بقایی از رایزنی برای دور سوم گفت‌وگوهای ایران و اروپا خبر داد؛
اوکراین در معادله ایران و اروپا
سخنگوی دستگاه دیپلماسی از مشاوره و رایزنی طرف ایرانی و اروپایی برای برگزاری دور جدید مذاکرات خبر داده است. این در حالی است که قرار است امروز سه‌شنبه در ریاض مذاکرات صلح اوکراین بین روسیه و آمریکا برگزار شود. از آنجا که جنگ اوکراین و ادعای طرف غربی مبنی بر همکاری نظامی ایران و روسیه در این جنگ یکی از موانع اصلی به نتیجه نرسیدن مذاکرات تهران و تروئیکای اروپایی به شمار می‌رود، حال این پرسش مطرح است که اگر مذاکرات صلح اوکراین به نتیجه برسد، آیا می‌تواند تسریع‌کننده گفت‌وگوهای ایران و سه کشور اروپایی بریتانیا، آلمان و فرانسه باشد؟
دور نخست مذاکرات بین ایران و سه کشور اروپایی در حالی نهم آذرماه در ژنو برگزار شد که پرونده‌های اختلافی زیادی روی میز تهران، برلین، لندن و پاریس قرار گرفته بود؛ از مسائل دوجانبه، هسته‌ای، تحریم‌ها تا دو جنگ غزه و اوکراین. کاظم غریب‌آبادی، معاون بین‌الملل وزارت خارجه، پس از پایان مذاکرات روز جمعه نهم آذرماه گفت که توافق شد در آینده نزدیک گفت‌وگوها ادامه یابد.
در نهایت دوشنبه ۲۴دی‌ماه طرفین ایرانی و اروپایی بار دیگر در ژنو گرد هم آمدند و مذاکراتی را برگزار کردند که غریب‌آبادی آن را «جدی، صریح و سازنده» توصیف کرد. در آن نشست توافق شد که گفت‌وگوها ادامه پیدا کند؛ در همین راستا روز گذشته اسماعیل بقایی در نشست هفتگی خود در مورد زمان برگزاری دور جدید گفت‌وگوهای ایران و سه کشور اروپایی گفت: «مدیران سیاسی وزارت خارجه سه کشور اروپایی و مقامات مسوول در اتحادیه اروپا با دوستان ما در وزارت خارجه و معاون سیاسی و معاون حقوقی در تماس و رایزنی هستند.» وی افزود: «در مورد زمان و مکان دور جدید گفت‌وگوها در حال مشاوره و رایزنی هستیم و به محض قطعی شدن تاریخ در این زمینه اطلاع‌رسانی می‌کنیم.»
ریاض؛ میزبان یک نشست مهم
همچنین امروز ریاض شاهد رویدادی مهم است و میزبانی مذاکرات میان هیات‌های آمریکا و روسیه درباره مساله اوکراین قرار است در پایتخت عربستان سعودی انجام شود. روزنامه کامرسانت خبر داده طرف آمریکایی با مارکو روبیو وزیر خارجه، مایک والتز مشاور امنیت ملی کاخ سفید، و استیون ویتکاف نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه در مذاکرات شرکت خواهد کرد. روبیو هم که در تور منطقه‌ای در غرب آسیا به سر می‌برد، روز دوشنبه به عربستان سعودی سفر کرد. سخنگوی کاخ کرملین نیز روز دوشنبه اعلام کرد که وزیر امور خارجه روسیه و دستیار رئیس‌جمهور این کشور به منظور فراهم کردن مقدمات دیدار روسای جمهور آمریکا و روسیه و احیای روابط واشنگتن-مسکو به حالت فعال قبلی آن به ریاض می‌روند.
سخنگوی وزارت خارجه در مورد برخی از ابتکارات مطرح‌شده برای حل بحران اوکراین و اختلافاتی که میان آمریکا و اروپا در این زمینه ایجاد شده است، گفت: «در ارتباط با بحران اوکراین ما از هر تحول مثبت و ابتکاری که باعث توقف درگیری‌ها و جنگ شود، حمایت می‌کنیم و امیدواریم منازعه در اوکراین هرچه زودتر تمام شود.» بقایی ادامه داد: «اختلاف‌نظرهایی در دو سوی آتلانتیک در این ارتباط وجود دارد که این موضوع به خودشان مربوط است.»
سایه واشنگتن بر مناسبات تهران و بروکسل
امروز این امیدواری وجود دارد که با حل مساله اوکراین و آتش‌بس بین کی‌یف و مسکو، فعل و انفعالات بین تهران و بروکسل نیز در مسیر پیشرفت قرار بگیرد. اما اغلب تحلیلگران این حوزه معتقد هستند که تا زمانی که اختلافات بین تهران و واشنگتن پابرجاست و خبری از مذاکرات نیست، نمی‌توان از گفت‌وگوهای ایران و سه کشور اروپایی انتظار اثرگذاری زیادی داشت. این در حالی است که دونالد ترامپ که تقریبا یک ماه است کار خود را در کاخ سفید آغاز کرده و ابتدا از روند مذاکره با ایران سخن می‌گفت، چندی پیش یادداشتی را به امضا رساند که در واقع فرمان بازگشت فشار حداکثری را به صورت بالفعل صادر کرد. در شرایط فعلی دستگاه‌های اجرایی آمریکا دستورالعمل‌های لازم را انجام خواهند داد تا در صورت نیاز و فرمان ترامپ این دستورکارها به صورت بالقوه و فعال درآیند.
در ایران نیز امروز با توجه به رویکرد ترامپ، نگاه مثبتی نسبت به مذاکره با آمریکا وجود ندارد. بقایی نیز روز گذشته در پاسخ به سوالی درباره اظهارات یک مقام آمریکایی درباره مذاکره با ایران تاکید کرد: «این حرف‌ها را نمی‌توان جدی گرفت. به دلیل اینکه حرف با عمل باید متناظر باشد. شما نمی‌توانید از یک طرف تهدید به از بین بردن کنید و از سوی دیگر ادعا کنید که طرفدار گفت‌وگو و صحبت هستید. به هیچ عنوان این حرف‌ها با رفتارها همخوانی ندارد و آن‌چیزی که ما احساس می‌کنیم این است که متاسفانه این اظهارات مملو از تناقض و تزویر است.» سخنگوی وزارت خارجه همچنین در پاسخ به سوالی در مورد اظهارات یک مقام اروپایی، در مصاحبه با یکی از رسانه‌های منطقه مبنی بر اینکه ترامپ به دنبال مذاکره محرمانه با ایران است و آیا شما این موضوع را تایید می‌کنید، خطاب به خبرنگار پرسش‌کننده گفت: «سوالتان را باید از همان طرف‌هایی که این اظهارات را مطرح کردند، بپرسید. از گوینده سخن.»
بقایی در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره رایزنی تلفنی پوتین و ترامپ و گفت‌وگو در مورد برنامه هسته‌ای ایران گفت: «طبیعی است که ما با روسیه درباره موضوعات مختلف، به صورت مستمر در ارتباط و رایزنی هستیم و مشورت‌های ادامه‌دار بین ما در جریان است.» وی افزود: «موضوع هسته‌ای هم یکی از موضوعات است، به جهت اینکه روسیه بخشی از روند مذاکراتی منتهی به برجام بود و هم به‌عنوان کشوری که عضو دائم شورای امنیت است، در دستورکار گفت‌وگوها قرار داشته است.» بقایی افزود: «در این مورد خاص هم موضوع را با دوستان روس مطرح کردیم و پیگیر هستیم و حتما درباره مباحثی که صورت گرفته، با آنها در مشورت خواهیم بود و در جریان امر قرار خواهیم گرفت.»
مساله اصلی، آمریکاست
با توجه به فضای شکل‌گرفته و تاکید سخنگوی دستگاه دیپلماسی بر رایزنی‌ها برای تعیین زمان و مکان دور بعدی گفت‌وگوها با تروئیکای اروپایی و در‌حالی‌که مذاکرات صلح اوکراین امروز در ریاض برگزار می‌شود، آیا می‌توان نسبت به روند مذاکرات بین تهران و بروکسل از یک سو و ایران و آمریکا از سوی دیگر امیدوار بود؟ کوروش احمدی، دیپلمات پیشین، در پاسخ به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «مذاکره با اروپا خوب است اما تعیین‌کننده و عامل اصلی نیست و بیشتر جنبه مشورتی دارد.»
به گفته احمدی، «مساله اصلی با آمریکاست؛ زیرا آمریکاست که ایران را تحریم کرده است. همچنین باید توجه کرد که روابط ایران و آمریکا امروز با مشکلات زیادی مواجه است و تفاهم تهران با بروکسل نمی‌تواند روی این مساله چندان اثرگذار باشد.» این کارشناس معتقد است که مذاکره با اروپا عامل کمکی است و اصل مساله این است که آیا ایران و آمریکا حاضر به مذاکره هستند یا خیر.
احمدی در پاسخ به اینکه آیا مذاکرات تهران و تروئیکای اروپایی بر روند فعال نشدن مکانیزم ماشه در سال آینده شمسی اثری خواهد داشت یا خیر، توضیح داد: «به نظر می‌رسد اروپایی‌ها مکانیزم ماشه را فعال خواهند کرد و رابطه‌شان با آمریکا نیز در حدی خواهد بود که بتوانند روی این موضوع اجماع کنند.» وی افزود تنها در صورتی که تفاهمی بین ایران و غرب یعنی شامل اروپا و آمریکا حاصل شود، می‌تواند مانع از فعال شدن مکانیزم ماشه شود.
همچنین این کارشناس درباره نشست صلح اوکراین و امکان اثرگذار بودن آن بر مذاکرات ایران با فرانسه، بریتانیا و آلمان گفت: «مساله اوکراین بعید است به این زودی‌ها حل شود و احتمالا ماه‌ها زمان می‌برد. ضمن اینکه تا آن موقع، چگونگی دینامیسم روابط اروپا و آمریکا، مسکو با واشنگتن و بروکسل و وضعیت چین بر بسیاری از مناسبات و تحولات اثرگذار خواهد بود.» احمدی معتقد است که اگر مساله اوکراین حل شود مدت‌زمانی طول می‌کشد تا آثاری که بر روابط ایران و اروپا برجای گذاشته و باعث تیرگی مناسبات شده، رفع شود. این دیپلمات پیشین در نهایت گفت مناسبات ایران و بروکسل فعلا به پیش از جنگ اوکراین بازنمی‌گردد و در این بین مساله هسته‌ای و مشکلات ایران و آژانس نیز مزید بر علت شده است.
