لازمه کار با بلوک شرق

حالا با همان نسبتی که داشتید در آن دوره،یادتان می‌آید که مهم‌ترین اقلام وارداتی و صادراتی ایران چه بود؟

موقعی که من در اتاق بازرگانی بودم، مهم‌ترین اقلام وارداتی، ماشین‌آلات، فولاد و مواد شیمیایی بود. اینها در واقع چیزهای اصلی بود. در مورد صادرات، در مرحله اول قالی بود و بعد انواع و اقسام چیزهای دیگری که صادر می‌کردیم مثل خشکبار، سنگ معدن و از این قبیل.

طبیعتا بازرگانی ایران بیشتر با کشورهای غربی مثل اروپای غربی و آمریکا بود.

بیشتر با آنجا بود.

دلایل سیاسی هم داشت یا بیشتر دلایل اقتصادی داشت؟

نه، دلیل سیاسی نداشت و صرفا توجه نکرده بودیم. یک مقدار گرفتاری کار در این بود که هنوز در دهه ۱۹۵۰ همان کارهایی که قبلا می‌شد، همان‌ها را تکرار می‌کردیم؛ این است که توجهمان به جاهای دیگر نبود. دلایلش هم قابل فهم بود تا حدودی، برای اینکه لازمه کار با بلوک شرق این بود که یک برداشت تازه‌ای داشته باشیم که این برداشت را اینها نداشتند در آن زمان. بعدا ما این کار را شروع کردیم. در مورد کشورهای دیگر، خود آن کشورها به کلی بسته بودند، یعنی حرفی نداشتند که از آنها جنس بخریم، ولی به هیچ‌ قیمتی اجازه اینکه ما جنسی بفروشیم، نمی‌دادند. یعنی ما نه با ترکیه می‌توانستیم کار کنیم، نه با هندوستان نه با پاکستان. اینها همه به کلی مرزهایشان را بسته بودند و به راحتی اجازه واردات نمی‌دادند.