منشأ توفان چیست؟
ایران زیر غبار
شمال و جنوب گرفتار میوه تلخ خشکسالی شده است
عکس:گرگان/ محمد نسایی
غول گرد و خاک غروب شنبه همچون فیلم‌های آخر‌الزمانی از استان گلستان سربرآورد و کمی بعدتر به شرق مازندران و میانکاله رسید. درست کنار دریای خزر که آن هم چند روزی است خبرها از مرگ تدریجی آن حکایت می‌کنند. چند ساعت بعد علاوه براین دو استان؛ البرز و تهران و قزوین نیز گرفتار شد. درتهران شاخص آلودگی نیمه‌شب در برخی مناطق حتی تا ۵۰۰ هم بالا رفت و نفس را در سینه‌ها تنگ کرد. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که منبع گردوغبار استان گلستان، ریزگردهای مهاجم از کشور ترکمنستان بوده است. گردوغباری که سبب آلودگی شدید کیفیت هوا و کاهش دید افقی در برخی شهرهای استان از جمله گرگان شد و مردم را وادار کرد برای تردد در معابر عمومی از ماسک استفاده کنند. هرچند برخی کارشناسان محیط‌زیست در مورد کانون گردوغبار شنبه و نسبت دادن آن به ترکمنستان را فرافکنی می‌دانند.
از جمله عباس محمدی، کنشگر محیط‌زیست روز گذشته در گفت‌وگو با خبر‌آنلاین در مورد منشأ گردوغبار استان گلستان گفت: در بحث ریزگردهای استان گلستان اینکه بگوییم منبع آن صرفا از ترکمنستان است، بیشتر به فرافکنی شبیه است؛ چرا که قبلا آب رودخانه اترک از خراسان به سمت استان گلستان سرازیر می‌شد و تالاب‌های آلاگل، آلماگل و آجی‌گل را سیراب می‌کرد، درحالی که بعد از احداث سد شیرین‌دره روی رودخانه اترک باعث شدیم که ۹۰ درصد از تالاب‌های گفته شده، خشک شوند. وی افزود: در شهرستان گالیکش نیز با احداث کارخانه سیمان، باعث نابودی جنگل‌های هیرکانی و آسیب شدید به محیط‌زیست منطقه شده‌ایم. برخی گزارش‌ها نیز صحرای «قره قوم» در ترکمنستان را مقصر معرفی می‌کنند. براساس گزارشی که روزنامه «پیام ما» در این باره روز گذشته منتشر کرده است: صحرای «قره قوم» سال‌هاست به یکی از کانون‌های گردوغبار در منطقه تبدیل شده که مناطق شرق و شمال ایران نیز از آن متاثر است. با این وجود، نه برنامه‌ای از سوی ترکمنستان برای مقابله با خیزش گردوغبار از این کانون وجود دارد و نه ایران تلاش می‌کند تا کشور همسایه را مجاب به فعالیت‌های بیابان‌زدایی در این منطقه مرزی کند.
در مورد علل گردوغبار در استان مازندران نیز دلایل بسیاری مطرح شده است. عباس محمدی، کنشگر محیط‌زیست در مورد وضعیت مازندران در گفت‌وگو با خبر‌آنلاین گفت: گفته می‌شود به خاطر عقب‌نشینی آب دریای خزر در کشورهای آسیای میانی، فضا و کانونی از ریزگرد تشکیل شده است که احتمال می‌رود با افزایش پدیده ریزگرد در مناطق شمالی کشور روبه‌رو شویم. این کنشگر افزود: این نخستین‌بار نیست که استان‌های شمالی با پدیده ریزگرد مانند استان‌های جنوبی و مرکزی کشور روبه‌رو می‌شوند و پیش از این نیز در گیلان، شرق و غرب استان مازندران و گلستان نیز شاهد گرد و خاک و ریزگرد بودیم. اشاره او به تیرماه سال ۸۹ و فروردین سال گذشته است که توده هوای غبارآلود، باعث آلودگی هوا و کاهش دید افقی در مناطق کوهستانی و ارتفاعات مازندران شد.
همان زمان ستاد ملی مقابله با پدیده گردوغبار، اعلام کرد که گردوغبار ناشی از شکل‌گیری جبهه‌های گردوغبار بین دو کشور سوریه و عراق است. اتفاقی عجیب برای همه که تا آن زمان فکر می‌کردند شمال کشور مصون از هجوم گردوغبار است. اما هجوم گردوغبار روز شنبه به مازندران نشان داد از این به بعد باید چشمانمان به دیدن توفان‌های شن و ماسه و گردوغبار دراستان‌های شمالی عادت کند. در همین حال علی طالبی، مدیرسابق تالاب بین‌المللی میانکاله نیز در گفت‌وگو با «ایرنا» گفت: اگر طرح احیای تالاب میانکاله که شامل لایروبی کانال خزینی، انتقال آب دریا و جلوگیری از سد شدن آب در بالا دست اجرایی نشود، با خشک شدن تالاب میانکاله این منطقه به انتشار‌دهنده ریزگردها در استان مازندران تبدیل می‌شود.
بر اساس گزارش‌های رسمی محیط‌زیست، در یک دهه گذشته از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۱ حدود ۱۴ هزار هکتار از وسعت تالاب بین‌المللی میانکاله در شرق استان مازندران و غرب استان گلستان کاسته شده به گونه‌ای که وسعت تالاب از ۴۸ هزار هکتار در سال ۲۰۱۱ به ۳۴ هزار هکتار در سال ۲۰۲۱ رسید. به عبارت دیگر در هر سال به‌طور میانگین حدود هزار و ۴۰۰ هکتار از سطح آبی تالاب کاسته و به سطح خشکی آن افزوده شد. موضوعی که می‌تواند مازندران را هم در زیر غبار شن و ماسه و خاک دفن کند. اما دیروز پس از یک روز توفانی گردوغبار شرق استان مازندران و استان گلستان را باران شست و سرانجام میزان آلودگی هوای شهرستان‌های بهشهر، گلوگاه، نکا و میاندورود، گرگان، مراوه‌تپه، گالیکش و علی‌آباد کتول کاهش یافت، اما قطعا باران چاره توفان‌های گردوغبار آینده نیست.
دراین میان مقوله دو استان البرز و تهران جداست. به گفته مجید درگی، مدیرکل محیط‌زیست البرز، تالاب خشک شده صالحیه به یکی از کانون‌های گردوغبار سه استان البرز، تهران و قزوین تبدیل شده است. وی روز گذشته در گفت‌وگو با «ایسنا»، گفت: کاشت گونه‌های مقاوم به کم آبی، ریختن مالچ‌های سازگار با محیط‌زیست در این منطقه و جلوگیری از چرای بی‌رویه دام بخشی از اقداماتی است که می‌توان برای بهبود شرایط تالاب صالحیه به‌کار برد و دیگر نمی‌توان به جذب حقابه فکر کرد؛ چون دیگر آبی وجود ندارد. دلیل گردوغبار روز شنبه دو استان البرز و تهران هرچه بود و هست، روز گذشته فروکش کرد، اما همچنان باید در انتظار تکرار دوباره توفان گردوغبار طی روزهای آینده باشیم.
