عبور لایحه جنجالی از پیچ بهارستان

عکس: امیر پورمند، دنیای اقتصاد

از ۲۰ خردادماه که نمایندگان، رای به مسکوت ماندن دوماهه این لایحه دادند تا دیروز، حدود ۴ ماه گذشت، اما این بازه زمانی نیز برای آنکه اکثریت قاطع نمایندگان مجلس دهم درباره منافع این لایحه اقناع شوند، اثرگذار نشد. جلسه دیروز برای بررسی لایحه الحاق ایران به کنوانسیون مبارزه با تامین مالی تروریسم، ویژگی‌هایی داشت که این جلسه را با سایر جلسات متمایز کرد.

آنالیز آرا

مجلسی‌ها دیروز لایحه الحاق ایران به CFT را با ۱۴۳ رای موافق در مقابل ۱۲۰ رای مخالف و ۵ رای ممتنع از مجموع ۲۷۶ نماینده حاضر در جلسه به تصویب رساندند. این آرا نشان می‌دهد ۱۴ نماینده در جلسه دیروز غایب بودند و ۸ نماینده نیز تصمیم گرفتند به تصویب یا رد این لایحه رای ندهند. ازسوی دیگر همچنان که از آرا پیدا است حدود ۵۳ درصد رای‌دهندگان به این لایحه رای موافق دادند و نزدیک به ۴۵ درصد از رای‌دهندگان، تصویب این لایحه را به صلاح ندانستند و با آن مخالفت کردند.

حال سوال این است چرا حتی بازه زمانی ۴ماهه در کنار تشکیل جلسات متعدد فراکسیونی و نیز کمیسیون امنیت ملی و سیاست داخلی مجلس، نتوانست بیش از ۱۲۰ نماینده را درباره تصویب این لایحه قانع کند؟ فارغ از آنچه مخالفان مکرر به عنوان مخالفت خود با این لایحه مطرح کرده‌اند که تحدید مالی برای محور مقاومت یکی از اصلی‌ترین آنها است، به‌نظر می‌رسد اگر بخواهیم بر مبنای تعداد آرای منفی به بررسی دلایل این مخالفت بپردازیم، مهمترین آنها را می‌توان در دو محور کلی خلاصه کرد؛ نخست آنکه تجربه برجام یعنی نتایج مترتب بر این عهدنامه بین‌المللی پس از خروج آمریکا از آن، نمایندگان را در رای به تصویب لایحه CFT که ایران را به کنوانسیون بین‌المللی مبارزه با تامین مالی تروریسم پیوند می‌دهد، محتاط کرد. برخی از مخالفان لایحه CFT به‌دلیل آنچه سرنوشت نامطلوب برجام می‌خوانند که از منظر آنان به نتیجه دلخواه نرسیده، احتمال تکرار چنین سرنوشتی را برای پیوستن ایران به کنوانسیون مبارزه با تامین مالی تروریسم دور از ذهن نمی‌دانند.

دومین دلیل را می‌توان در نظر برخی نمایندگان درباره اختیار مجلس برای تصویب این لایحه جست‌وجو کرد. برخی از نمایندگان در اظهارات خصوصی خود به این موضوع اشاره کرده‌اند که چون این مسوولیت به تنهایی بر عهده مجلس نهاده شده و هزینه‌های آن بر دوش مجلس خواهد بود، با تصویب آن مخالفند. آنها تاکید دارند که درباره لایحه مهمی چون الحاق ایران به کنوانسیون بین‌المللی مبارزه با تامین مالی تروریسم باید از همه ارکان کشور صدایی واحد شنیده شود و در این زمینه اجماع وجود داشته باشد.

رای غیر تشکیلاتی

نکته دیگر در آرا نشان می‌دهد که مخالفت با لایحه الحاق ایران به CFT تنها به مخالفان دولت که اغلب در فراکسیون ولایی مجلس که نمایندگان نزدیک به جبهه پایداری اعضای آن هستند، محدود نمی‌شود. به‌نظر حتی تعدادی از نمایندگان اصولگرا در فراکسیون مستقلین و نیز نمایندگان اصلاح‌طلب فراکسیون امید نیز به این لایحه رای منفی دادند.

شاید جلسه علنی دیروز مجلس از معدود زمان‌هایی بود که نمایندگان در آرای خود تشکیلاتی عمل نکردند؛ اگر جزئی‌تر بنگریم، تشکیلاتی عمل نکردن نمایندگان در آرای ایجابی بیشتر از آرای سلبی است. دیروز تنها نمایندگانی که به صورت مشخص، براساس اصول فراکسیونی و تشکیلاتی خود عمل کردند، اعضای فراکسیون ولایی یعنی نمایندگان اصولگرای مخالف دولت و نزدیک به جبهه پایداری بودند که در رای منفی به لایحه الحاق ایران به CFT، تقریبا به اجماع رسیدند. در این میان هرچند برخی از اعضای این فراکسیون پیش از جلسه دیروز، تهدیداتی همچون آبستراکسیون را نیز مطرح کرده بودند، اما این تهدید عملی نشد و در مقابل تنها ۸ نماینده ترجیح دادند با وجود حضور در جلسه، از رای دادن به تصویب یا رد این لایحه امتناع کنند. ازسوی دیگر، این یکی از معدود جلساتی بود که برای آن، ۲ ساعت و نیم جلسه غیر علنی تشکیل شد؛ لایحه‌ای که پیش از این، جلسات متعددی برای بررسی آن برگزار شده بود که به گفته نقوی حسینی، نماینده مخالف با این لایحه، علی لاریجانی به تنهایی درباره لایحه CFT، هفت جلسه تشکیل داد. ازسوی دیگر، این لایحه آنچنان حائز اهمیت بود که وزیر امور خارجه، رئیس کل بانک مرکزی، وزیر اطلاعات، معاون حقوقی رئیس‌جمهوری و نیز نمایندگانی از بخش خصوصی هم میهمان جلسه غیرعلنی بودند که به دعوت کمیسیون امنیت ملی مجلس از ساعت 6 تا 8 و نیم صبح دیروز برگزار شد و هم در جلسه علنی دیروز، حضور یافتند.

نامه رهبری

ویژگی دیگر این جلسه آن بود که علی لاریجانی، نامه مقام معظم رهبری که در پاسخ به رئیس مجلس نوشته شده بود را برای روشن شدن اذهان نمایندگان در مجلس قرائت کرد؛ نامه‌ای که پیش از این شنیده‌ها حکایت از وجود آن داشت و بیشتر به‌نظر محرمانه می‌آمد، اما دیروز علی لاریجانی در پاسخ به برخی مخالفان لایحه، صریحا آن نامه را در صحن علنی خواند. علی لاریجانی همچنین دیروز اشاره کرد که من در جلسه غیر علنی نکته رهبری را خواندم و نمی‌خواستم آن را در جلسه علنی بگویم اما با اظهارات آقایان مجبورم علنی بگویم. لاریجانی در پاسخ به اخطار حسین نقوی حسینی گفت: آقای نقوی چون شما اسم از مقام معظم رهبری بردید، بنده این توضیحات را مطرح می‌کنم. خوب نیست طوری در جامعه مطرح کنید که مقام معظم رهبری نظری داشته و مجلس قبول نکرده است. او افزود: وقتی نظری ازسوی رهبری به ما می‌رسد با همان ترتیباتی که ایشان فرمودند امر ایشان را مطاع می‌کنیم در موارد متعددی نظر داشتند و عمل کردیم. بنده در جلسه غیرعلنی توضیح دادم، فکر نمی‌کردم که دیگر این موضوع را مطرح کنید. لاریجانی تاکید کرد که انتساب یکسری از موارد به مقام معظم رهبری، ظلم به مقام عظمای ولایت است. در متن این نامه خطاب به علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی آمده است: «در پی استفسار تلفنی جنابعالی نسبت به مخالفت و عدم مخالفت مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) با بررسی لوایح چهارگانه به کنوانسیون‌ها در مجلس شورای اسلامی به دنبال فرمایشات معظم له در دیدار نمایندگان، مقام معظم رهبری فرمودند: آنچه من در دیدار با نمایندگان راجع به لوایح چهارگانه و کنوانسیون‌ها گفته‌ام مربوط به اصل کنوانسیون‌ها بود و نه کنوانسیون خاص. بنابراین با بررسی این لوایح در مجلس مخالفتی ندارم تا مسیر قانونی خود را طی کند. تدبیر فوق قبلا در زمان استفسار به‌طور شفاهی به جنابعالی ابلاغ شده بود.»

رئیس مجلس در پایان قرائت این نامه گفت که «آقای حجازی» این نامه را ابلاغ کرده است.

پاسخ لاریجانی به تهدیدها

ازسوی دیگر در طول مجلس دهم، این اولین بار بود که علی لاریجانی به تهدیدها علیه نمایندگان واکنش انتقادی نشان داد. او در پاسخ به تذکر نصرالله پژمان‌فر، با بیان اینکه می‌گویند من در جلسه غیرعلنی افراد را ترسانده‌ام، گفت: آیا من چیزی گفته‌ام که بترسید. او تاکید کرد: تهدید آن اس‌ام‌اس‌هایی است که از بیرون می‌دهند؛ اما مجلس بالغ‌تر از این است که با چهار پیامک نظرش عوض شود. شما آنچه حق می‌دانید را رای دهید. ما تهدیدی نمی‌پذیریم. اشاره لاریجانی به پیامک‌های تهدیدآمیزی است که حدود سه هفته است که برای نمایندگان مجلس ارسال می‌شود. البته برخی نمایندگان دیروز و پس از تصویب لایحه CFT هم از دریافت پیامک‌های جدیدی خبر دادند که به‌دلیل تصویب این لایحه، نمایندگان را تهدید کرده‌اند.

آرایش موافقان و مخالفان

نکته دیگر جلسه دیروز آرایش مشابه موافقان و مخالفان لایحه بود؛ گرچه مخالفان این لایحه در جلسه ۲۰ خردادماه با آویزان کردن بنرها و طومارهایی مخالفت خود را به نمایش گذاشتند، اما این بار از طومارهای طویل و پرتعداد خبری نبود. هم موافقان و هم مخالفان، دیروز با داشتن کاغذنوشته‌هایی در دست، موافقت و مخالفت خود با این لایحه را علنی کردند؛ کاغذهایی که تعداد زیادی از آنها روی میز نمایندگان و در دست آنها قابل مشاهده بود. برای نمونه در یکی از این کاغذنوشته‌ها که در دست مخالفان بود آمده بود: «به لایحه استعماری رای نمی‌دهیم.» همچنین در دست موافقان نیز این متن دیده می‌شد: «با منطق و براساس منافع ملی به لایحه CFT رای می‌دهم.» هرچند آرایش مخالفان در صحن علنی، به چند بار اعتراض به هیات‌رئیسه و نیز به موافقان لایحه، در دست گرفتن کاغذنوشته‌ها و نیز پاره کردن کتابچه آیین‌نامه داخلی مجلس در اعتراض به علی لاریجانی محدود ماند؛ اما این همه ماجرا نبود. در خارج از مجلس، حدود چندصد نفر که بیشتر آنان را زنان تشکیل می‌دادند، به اعتراض نسبت به تصویب این لایحه پرداختند. هرچند شاهدان از تجمع چندصد نفری معترضان در روبه‌روی ساختمان بهارستان خبر می‌دادند و در عکس‌های این تجمع مشهود است، اما نصرالله پژمان‌فر، نماینده عضو فراکسیون ولایی در ارائه تذکر خود در صحن علنی به حضور هزاران معترض در تجمع علیه لایحه CFT اشاره کرد.

محور اظهارات مدافعان و منتقدان

ازسوی دیگر، یکی از ویژگی‌های جلسه دیروز اظهارات موافقان و مخالفان لایحه الحاق ایران به CFT بود؛ مخالفان انتقادهای خود را در سه محور پرسشی مطرح کردند؛ چرا در جنگ اقتصادی باید اطلاعات اقتصادی خود را در اختیار دشمنان قرار دهیم؟ چرا باید از سیاست‌های استعماری غرب در داخل کشور پیروی کنیم؟ چرا باید با پیوستن به این کنوانسیون برای نهادها، چهره‌های انقلابی و به‌طور کلی محور مقاومت محدودیت ایجاد کنیم؟ جالب آنکه دفاع موافقان لایحه بیشتر در پاسخ به این سوالات خلاصه شد؛ نخست آنکه اگر ما به این کنوانسیون و به‌طور کلی FATF نپیوندیم، دیگر کشورهای دوست نظیر روسیه و چین هم نمی‌توانند در مشکلات اقتصادی به ایران کمک کنند. دوم آنکه حق شرط برای ایران محفوظ است و ایران در این زمینه ۷ شرط مطرح کرده است. سوم آنکه سوریه و لبنان نیز به FATF پیوسته‌اند و این نشان می‌دهد که همکاری با FATF، محدودیتی برای محور مقاومت به‌وجود نمی‌آورد.

دفاع قاطع ظریف

با این همه اما آنچه از منظر محتوایی ازویژگی‌های مهم جلسه دیروز برای بررسی لایحه الحاق ایران به CFT بود، دفاع محمدجوادظریف از این لایحه است؛ لایحه‌ای که ظریف هم بیش از همه، با هدف بدتر نشدن اوضاع اقتصادی کشور از آن دفاع کرد. شاهد این مدعا آن بخش از اظهارات وزیر خارجه است که درباره تضمین تصویب این لایحه برای بهبود وضعیت اقتصاد ایران و خروج کشور از لیست سیاه FATF گفت: «یک بار دیگر در اینجا تاکید می‌کنم نه بنده و نه آقای رئیس‌جمهور نمی‌توانیم تضمین دهیم که با پیوستن به لایحه عدم حمایت مالی از تروریسم مشکلات ما حل خواهد شد. اما می‌توانیم تضمین دهیم با نپیوستن به این لایحه آمریکا بهانه مهمی را برای افزایش مشکلات ما پیدا خواهد کرد.»

ظریف همچنین گفت: «چینی‌ها که نیات استکباری علیه ایران ندارند و از نظر مواضع بین‌المللی شبیه جمهوری اسلامی و شریک راهبردی ما هستند. ما توافق جامع همکاری‌های راهبردی با چین داریم و با روسیه هم شریک راهبردی هستیم؛ اما رئیس بانک مرکزی چین به آقای همتی گفته بدون FATF نمی‌توانیم کار شما را انجام دهیم.» وزیرخارجه با تاکید بر اینکه مجلس در برابر یک تصمیم تاریخی قرار دارد، گفت: ما با برجام توانستیم یک رشته از بهانه‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی را از آنها بگیریم. اگر برجام به نفع ایران نبود، آمریکا از آن خارج نمی‌شد و نتانیاهو از روز اول اعلام نمی‌کرد که یک باره و تنها در برابر برجام ایستاده است. ظریف تاکید کرد: برجام توفیق ملت بود. توفیق ملت را تبدیل به ضعف ملت نکنید.

او افزود:‌ لوایحی که در برابر مجلس قرار گرفته لوایحی است که بهانه‌های بعدی را از آمریکا می‌گیرد. لوایحی که تاکنون آمریکا به همین بهانه‌ها مانع معاملات ما شده است. ظریف گفت: آمریکایی‌ها به همین بهانه‌ها، توانستند به ما فشار آورند تا اجازه معاملات مالی ندهند. وزیرخارجه گفت:‌ جمهوری اسلامی ایران در شرایط دشوار با نگرش دقیق و بررسی جدی در محافل رسمی سیاسی و امنیتی تلاش کرد بهانه‌های آمریکا را گرفته و هم اینکه زمینه‌ای برای مداخلات آمریکا فراهم نکند. ظریف با بیان اینکه شورای‌عالی امنیت ملی و دبیرخانه آن ساعت‌ها برای بررسی لوایح چهارگانه زمان گذاشت، گفت: شورای‌عالی امنیت ملی و دبیرخانه آن موارد مختلف کنوانسیون را بررسی کرد و برای جلوگیری از احتمال هرگونه ضرری از این کنوانسیون حق‌شرط‌هایی قائل شد که بسیار مهم است.او افزود: دوستان مطرح می‌کنند که ممکن است حق‌شرط‌های ما را نپذیرند، اشکال ندارد حق‌شرط ارائه می‌شود و برخی نمی‌پذیرند اما این به آن معنی نیست که حق‌شرط باطل است. در موضوع مخالفت با نامگذاری گروه‌های آزادی‌بخش به‌عنوان تروریسم، اکثر کشورهای منطقه ما حق‌شرطی مشابه ما گذاشته‌اند. وزیر امورخارجه در ادامه با بیان اینکه گرچه برخی کشورها با حق‌شرط مخالفت کردند ولی به این معنی نبود که حق‌شرط از درجه اعتبار ساقط شده است، گفت: با یک یا چند مخالفت حق‌شرط از درجه اعتبار ساقط نمی‌شود. بسیاری از مقررات و مصوبات مثل لایحه کنوانسیون حقوق کودک با مخالفت‌های متعددی مواجه شده و کشورهای متعددی ایراد گرفتند ولی از درجه اعتبار ساقط نشده. حق‌شرط برای ما محترم است و خط ما را مشخص می‌کند اما دیگران هم می‌توانند به آن ا عتراض کنند.ظریف ادامه داد: ما باید ببینیم خودمان چه حدودی داریم و دیگری چه حدودی دارند و آثارش چه خواهد بود. از نظر حقوقی حق‌شرط برای ما محترم و موجه است و حق مجلس است که برای تصویب کنوانسیون شرط تهیه کند که در این صورت شروط در زمان الحاق ابلاغ خواهد شد. ظریف با بیان اینکه موضوع ارز هیچ ارتباطی به FATF نداشت، اظهار کرد: این موضوع براساس قانون پولشویی بود هم زمانی که ورود ارز ممنوع شد و هم الان که آزاد شده، مقررات پولشویی باید رعایت شود. نباید مسائلی که مربوط به مشکلات دیگر است را به FATF مرتبط دانست. وزیر امورخارجه تصریح کرد: FATF ارتباط مستقیم با بسته شدن حساب دانشجویان و بازرگانان ایرانی دارد و مستقیما به عدم امکان پرداخت به ایران مربوط است. اگرچه ممکن است دلایل دیگر هم داشته باشد اما این چیزی است که دوستان ما هم به ما می‌گویند. ظریف با بیان اینکه با اجرای شروط FATF همه مشکلات ما حل نمی‌شود، تصریح کرد: ما توانسته‌ایم آمریکا را به حدی منزوی کنیم که اتحادیه اروپا به‌عنوان شریک راهبردی آمریکا مقررات و مکانیزمی ایجاد کرده تا بتواند تحریم آمریکا را دور بزند. این مکانیزم نقطه شروع پایان حکومت دلار بر اقتصاد جهانی تلقی می‌شود. ما باید بدانیم جمهوری اسلامی و برجام توانسته چه کار کند. وزیر امورخارجه همچنین گفت: همین اروپایی‌ها می‌گویند به اجرای این مکانیزم نیاز داریم ایران عضو این کنوانسیون‌ها باشد. ما کسی را نمی‌ترسانیم و بهانه به دست کشورهای استکباری و صهیونیست‌ها نمی‌دهیم و اولین مکانیزم مالی برای دور زدن تحریم‌های ایالات متحده آمریکا را هم از بین نمی‌بریم.