خداحافظی ظریف با وزارت خارجه با بدرقه امیرعبداللهیان
آغاز ماموریت پرچالش وزیر دیپلمات
کرونا، مرونا رو ول کن!
مراسم بدرقه ظریف توسط امیرعبداللهیان با برخی حواشی جالب همراه بود و وزیر خارجه پیشین هنگام ورود حسین امیرعبداللهیان به محل وزارتخانه او را در آغوش گرفت و خطاب به حاضران گفت: «کرونا، مرونا رو ول کن.» حرکتی که به گفته شخص ظریف به دلیل شوق فراغت از مسوولیت و دیدن دوست و همکار قدیمی به عنوان جانشین از سوی وی رخ داده است.ظریف ساعاتی بعد با انتشار یک پست اینستاگرامی از کادر سلامت به خاطر رعایت نکردن پروتکل‌های بهداشتی در هنگام دیدار با حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه دولت سیزدهم عذرخواهی کرد و نوشت: « خدا را شاکرم که بار این مسوولیت سنگین از دوشم برداشته شد و برای جناب آقای دکتر امیرعبداللهیان در تحمل این بار سنگین دعا می‌کنم و در خدمت ایشان خواهم بود.»ظریف ضمن عذرخواهی گفت: « آنقدر شوق فراغت از مسوولیت و دیدن دوست و همکاری قدیمی به عنوان جانشین مرا برای لحظاتی از خود بی‌خود کرد که رفتار خلاف پروتکل کرونا داشتم و سخنان نابجا گفتم.»همچنین وزیر خارجه دولت حسن روحانی گفت که با دیدن کلیپ شرمنده شده و از همه مردم به ویژه ایثارگران سلامت عذرخواهی کرد.
دفاع وزیر جدید از برنامه‌هایش
حسین امیرعبداللهیان روز یکشنبه ۳۱ مرداد در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در دفاع از برنامه‌های خود، با بیان اینکه مذاکره را ابزاری از دیپلماسی می‌دانیم، گفت: «وزارت خارجه را به برجام گره نخواهیم زد و همه تلاش خود را برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها به موازات لغو تحریم‌ها به کار خواهم گرفت.» وی افزود: « تاکید می‌کنم مذاکره را ابزار دیپلماسی می‌دانیم اما نه زیر سایه تهدید و نه زیر سایه مذاکره برای مذاکره بلکه از موضع منطق حکیمانه، مقتدرانه و با نگاه به تامین حداکثری منافع و حقوق ملت ایران.»در عین حال امیرعبداللهیان در بخش دیگری از سخنان خود گفت که عاشورا به ما آموخت دیپلماسی و میدان دو بازوی قدرتمند محقق‌کننده منافع ملی حداکثری خواهد بود.این در حالی است که پیشتر ظریف در فایل صوتی که مربوط به مصاحبه وی در قالب تاریخ شفاهی بود و انتشار آن جنجال برانگیز شد، گفته بود به جرات می‌گویم من دیپلماسی را بیشتر برای میدان هزینه کردم تا میدان برای دیپلماسی هزینه شده باشد.هرچند بعدتر ظریف در متنی که روز چهارشنبه هشتم اردیبهشت در اینستاگرام منتشر کرد نوشت که گفته‌های او درباره دیپلماسی و میدان یک «بحث نظری درباره ارتباط دو بال قدرت خارجی جمهوری اسلامی ایران» بوده، اما به «بهانه‌ای برای دوگانه‌سازی میان نظامیان سرافراز و دیپلمات‌های غیور» تقلیل داده شده است.
تقدیر امیرعبداللهیان از تلاش‌های ظریف
حسین امیرعبداللهیان در اولین پست اینستاگرامی خود در مقام وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران ضمن تقدیر از تلاش‌های ظریف و آرزوی بهترین‌ها برای ایشان، نوشت: « در پی اعتماد رئیس جمهور محترم آیت‌الله دکتر رئیسی، امروز با حسن اعتماد نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی، مسوولیت خطیر نمایندگی ملت بزرگ ایران را در عرصه بین‌المللی عهده‌دار شدم.از درگاه حضرت حق مسالت دارم که خدمتگزاری شایسته برای مردم این سرزمین بزرگ، باستانی، ادیانی و تمدن‌ساز باشم.»به گزارش«ایسنا»، وی همچنین به ملت ایران تعهد داد که تمام توان خود و همکاران را در داخل و خارج از کشور برای پیشبرد حداکثری منافع ملی و امنیت ملی کشور معطوف دارد.امیرعبداللهیان درباره برنامه‌های پیش‌رو در وزارت خارجه نیز گفت: «با برنامه‌ای عملیاتی، روابط خارجی متوازن، فعال، پویا و هوشمند، مبتنی بر احترام متقابل، اولویت‌بخشی به روابط با همسایگان و آسیا، توسعه روابط متوازن با همه بخش‌های جهان و تقویت جایگاه دیپلماسی اقتصادی و تجارت بین الملل پیگیری خواهد شد.»
از ظریف بسیار یاد گرفتم
همچنین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه روز گذشته در مصاحبه‌ای گفت:« دکتر ظریف از سرمایه‌های بزرگ در دستگاه دیپلماسی کشور هستند. ایشان مثل یک برادر و یک کارشناس به ما یاد دادند که می‌توان بدون هیچ امکاناتی یک دیپلمات موفق بود.»به گزارش پایگاه تحلیلی - خبری انتخاب او افزود: «از ایشان بسیار یاد گرفتم و می دیدم که شب و روز یکسره تلاش می‌کنند و دائما در نیمه‌های شب ایمیل‌ها و پیامک‌های ایشان را دریافت می‌کردیم. ایشان سرمایه خوبی را برای نسل‌های بعدی در وزارت‌خارجه به‌جا گذاشت و خواهش کردم که دستگاه دیپلماسی را از توانمندی خودشان محروم نکنند.»
آرزوی موفقیت ظریف برای جانشینش
از سوی دیگر وزیر خارجه دولت روحانی در توییتی انتصاب امیر عبداللهیان به ریاست دستگاه دیپلماسی کشورمان را تبریک گفت.به گزارش «ایسنا»، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان در دولت روحانی روز چهارشنبه در توییتی نوشت: «من به دوست، همتا و دیپلمات قدیمی امیر عبداللهیان برای تایید شدن به عنوان وزیر خارجه بعدی جمهوری اسلامی ایران تبریک می‌گویم.برای وی، وزارتخانه و مقاماتش و همچنین برای دولت جدید موفقیت در روابط بین‌الملل را آرزومندم.»
چالش‌های دیپلماتیک وزیر جدید
حسین امیرعبداللهیان که در سال ۱۳۴۳ در دامغان متولد شده است، توانست روز چهارشنبه با ۲۷۰ رای موافق، ۱۰ رای مخالف و ۶ رای ممتنع، اعتماد نمایندگان مجلس را برای تصدی پست وزارت امور خارجه کسب کند و برای چهار سال آینده به عنوان وزیر انتخاب شده، درواقع می‌توان گفت که وی با آرای بالایی موفق به کسب این پست شده است.البته برعهده گرفتن پست وزارت خارجه با توجه به برخی چالش‌ها در این حوزه و پرونده‌های ناتمامی که روی میز وزیر است، مسوولیت آسانی نخواهد بود.درواقع پر واضح است که در برابر امیرعبداللهیان به عنوان وزیر امور خارجه جدید ایران چالش‌های عظیمی قرار دارد که از جمله آنها پرونده گفت‌وگوهای احیای برجام است که به دلیل تغییر دولت در ایران ناتمام مانده است.لذا در حال حاضر یکی از ابر چالش‌های پیش روی حسین امیرعبداللهیان به عنوان وزیر امور خارجه، پیشبرد سیاست‌های نظام درباره مذاکرات احیای برجام از جمله آغاز مجدد مذاکرات وین، چینش تیم مذاکره‌کننده جدید، چگونگی استفاده از تجربیات تیم پیشین، چگونگی تعامل با کشورهای عضو برجام و...است؛ البته در صورتی که همچنان پرونده هسته‌ای در وزارت خارجه باقی بماند و برخی از تلاش‌ها برای ارجاع این پرونده به شورای عالی امنیت ملی کشور به نتیجه نرسد.
وزیر خارجه جدید و منطقه
دیگر اولویت کاری دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی بنا بر گفته ابراهیم رئیسی، تعامل با همسایگان است و با توجه به سوابق کاری وزیر امور خارجه جدید در این حوزه باید دید که آیا در آینده نزدیک شاهد تغییر ملموسی در روابط ایران و برخی از کشورهای همسایه که در اثر رقابت‌های منطقه‌ای و تلاش برخی قدرت‌های فرامنطقه‌ای و...به سمت سردی و حتی بعضا تخاصم رفته است، خواهیم بود یا نه؟ در این خصوص وزیرخارجه جدید چهارشنبه شب و پس از اخذ رای اعتماد از مجلس در توییتی نوشت که «آسیا و همسایگان ایران» اولویت اول سیاست خارجی کشورمان هستند.
به گزارش«ایسنا»، امیر عبداللهیان ادامه داد: «افتخار من این است که با اخذ رای اعتماد از مجلس شورای اسلامی، نماینده ملت بزرگ ایران در عرصه سیاست خارجی و روابط بین‌الملل هستم. مصمم بر پیگیری سیاست خارجی متوازن، پویا و هوشمند مبتنی بر اصول عزت، حکمت و مصلحت هستم. همسایگان و آسیا اولویت اول هستند.» در عین حال امیرعبداللهیان بیشتر به عنوانی دیپلماتی شناخته می‌شود که دارای تسلط بر مسائل منطقه‌ای و غرب آسیا است.
باید در نظر داشت که امیرعبداللهیان به مدت سه سال به عنوان معاون عربی و آفریقایی وزارت امور خارجه به صورت نزدیک با ظریف همکاری کرد و مذاکره‌کننده ارشد ایران در مسائل و بحران‌های منطقه‌ای از جمله بحران سوریه بود.درواقع بیشترین تجربه کاری او در حوزه منطقه‌ای است.
اگر بخواهیم نگاهی گذرا به کارنامه کاری او داشته باشیم، وزیر خارجه دولت سیزدهم، کار خود را در وزارت امور خارجه به عنوان کارشناس و معاون سفیر جمهوری اسلامی ایران در عراق، در دولت اول سیدمحمد خاتمی آغاز کرد و تا پایان دولت هشتم به سمت معاون نماینده ویژه وزیر امور خارجه در امور عراق ارتقای مقام یافت. وی در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد نیز پست‌های مهمی در منطقه داشت. در آن دوره که همزمان با وزارت منوچهر متکی بود، امیرعبداللهیان به عنوان رئیس ستاد ویژه عراق وزارت امور خارجه منصوب شد و سال ۱۳۸۶ برای سه سال به عنوان سفیر بحرین مشغول به کار بود. بعد از بازگشت از ماموریت بحرین، به مدت یک سال مدیرکل خلیج‌فارس و خاورمیانه وزارت امور خارجه شد و به سرعت به معاونت عربی و آفریقایی وزارت امور خارجه ارتقای مقام یافت. امیرعبداللهیان در دوره وزارت خارجه ظریف نیز به مدت سه سال در این سمت باقی ماند و در نهایت در خرداد ۱۳۹۵ حسین جابری‌انصاری در حکمی از سوی محمدجواد ظریف به عنوان جانشین حسین امیرعبداللهیان به سمت معاون عربی و آفریقایی منصوب شد و امیرعبداللهیان از ظریف حکم مشاور گرفت.
چرا امیرعبداللهیان سفیر عمان نشد؟
در سال ۹۵ حسین امیرعبداللهیان به عنوان سفیر جدید ایران در عمان انتخاب شد و قرار بود عازم مسقط شود. ولی چند هفته قبل از اعزام، این دیپلمات ارشد به وزیر خارجه اطلاع داد که در حال حاضر به دلیل برخی مسائل، امکان انجام این ماموریت را ندارد و چند ماه بعد با پیشنهاد ظریف و تایید حسن روحانی، «محمدرضا نوری‌شاهرودی» به عنوان سفیر جدید ایران راهی مسقط شد. در همان مقطع یعنی خرداد سال ۹۵ یک منبع مطلع در وزارت امور خارجه در پاسخ به سوال «ایسنا» گفت: «حسین امیرعبداللهیان به عنوان سفیر جدید در عمان برگزیده شده و تمامی مراحل معرفی و تایید وی به عنوان سفیر جدید در ایران و عمان طی شده بود اما با توجه به بروز مشکلات غیرمترقبه شخصی و خانوادگی برای وی، این انتصاب انجام نشد.»
از دستیار ویژه رئیس‌مجلس تا وزیر خارجه
اما آخرین پستی که امیرعبداللهیان پیش از انتخاب به عنوان وزیر خارجه دولت سیزدهم عهده‌دار بود، دستیار ویژه رئیس مجلس بود. درواقع پس از اعلام انصراف امیرعبداللهیان از ماموریت مسقط و فعالیت کوتاه او به عنوان مشاور وزیر خارجه، در مرداد ۱۳۹۵، او از سوی علی لاریحانی، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی به عنوان دستیار ویژه رئیس مجلس شورای اسلامی و مدیرکل امور بین‌الملل مجلس شورای اسلامی انتخاب شد و در دوره مجلس یازدهم نیز با حکم محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس همچنان در این سمت ادامه مسوولیت داد؛ او همچنین دبیرکل دبیرخانه دائمی کنفرانس بین‌المللی حمایت از انتفاضه فلسطین و مدیر مسوول فصلنامه گفتمان راهبردی فلسطین نیز هست.
فعالیت‌های علمی-پژوهشی
همچنین اگر بخواهیم نگاهی به فعالیت‌های علمی-پژوهشی امیرعبداللهیان داشته باشیم به موارد زیر می‌توان اشاره کرد؛ امیرعبداللهیان که به دو زبان انگلیسی و عربی نیز مسلط است، کتاب‌هایی را هم منتشر کرده که از جمله آن می‌توان به «صبح شام، روایتی از بحران سوریه»، «ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ»، «دموکراسی متعارض ایالات متحده آمریکا در عراق جدید» و «استراتژی مهار دوگانه آمریکا» اشاره کرد. جدیدترین کتاب امیرعبداللهیان که سال گذشته منتشر شده و اخیرا به چاپ ششم رسیده همین کتاب «صبح شام، روایتی از بحران سوریه» است که شامل خاطرات این دیپلمات ارشد ایرانی درباره تحولات سوریه و دیدارها و رایزنی‌های او با مقامات مختلف جهان درباره این بحران بزرگ منطقه‌ای است . وزیر پیشنهادی امور خارجه در دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه و دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران سابقه تدریس داشته و سمت‌های استاد راهنما و مشاور رساله‌های مقاطع دکترا و ارشد در دانشگاه‌های تهران، علامه طباطبایی، دفاع ملی و دانشکده روابط بین‌الملل را در کارنامه علمی خویش دارد.
وی در مجلات علمی و پژوهشی نیز مقالاتی منتشر کرده که به شرح زیر است: «استراتژی مهار دوگانه آمریکا در طرح داماتو» - مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران – ۱۳۷۶.
«موافقت‌نامه امنیتی بغداد - واشنگتن: رفتارشناسی آمریکا در عراق جدید» - فصلنامه سیاست خارجی - مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل وزارت خارجه - بهار ۱۳۸۸.
«بحران سوریه و امنیت ناپایدار منطقه‌ای» - فصلنامه مطالعات راهبردی - تابستان ۱۳۹۲.
«تحولات خاورمیانه و مطالعه موردی بحرین» - فصلنامه مطالعات راهبردی - تابستان ۱۳۹۰.
«چرایی تحولات سوریه و پیامدهای آن» - فصلنامه کنفرانس بین‌المللی دانشگاه علامه طباطبایی - تهران -پاییز ۱۳۹۵.
نخستین فعالیت‌های دیپلماتیک وزیر جدید
حسین امیرعبداللهیان به عنوان وزیر خارجه جدید ایران از روز پنج‌شنبه فعالیت‌های دیپلماتیکش را ضمن دیدار با شاه محمود قریشی، وزیر خارجه پاکستان آغاز کرد. وی سپس در صفحه شخصی خود در توییتر درباره این دیدار نوشت: «از میزبانی برادرم، شاه محمود قریشی وزیر خارجه در اولین روز فعالیتم به عنوان وزیر خارجه، خرسندم. روابط دوجانبه و موضوعات منطقه‌ای، از جمله اوضاع حساس افغانستان، در دستور کار بود.» همچنین اولین سفر وی در این سمت به کشور عراق و برای حضور در نشست منطقه‌ای بغداد در روز شنبه خواهد بود. البته به جز پیام‌های تبریک که از سوی کشورهای مختلف برای این انتصاب به امیرعبداللهیان ابلاغ شد، وزیر خارجه روسیه در گفت‌وگویی با امیرعبداللهیان خواستار بازگشت ایران به میز مذاکره در وین جهت احیای برجام شد.
همچنین جوزپ بورل، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز گذشته با حسین امیرعبداللهیان تماس تلفنی داشت و ضمن تبریک به وی مراتب امیدواری اتحادیه اروپا برای استقرار هر چه زودتر دولت جدید و اعلام تاریخ مورد نظر تهران برای نشست بعدی وین را مورد تاکید قرار داد. همزمان در تماس تلفنی شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه قطر با وزیر امور خارجه کشورمان، وی از سیاست روابط فعال همسایگی در دولت جدید جمهوری اسلامی ایران استقبال و از امیر عبداللهیان برای سفر به قطر دعوت به عمل آورد.
در تماس تلفنی فواد حسین، وزیر امور خارجه عراق با وزیر امور خارجه کشورمان نیز وی ضمن تبریک انتخاب امیرعبداللهیان و تجدید دعوت برای حضور ایران در اجلاس حمایت از عراق، اهمیت حضور هیات ایرانی در اجلاس بغداد را به عنوان فرصتی برای گفت‌وگوها در منطقه مورد تاکید قرار داد.
وانگ یی، عضو شورای دولتی و وزیر امور خارجه جمهوری خلق چین هم با ارسال پیام تبریک به امیرعبداللهیان ضمن اشاره به دوستی سنتی و دیرینه و همچنین پنجاهمین سالگرد روابط سیاسی دو کشور به تعمیق و استمرار روابط طرفین بر اساس مشارکت راهبردی اشاره کرد.
آغاز گمانه‌زنی‌ها
به دنبال انتخاب ابراهیم رئیسی و پیش از معرفی وزرا، گمانه‌زنی‌هایی درباره چهره‌های احتمالی برای وزارت خارجه مطرح شده بود که در این بین نام علی باقری‌کنی، دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه و حسین امیرعبداللهیان به چشم می‌خورد. اما طی هفته‌های اخیر اتفاقی افتاد که تقریبا انتصاب امیرعبداللهیان به عنوان وزیر خارجه بسیار محتمل به نظر می‌رسید. حضور حسین امیرعبداللهیان از چهره‌های سیاسی اصولگرا در دیدار ابراهیم رئیسی رئیس جمهور جدید ایران با وزیر خارجه بوسنی و وزیر خارجه عمان که به تهران سفر کرده بودند در تاریخ ۱۳ مرداد ماه، موجب تقویت گمانه‌زنی‌ها درباره وزیر خارجه بعدی ایران شد. در جریان این دو دیدار که در نهاد ریاست جمهوری ایران برگزار شد، محمدجواد ظریف وزیر خارجه نفر اول ردیف کناری رئیسی نشسته و حسین امیرعبداللهیان بعد از او قرار گرفته بود. در زمان آغاز ریاست جمهوری حسن روحانی هم حضور ظریف در کنار رئیس جمهور منتخب وقت، باعث گمانه‌زنی‌های مشابهی شد و در نهایت هم حسن روحانی وی را به عنوان وزیر پیشنهادی به مجلس معرفی کرد.
ایستگاه پایانی ظریف
ظریف که بسیاری نام او را به همراه برجام به خاطر سپرده‌اند بعد از هشت سال خدمت در منصب وزیر خارجه روز یکشنبه ۳۱ مرداد با انتشار یک پیام ویدئویی از مردم خداحافظی کرد. ظریف در این پیام ضمن آنکه به خاطر برخی نارسایی‌ها و کاستی‌ها از ملت ایران عذرخواهی کرد اما گلایه‌هایی نیز از منتقدان همیشه در صحنه داشت. وی با بیان اینکه در ۸ سال گذشته در سیاست خارجی به همه اهداف خود نرسیدیم تاکید کرد: «تاریخ، هم درباره ارزش دستاوردهای ما و هم درباره علل ناکامی‌های ما قضاوت خواهد کرد. ولی همیشه در حد توان همراه با همکاران خوب و لایقم کوشیدیم سیاست خارجی موجب ارتقای آرامش، سلامتی و رفاه مردم باشد و از حقوق ملت، اقتصاد ملی و توسعه کشور پاسداری نماید.»
همچنین وزیر خارجه پیشین ایران که به تازگی از این مسوولیت فارغ شده است، در این پیام ویدئویی گفت: «می‌دانم که پاره‌ای از کارهایم را نپسندیدید: گروهی از راه رفتنم با آقای کری رنجیدید و جمعی از استقبال و بدرقه‌ام از نمایندگان طالبان. گروهی از برجام به خروش آمدید و جمعی از کنوانسیون خزر و توافق ۲۵ ساله. می‌دانم که برخی از حرف‌هایم برای گروه‌هایی از شما گران آمده است: جمعی زبان تیزم را در برابر قدرت‌های جهانی تندروی دانستید و گروهی اعلام آمادگی‌ام برای مذاکره را وادادگی. گروهی از اینکه گفتم «خودمان انتخاب کردیم» بر‌آشفتید و جمعی از انتقال صادقانه تجربیات و یافته‌هایم – آن هم در یک مصاحبه محرمانه برای کارگزاران آینده – خشمگین شدید. بسیاری از شما سکوت یا توجیه برخی سیاست‌ها و رفتارها –که خود نیز نسبت به برخی از آنها منتقد بوده‌ام – را نپسندیدید و حتی برخی حمل بر منفعت‌طلبی و تلاش برای حفظ موقعیت کردید. در مقابل برخی دیگر بیان ملایمم را برای توجیه همان سیاست‌ها غیرانقلابی و حتی بازی در زمین دشمن خواندید.» در نهایت نیز ظریف معذرت‌خواهی کرد که به دلیل پاسداری از منافع ملی، همیشه نمی‌توانسته آن‌گونه که دوست داشته سخن بگوید و حتی از عملکرد خود دفاع کند. حسین امیرعبداللهیان سه سال به عنوان معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه به صورت نزدیک با ظریف همکاری کرد و مذاکره‌کننده ارشد ایران در مسائل و بحران‌های منطقه‌ای از جمله بحران سوریه بود.
