در آمریکا هم دونالد ترامپ وعده داده در صورتی که مقامات سعودی مقصر ماجرای خاشقجی باشند آنها را مجازات خواهد کرد گرچه تاکید کرد که این موضوع را به فروش سلاح به این کشور تعمیم نخواهد داد. اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه نیز به‌عنوان ذی‌نفع این بحران خواستار محاکمه عاملان این قتل در خاک ترکیه شده است. در این میان اما ایران واکنش رسمی به این ماجرا نشان نداده و استراتژی سکوت را در پیش گرفته است. تحلیل‌های مختلفی درخصوص این موضع ایران صورت گرفته که همگی بر یک اصل توافق دارند و آن تامین منافع ایران و فرصت‌های به‌وجود آمده از این اتفاق بدون ورود رسمی به این ماجراست. قبل از این هم مقامات وزارت خارجه ایران در بحران سعودی - کانادا سکوت کرده بودند. در این بحران، مقامات ریاض، سفیر کانادا را به‌دلیل انتقاد حقوق بشری، اخراج کردند و این باعث ایجاد تنش شدیدی میان دو کشور شد. اشاره به این نکته هم لازم است که خاشقجی، گرچه منتقد سیاست‌های ولیعهد سعودی بود، اما همزمان از ادعاها علیه ایران نیز حمایت می‌کرد و بارها از آنچه «دخالت ایران در منطقه یعنی یمن و سوریه و عراق» توصیف می‌شود انتقاد و ادعاهایی را علیه جمهوری اسلامی تکرار می‌کرد.

برداشته شدن تمرکز از روی ایران

شاید مهم‌ترین فرصت به‌وجود آمده از ماجرای قتل خاشقجی، برداشته شدن تمرکز آمریکا و متحدان منطقه‌ای آن همچون عربستان، امارات و اسرائیل از روی ایران است. تمرکزی که پس از خروج ترامپ از برجام در اردیبهشت ماه آغاز شد و قرار بود با تحریم‌های ۱۳ آبان به اوج برسد. در این میان هم شکل‌گیری ناتوی عربی و طرح مجدد برنامه موشکی ایران نیز به‌عنوان چاشنی این فشار مطرح شده بود. اما قتل خاشقجی منجر به تغییر این تمرکز و جلب شدن توجهات به سوی عربستان شده است و احتمال گسترده شدن آن نیز وجود دارد.

بروز اختلاف بین آمریکا و عربستان

فارغ از دوره ۱۱ سپتامبر که منجر به فشارهای گسترده در داخل آمریکا نسبت به عربستان شد، کمتر دوره‌ای همچون مقطع اخیر را می‌توان سراغ گرفت که انتقادات در داخل آمریکا نسبت به متحدی چون عربستان بالا گرفته باشد. واکنش‌های تند مقامات کنگره از هر دو حزب بزرگ آمریکا و طرح توقف فروش تسلیحات و کاهش سطح روابط با ریاض نشان می‌دهد که جایگاه عربستان در داخل آمریکا به‌شدت متزلزل شده و بازسازی آن نیازمند وقت و هزینه‌های گزاف خواهد بود.

اختلاف بین عربستان و ترکیه

بیشتر تحلیلگران مواضع دولت ترکیه به رهبری اردوغان را نوعی انتقام‌گیری از عربستان به‌خاطر نقشی که بن‌سلمان در کودتای ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶ علیه اردوغان ایفا کرد می‌دانند. همچنین اختلافات دیگر بر سر سوریه، رقابت بین سلفی‌گری و اخوان‌المسلمین و تلاش برای هژمونی منطقه‌ای و رهبری جهان تسنن از دیگر مواردی است که قتل جمال خاشقجی، فرصتی برای طرح مجدد آنها در روابط دو کشور فراهم کرده است. طبیعتا رقابت و تنش بین ریاض و آنکارا برای ایران گزینه‌ای مطلوب است، تا آنکه عربستان و ترکیه همکاری گسترده‌ای در منطقه داشته باشند.

نمایان شدن چهره واقعی بن سلمان

اما شاید یکی از فرصت‌های مطلوب برای ایران که بدون هیچ‌گونه هزینه‌ای صورت گرفت، نمایان شدن چهره واقعی سیاست ورزی محمد‌بن سلمان در خاورمیانه باشد. چهره‌ای که در دو سال اخیر و همزمان با طرح اصلاحات اجتماعی و نوسازی اقتصادی در عربستان، از سوی رسانه‌ها و مقامات غربی برجسته شد و در وصف او مدح‌ها و ثناهای زیادی سروده شد، اما همان رسانه‌ها و مقامات اینک از محمد بن سلمان به‌عنوان یک دیکتاتور جدید و خونخوار یاد می‌کنند. طبیعتا این اتفاق بر موفقیت بن سلمان در داخل عربستان تاثیرات خود را خواهد گذاشت و در خارج نیز، دولت‌های غربی و به‌خصوص سرمایه‌گذاران از این پس با احتیاط بیشتری در مورد او و برنامه‌هایش سخن خواهند گفت. اتفاقی که نمود خود را در چند روز اخیر با برگزاری نشست سرمایه‌گذاری داووس صحرا در ریاض بروز داده است.

اخبار مرتبط