورد بررسی گزارش آژانس بین‌المللی انرژی است.
تغییر ترکیب تولید برق: افزایش سهم گاز و تجدیدپذیرها
در حال حاضر، گاز طبیعی منبع اصلی تولید برق در خاورمیانه است. در سال ۲۰۲۴، تولید برق از گاز رشدی 2.9درصدی را تجربه کرد و پیش‌بینی می‌شود که این روند طی دوره ۲۰۲7-۲۰۲5 با نرخ رشد سالانه 5.3 درصد ادامه یابد. این افزایش عمدتا نتیجه سیاست‌‌‌های دولت‌‌‌های منطقه برای جایگزینی سوخت نفت با گاز طبیعی است. سهم گاز در ترکیب تولید برق از ۶۸درصد در سال ۲۰۲۴ به ۷۳درصد در سال ۲۰۲۷ افزایش خواهد یافت. در کنار گاز، استفاده از منابع تجدیدپذیر نیز با سرعت زیادی در حال گسترش است. بر اساس پیش‌بینی گزارش آژانس، تولید برق تجدیدپذیر طی دوره ۲۰۲7-۲۰۲5 به‌‌‌طور میانگین سالانه ۱۴درصد رشد خواهد داشت. همچنین سهم انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در ترکیب تولید برق از ۵درصد در سال ۲۰۲۴ به ۷درصد در سال ۲۰۲۷ خواهد رسید.
رشد این بخش عمدتا ناشی از توسعه نیروگاه‌‌‌های خورشیدی فتوولتائیک (Solar PV) است که سهم آن در میان منابع تجدیدپذیر از ۵۵درصد در سال ۲۰۲۴ به حدود ۷۰درصد در سال ۲۰۲۷ افزایش خواهد یافت. در مقابل، سهم انرژی برق‌‌‌آبی از بیش از ۳۰درصد به کمتر از ۲۰درصد کاهش خواهد یافت. عربستان سعودی و امارات متحده عربی بیشترین رشد را در توسعه انرژی خورشیدی فتوولتائیک تجربه کرده‌‌‌اند و بخش عمده‌‌‌ای از ظرفیت جدید این فناوری در منطقه به این دو کشور اختصاص دارد. پیش‌بینی می‌شود که میانگین رشد سالانه انرژی خورشیدی در خاورمیانه طی دوره ۲۰۲7-۲۰۲5 حدود ۲۳درصد باشد.
افزایش تولید برق هسته‌‌‌ای
تولید برق هسته‌‌‌ای در سال ۲۰۲۴ رشد قابل‌‌‌توجهی را تجربه کرده است. تولید برق از این منبع انرژی نسبت به سال گذشته ۲۰درصد افزایش یافته. این رشد عمدتا به دلیل افزایش تولید نیروگاه‌‌‌های هسته‌‌‌ای امارات متحده عربی بوده است. با توجه به برنامه‌‌‌های توسعه‌‌‌ای برخی کشورهای منطقه، انتظار می‌رود که انرژی هسته‌‌‌ای در ترکیب تولید برق خاورمیانه نقش پررنگ‌‌‌تری ایفا کند.
به‌‌‌طور کلی، تغییرات در ترکیب تولید برق خاورمیانه نشان‌‌‌دهنده حرکت تدریجی این منطقه به سمت کاهش وابستگی به نفت و افزایش سهم گاز طبیعی و انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر است. این روند ضمانتی برای تامین پایدارتر برق در خاورمیانه است. همچنین توسعه منابع جایگزین نفت به کاهش انتشار آلاینده‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی نیز کمک خواهد کرد.
عربستان سعودی
تقاضای برق عربستان سعودی در سال ۲۰۲۴، حدود 4درصد رشد کرده. علت اصلی آن گسترش استفاده از سیستم‌های تهویه مطبوع در دمای بسیار بالا و بهبود وضعیت اقتصادی عربستان بوده است. رشد تقاضا 2024 تقریبا دو برابر رشد 1.8 درصدی در سال 2023 است. گزارش آژانس انرژی پیش‌بینی کرده، این روند طی دوره ۲۰۲7-۲۰۲5 ادامه‌دار خواهد بود و عربستان میانگین رشد سالانه 3.3درصد را در سال 2025 تجربه خواهد کرد.
در سال‌های اخیر تمرکز این کشور بر گسترش استفاده از گاز طبیعی در تولید برق بوده، که باعث کاهش 3.8درصدی تولید برق با نفت در سال ۲۰۲۴ شده است. در حال حاضر انتظار می‌رود این کاهش طی دوره ۲۰۲۵-۲۰۲۷ به بیش از ۱۵درصد برسد. بر اساس این پیش‌بینی ممکن است، سهم نفت در ترکیب تولید برق از بیش از ۴۰درصد در سال ۲۰۲۳ به حدود ۲۰درصد در سال ۲۰۲۷ کاهش پیدا کند.
در همین جهت، عربستان سعودی در حال سرمایه‌گذاری استراتژیک در تولید گاز و احداث نیروگاه‌‌‌های جدید گازسوز است. اهداف اصلی این نیروگاه‌‌‌های جدید، تامین تقاضای فزاینده برق و کاهش مصرف نفت در فرآیند تولید برق است. در سال ۲۰۲۴، تولید برق با گاز طبیعی، حدود 6.5درصد افزایش یافت و انتظار می‌رود، این عدد در دوره ۲۰۲7-۲۰۲5 به ۱۰درصد برسد. در نتیجه بر اساس پیش‌بینی‌‌‌های گزارش آژانس انرژی، سهم گاز از تامین کل برق از ۶۰درصد در سال ۲۰۲۴ به ۷۴درصد در سال ۲۰۲۷ افزایش خواهد یافت.
در همین راستا، شرکت دولتی آرامکو عربستان، برای احداث دو نیروگاه گازسوز با ظرفیت ترکیبی ۴ گیگاوات، یک قرارداد 1.5میلیارد دلاری با شرکت زیمنس انرژی امضا کرده است. هم اکنون این نیروگاه‌‌‌ها (طیبه ۲ و قصیم ۲) در مناطق غربی و مرکزی عربستان در حال ساخت هستند. این دو نیروگاه جدید تا سال 2027 عملیاتی خواهند شد. میزان انتشار آلاینده‌‌‌ها از این نیروگاه‌‌‌ها در مقایسه با نیروگاه‌‌‌های نفت‌‌‌سوز فعلی این کشور، ۶۰درصد کمتر برآورد شده است. عربستان در کنار این قرارداد، برنامه دیگری به ارزش 10 میلیارد دلار برای توسعه سیستم گازرسانی عظیم عربستان (MGS) در نظر دارد.
هدف اصلی این پروژه، تسریع در جایگزینی نفت با گاز در نیروگاه‌‌‌هاست. عربستان سعودی همچنین در حال شتاب بخشیدن به توسعه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر، به‌‌‌ویژه انرژی خورشیدی فتوولتائیک است. این کشور در سال ۲۰۲۴ برای اولین بار بیش از ۵ تراوات ساعت برق خورشیدی تولید کرد. پیش‌بینی می‌شود که رشد سالانه تولید برق تجدیدپذیر به‌‌‌طور میانگین ۵۵درصد طی دوره2027-2025 باشد. این افزایش ظرفیت، انتشار آلاینده‌‌‌های تولید برق را به‌‌‌طور سالانه حدود ۳درصد کاهش خواهد داد.
امارات متحده عربی
تقاضای برق امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۴، حدود 2.8درصد افزایش یافته. گزارش آژانس انرژی پیش‌بینی کرده است این مقدار در دوره ۲۰۲۵-۲۰۲۷، با نرخ رشد اندکی بالاتر از ۳درصد ادامه خواهد داشت. در سال گذشته، رشد چشمگیر ۲۹درصدی تولید برق خورشیدی و رشد ۲۵درصدی انرژی هسته‌‌‌ای باعث کاهش 8 درصدی تولید برق حرارتی در این کشور شده است. همچنین این تغییرات موجب کاهش ۱۰ درصدی شدت انتشار آلاینده‌‌‌های بخش برق در سال ۲۰۲۴ شده است. پیش‌بینی می‌شود که این روند با کاهش سالانه 1.5درصدی تا سال ۲۰۲۷ ادامه داشته باشد.
تولید برق امارات در سال ۲۰۲۴ با تولید۴۰ تراوات ساعت از انرژی هسته‌‌‌ای به رکورد ۱۶۴ تراوات ساعت رسید. منابع تجدیدپذیر متغیر (VRE)، نیز بیش از ۲۸درصد رشد داشته و پیش‌بینی می‌شود که در دوره ۲۰۲7-۲۰۲5، این رشد با میانگین ۱۵درصدی ادامه یابد. با توجه به توسعه انرژی خورشیدی در ترکیب تولید برق امارات، انتظار می‌رود سهم آن از ۹درصد به ۱۳درصد در پایان دوره پیش‌بینی‌‌‌شده افزایش یابد.
کویت
افزایش تقاضا، ظرفیت‌‌‌های راکد و ناوگان تولید فرسوده، وضعیت کویت را متفاوت از دو کشور قبلی کرده است. در حال حاضر این کشور با بحران در تامین برق مواجه است. از سال ۲۰۲۰ کل ظرفیت تولیدی این کشور تقریبا تغییری نکرده و در سال 2023 ظرفیت اندکی بیش از ۲۰ گیگاوات بوده است.
در عین حال، افزایش تقاضای برق فشار زیادی بر شبکه وارد کرده و منجر به قطعی‌‌‌های دوره‌‌‌ای در تابستان شده است. در سال ۲۰۲۴، تقاضای برق ۴درصد رشد داشت و پیش‌بینی می‌شود که این رشد در دوره ۲۰۲7-۲۰۲5 به‌‌‌طور متوسط بالاتر از 3.3درصد باقی بماند. دلیل اصلی این افزایش، رشد جمعیت و نیازهای بالای شیرین‌‌‌سازی آب است. برنامه چشم‌‌‌انداز ۲۰۳۵ کویت شامل تولید ۱۵درصد از برق کشور از انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ است.
قطر
تقاضای برق قطر در سال ۲۰۲۴، در حدود ۵درصد افزایش یافت. انتظار می‌رود در دوره ۲۰۲7-۲۰۲5 این رشد با نرخ 3.8درصد ادامه پیدا کند. این افزایش ناشی از فعالیت‌‌‌های اقتصادی رو به رشد و راه‌‌‌اندازی تاسیسات صنعتی بزرگ، از جمله توسعه مجتمع پتروشیمی رأس لفان است؛ که موجب افزایش مصرف برق در این کشور شده است. در سال ۲۰۲۳، ظرفیت تولید برق نصب‌‌‌شده در قطر ۱۳ گیگاوات بود که ۹۴درصد آن را نیروگاه‌‌‌های گازسوز تشکیل می‌‌‌دادند. در سال ۲۰۲۲، قطر اولین پروژه خورشیدی مقیاس بزرگ خود، «پارک خورشیدی الخرسعه» را با ظرفیت ۸۰۰ مگاوات راه‌‌‌اندازی کرد.
تا پایان سال ۲۰۲۴، مجموع ظرفیت تولید برق خورشیدی قطر با تکمیل پروژه ۴۵۸ مگاواتی در تاسیسات گاز طبیعی مایع (LNG) رأس لفان و پروژه ۴۱۷ مگاواتی در شهر صنعتی مسیعید، به 1.7گیگاوات رسید. پروژه خورشیدی ۲ گیگاواتی دخان نیز در مراحل برنامه‌‌‌ریزی قرار دارد. در ماه مه ۲۰۲۴، قطر نخستین استراتژی انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر خود را منتشر کرد که هدف آن افزایش ظرفیت تجدیدپذیر کشور به ۴ گیگاوات تا سال ۲۰۳۰ و رساندن سهم انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر به ۱۸درصد از ترکیب برق تا پایان دهه است. با این حال، با وجود این برنامه‌‌‌ریزی گسترده برای توسعه ظرفیت خورشیدی، پیش‌بینی‌‌‌ها نشان میدهد، سهم انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در ترکیب تولید برق قطر از ۳درصد در سال ۲۰۲۴ تنها به ۵درصد در سال ۲۰۲۷ افزایش خواهد یافت.
عمان
مصرف برق عمان در سال ۲۰۲۳ با رشدی ۶درصد مواجه شد. بخش عمده این رشد ناشی از افزایش جمعیت و توسعه پروژه‌‌‌های صنعتی پرمصرف بود. انتظار می‌رود رشد تقاضای برق در سال ۲۰۲۴ و 3 سال آینده با نرخ سالانه حدود ۳درصد کاهش یابد. ظرفیت تولید 14.5گیگاواتی برق در عمان، عمدتا از نیروگاه‌‌‌های گازسوز تشکیل شده است. این نوع نیروگاه‌‌‌ها در سال ۲۰۲۳، ۹۴درصد از ظرفیت نصب‌‌‌شده و ۹۳درصد از تولید برق کشور را تامین کردند. در سال ۲۰۲۳، عمان ۶۷۲مگاوات ظرفیت خورشیدی نصب‌‌‌شده داشت که شامل تنها یک نیروگاه خورشیدی بزرگ مقیاس ۵۰۰ مگاواتی و یک مزرعه بادی ۵۰ مگاواتی بود. عملیاتی شدن پروژه‌‌‌های مهاء ۱ و مهاء 2 در سال 2025، به میزان یک گیگاوات ظرفیت انرژی خورشیدی عمان را افزایش خواهد داد.
همچنین در کنار این 2 پروژه، یک گیگاوات ظرفیت خورشیدی دیگر و 1.2 گیگاوات ظرفیت بادی در مراحل مختلف توسعه قرار دارند. پیش‌بینی‌‌‌های آژانس نشان میدهد، سهم انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در ترکیب تولید برق عمان از ۴درصد در سال ۲۰۲۳ به حدود ۱۲درصد در سال ۲۰۲۷ افزایش خواهد یافت. عمان همچنین پروژه اتصال شبکه شمال-جنوب (رَبْط) را در دست اجرا دارد که فاز اول آن در نوامبر ۲۰۲۳ تکمیل شد و فاز دوم آن در سال ۲۰۲۴ آغاز شده و قرار است تا سال ۲۰۲۷ به بهره‌‌‌برداری برسد. همچنین دولت عمان در راستای افزایش بهره‌‌‌وری انرژی، قصد دارد پس از اعمال یارانه 15 درصدی برای برق در سال 2022، این یارانه‌‌‌ها را تا سال ۲۰۲۵ به‌‌‌تدریج حذف کند.
