فارن پالیسی انگیزه‌های پکن از تشدید اقدامات دیپلماتیک را تحلیل کرد؛
کارت چینی مذاکرات هسته‌ای
نشریه فارن پالیسی در گزارشی نوشت، البته رهبر معظم انقلاب ایران پیش از رسیدن نامه این ابتکار را رد کردند. ایشان سخنان رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر آمادگی برای مذاکره و ایجاد توافق و فرستادن نامه به ایران را تلاش برای فریب افکار عمومی جهان برشمردند و گفتند: «این نامه هنوز دست من نرسیده اما آمریکا می‌خواهد این دروغ را القا کند که ایران برخلاف ما اهل مذاکره و توافق نیست؛ درحالی‌که همین شخصی که این حرف‌ها را می‌زند، حاصل مذاکره ما با آمریکا را پاره کرد. حالا چطور می‌توان با او مذاکره کرد درحالی‌که می‌دانیم به نتایج عمل نخواهد کرد؟» ایشان روز چهارشنبه گذشته و در دیدار با دانشجویان این سخنان را مطرح کردند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به حرف‌های آمریکایی‌ها که می‌گویند «نمی‌گذاریم ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد»، گفتند: «اگر می‌خواستیم سلاح هسته‌ای تولید کنیم، آمریکا نمی‌توانست جلوی ما را بگیرد. علت اینکه سلاح هسته‌ای نداریم و دنبال آن هم نیستیم این است که خودمان به دلایلی که قبلا گفته شده، این نوع سلاح را نمی‌خواهیم.» با این حال، تهران به نشست سه‌جانبه با روسیه و چین که روز جمعه در پکن برگزار شد تا درباره این موضوع گفت‌وگو کند، بله گفت.
در این نشست معاونان وزرای خارجه سه کشور جبهه متحدی از خود نشان دادند. در بیانیه مشترکی که روز جمعه منتشر شد، آنها خواستار «ترک تحریم، فشار یا تهدید به زور» شدند و بر تعهد خود به عدم اشاعه تاکید کردند. به طور جداگانه، وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، با مقامات ایران و روسیه دیدار کرد و طرحی پنج‌ماده‌ای را پیشنهاد کرد که عمدتا بیانیه مشترک را منعکس می‌کرد، اما همچنین خواستار آن شد که توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران، موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، مبنایی برای مذاکرات آینده باشد.
چین در حال درگیر شدن در این تلاش دیپلماتیک در پس‌زمینه‌ای پرچالش است. در ماه فوریه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش داد که ایران بیش از ۶۰۰ پوند اورانیوم تا ۶۰درصد غنی‌سازی کرده است. کارشناسان مدعی‌اند این کشور می‌تواند ظرف چند هفته به آستانه ۹۰درصد غنی‌سازی تسلیحاتی برسد.
بر اساس گزارش‌ها، این پیشرفت، همراه با برخی تحولات داخلی و خارجی ایران در یکی دو سال گذشته، ایالات متحده را به این نتیجه رسانده است که اسرائیل در نظر دارد در سال آینده حملات بزرگی به ایران انجام دهد. اسرائیل تقریبا به طور قطع به دنبال حمایت واشنگتن و شاید حتی حمایت نظامی ایالات متحده برای چنین حملاتی خواهد بود. ترامپ در مصاحبه‌ای با ماریا بارتیرومو، مجری شبکه فاکس که روز یکشنبه پخش شد، گفت: من نامه‌ای برای [ایرانی‌ها] نوشتم که در آن ادعا شده است: «امیدوارم شما بخواهید مذاکره کنید، زیرا اگر ما مجبور به ورود نظامی شویم، چیز وحشتناکی خواهد بود». همه اینها پکن را نگران کرده است.
تانگ ژائو، کارشناس ارشد برنامه سیاست هسته‌ای صلح بین‌المللی کارنگی، گفت: من فکر می‌کنم چین بحران هسته‌ای ایران را در حال نزدیک شدن به یک مقطع حساس می‌بیند. چین و روسیه سابقه دخالت در دیپلماسی برنامه هسته‌ای ایران را دارند. هر دو کشور از جمله مذاکره‌کنندگان برای برجام بودند، که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن کنار کشید و سیاست «فشار حداکثری» را با هدف تحت فشار گذاشتن ایران برای موافقت با یک معامله محدودکننده اعمال کرد. آن تلاش شکست خورد. اکنون که ترامپ به دنبال تجدید مذاکرات است، پکن و مسکو هر کدام منافع خاص خود را در آمدن دوباره به میز مذاکره دارند.
در دنیای وارونه سیاست خارجی امروز ایالات متحده، ترامپ برای کمک به خنثی کردن انباشت هسته‌ای ایران به روسیه روی آورده است. ترامپ در تماسی در ماه فوریه از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، خواست در مذاکرات میانجیگری کند. برای روسیه، اقدامات دیپلماتیک در مورد ایران می‌تواند به ایجاد روابط نزدیک‌تر با ترامپ کمک کند. بااین‌حال، همان‌طور که جاناتان لرد، مدیر برنامه امنیت خاورمیانه در مرکز امنیت جدید آمریکا، این هفته در فارین پالیسی نوشت، حمایت اقتصادی و نظامی روسیه از ایران، آن را به یک انتخاب غیرمتعارف برای میانجیگری در یک توافق جدید تبدیل می‌کند.
برای پکن نیز دلایل متعددی وجود دارد که دیپلماسی آن را هدایت می‌کند. چین پس از میانجیگری برای تنش‌زدایی بین عربستان سعودی و ایران در سال ۲۰۲۳، به دنبال فرصت‌های بیشتری برای ارائه تصویری از خود به عنوان یک قدرت بزرگ مسوول است. پکن نمی‌خواهد به نظر برسد که روسیه و ایالات متحده آن را کنار گذاشته‌اند، زیرا قبلا در بحث اوکراین کنار گذاشته شده بود. یون سان، مدیر برنامه چین در مرکز استیمسون گفت: «بنابراین فکر می‌کنم آنها تلاش زیادی کرده‌اند تا نقش خود را در امور بین‌الملل ایفا کنند.»
چین در این موضوع همچنین سهم اقتصادی دارد؛ ایران منبع مهمی از نفت برای چین است؛ به‌رغم تحریم‌های غرب علیه تهران، چین حدود ۱۵درصد از نفت خود را از ایران وارد می‌کند. ژائو گفت: «خطر احتمالی درگیری نظامی بر سر بحران هسته‌ای ایران می‌تواند بی‌ثباتی و هرج‌ومرج منطقه‌ای زیادی ایجاد کند که می‌تواند منافع ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک چین را بیشتر مختل کند.»
نکته مهم این است که حتی اگر ایران یک شریک است، چین از این کشور در ساخت سلاح هسته‌ای حمایت نمی‌کند. ژائو گفت: «چین نمی‌خواهد کشور مجهز به سلاح هسته‌ای دیگری را ببیند، که می‌تواند منجر به تاثیر دومینویی شود که کشورهای بیشتری را به دنبال قابلیت‌های هسته‌ای بومی سوق می‌دهد، به‌ویژه که چین خود را یک رهبر آینده در سطح جهانی می‌داند». رویارویی بیشتر هسته‌ای میان کشورهای دارای سلاح هسته‌ای لزوما خبر خوبی برای هیچ یک از رهبران آینده نظام بین‌الملل نیست.
به گفته کارشناسان، با این حال، موضع طولانی‌مدت چین در مورد عدم اشاعه می‌تواند با تغییر بادهای ژئوپلیتیکی تغییر کند. ترامپ از متحدان واشنگتن خواسته است که کمتر به ارتش ایالات متحده اتکا کنند و نقش بسیار فعال‌تری در دفاع از خود داشته باشند. در نتیجه، گفت‌وگو در کشورهایی از جمله کره جنوبی در مورد اینکه آیا آنها می‌توانند به چتر هسته‌ای ایالات متحده اعتماد کنند یا اینکه در عوض باید روی سلاح‌های هسته‌ای خود سرمایه‌گذاری کنند، ایجاد شده است. ژائو گفت که این روندها با واضح‌تر شدن می‌توانند بر موضع چین در مذاکرات بر سر ایران نیز تاثیر بگذارند.
کارشناسان می‌گویند که نشست جمعه یک تلاش اولیه برای کشورها با هدف هماهنگی مواضع خود و دور از آغاز مجدد اساسی مذاکرات بود. از زمانی که ترامپ توافق سال ۲۰۱۵ را رد کرد، مشخص نیست چه شرایطی برای ترامپ وجود دارد.
اما هماهنگی این سه کشور برای ترامپ یادآوری می‌کند که حتی با نزدیک‌تر شدن به روسیه، ایالات متحده با گروهی از دولت‌های تجدیدنظرطلب مرتبط‌تر مواجه می‌شود؛ چین، ایران و روسیه - و همچنین کره شمالی. همین هفته، چین، ایران و روسیه پنجمین رزمایش دریایی سالانه خود را در خلیج عمان برگزار کردند. صبح روز جمعه، مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، قرار بود در جلسه‌ای به عنوان بخشی از نشست وزرای خارجه G-۷ در کانادا برای هماهنگی واکنش به همسویی رو‌به‌رشد این چهار کشور شرکت کند. اما تا کنون، به نظر می‌رسد ترامپ بیشتر مایل به همکاری با دشمنان سنتی ایالات متحده مانند روسیه است تا متحدانش، آن هم در همه موارد؛ از جنگ در اوکراین گرفته تا مذاکرات جدید هسته‌ای ایران.
