مهاجرت نخبگان امروز یکی از مباحث مهمی است که مقابله با آن عزم جدی حاکمیت را می‌طلبد. یکی از دلایل خروج نخبگان عدم توجه کافی به این قشر و درآمد ناکافی در کشور است و همین امر شرایطی را ایجاد کرده که نخبگان برای کسب حقوق‌های چندبرابری به کشورهای دیگر مهاجرت کنند.

 آن‌طور که معاون علمی رئیس‌جمهور اخیرا در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» اعلام کرده بود «خروج نخبگان در کشور در سال‌های اخیر در برخی از حوزه‌ها تا دو برابر افزایش داشته است.» آماری که اگرچه نگران‌کننده است، اما اقدام عملی برای پیشگیری از خروج نخبگان از کشور از سوی حاکمیت دیده نمی‌شود. رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس نیز معتقد است که «خروج نخبگان به مساله کلان نظام حکمرانی تبدیل نشده و همچنان به عنوان مساله نظام فناوری و نوآوری و آموزش عالی تلقی می‌شود. گویا [رسیدگی به] مهاجرت نخبگان وظیفه وزارت علوم و وزارت بهداشت است!»

نخبگان؛ نیروهای راهبر

بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، با اشاره به اهمیت نخبگان در دنیای امروز، گفت: در دنیای امروز همه موضوعات دانش از جمله اقتصاد، سیاست، حکمرانی و حتی ابعاد عمده امنیت ملی هم دانش‌بنیان شده است. بنابراین منابع انسانی که به درد مدیریت دانش‌بنیان کشور می‌خورد، در واقع نخبگان جامعه هستند. او ادامه داد: در حال حاضر عنصر پیش مولفه و راهبر فناوری‌های نوین در عرصه رقابت جهانی در همه حوزه‌ها نخبگان هستند. در این شرایط اگر ما بخواهیم در عرصه رقابت جهانی پیشرفت کشور را تضمین شده‌تر جلو ببریم حتما به منابع و سرمایه‌های انسانی نخبه کشور نیاز مبرم داریم. جذب و نگه‌داشت و حفظ نخبگان و حتی به کار‌گیری نخبگانی که به هر علتی از کشور خارج شده‌اند و در کشور دیگری مشغول فعالیت هستند، حائز اهمیت است. ما باید بتوانیم برای نخبگانی که از کشور خارج شده‌اند در چرخه خدمت و پیشرفت کشور نقش تعریف کنیم و از توانمندی‌هایشان استفاده کنیم و این موضوع در حال حاضر یک ضرورت ملی است.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس خاطرنشان کرد: تمام عرصه‌های دنیای فناوری محور و دانش‌بنیان شده و کشش و تقاضا برای نیروهای متخصص و نخبه به یک تقاضای جهانی تبدیل شده است و همه کشورها به دنبال جذب متخصصان، کارآفرینان و نخبگان هستند. بنابراین عرصه رقابتی در عرصه جهانی در این زمینه شکل گرفته و جمهوری اسلامی ایران هم باتوجه به پنجره فرصت جمعیت جوانی که در سال‌های گذشته داشته و باتوجه به نهاد آموزش عالی و آموزشی قوی که در کشور به تربیت نیروهای متخصص، توانمند و نخبگان و کارآفرینان پرداخته است، گنجینه عظیمی از نیروهای جوان نخبه تحصیلکرده و متخصص را در سال‌های گذشته تربیت کرده است. نگاهداری افزود: بنابراین گنجینه نیروهای نخبه کشور ارزشمند است و اگر ما نتوانیم متناسب با پیشرفت و توسعه‌ای که در تربیت نیروی انسانی، نظام آموزش عالی و تخصصی‌مان داشتیم، فضای کسب‌و‌کار تخصصی و دانش‌بنیان، فضای صنعتی و ظرفیت‌های زیر بنایی، تولیدی و صنعتی‌مان را رشد و توسعه دهیم، مطمئنا کشورهای دیگر به نیروهای متخصص‌مان طمع می‌کنند و به اشکال مختلف به جذب آنها مبادرت می‌کنند.  او تاکید کرد: ما باید حواسمان باشد کشوری که توسعه صنعتی و توسعه زیر‌بنایی‌اش متناسب با نظام آموزشی‌اش توسعه پیدا نکند در حقیقت با تربیت نیروی متخصص، سوبسیدی را برای کشورهای توسعه‌یافته فراهم می‌کند. چون نیروها را آموزش و تربیت می‌دهد و آنها را به کشورهای دیگر می‌فرستد. بنابراین خودش نمی‌تواند در زیرساخت‌های صنعتی و اقتصادی و زیر‌بنایی آن ظرفیت را ایجاد کند که از نیروهای متخصص استفاده کند. در این شرایط کشورهای دیگر ممکن است که این نیروها را به اشکال مختلف جذب و از کشور خارج کنند. بنابراین باید نظام حکمرانی ما حواسش به این مساله باشد.

شرط ضروری برای پیشگیری از مهاجرت نخبگان

رئیس مرکز پژوهش‌ها با تاکید بر لزوم تبدیل مهاجرت نخبگان به یک مساله کلان نظام حکمرانی، تصریح کرد: ما زمانی می‌توانیم به مهاجرت نخبگان و مساله آن فائق بیاییم که بحث مهاجرت نخبگان مساله کلان کل نظام حکمرانی کشور شود، اما در حال حاضر این‌گونه نیست و همچنان به عنوان مساله نظام فناوری و نوآوری و آموزش عالی تلقی می‌شود. گویا [رسیدگی به] مهاجرت نخبگان وظیفه وزارت علوم و وزارت بهداشت است! کل نهادهای حاکمیت باید دست‌به‌دست هم دهند و با ایجاد فضاهای کسب‌وکار دانش‌بنیان و بهبود فضای کسب‌وکار در این عرصه و اشتغال آفرینی دانش‌بنیان، بتوانند به صورت حداکثری نخبگان را در کشور نگه دارند.

نگاهداری در پاسخ به این پرسش که دلایل مهاجرت نخبگان را چه می‌دانید؟ خاطرنشان کرد: سیاست‌های خصمانه‌ای که در قالب تحریم و نظایر آن از سوی سایر کشورها اعمال شده و برخی ناکارآمدی‌ها که در داخل وجود دارد، بر فضای کلان اقتصادی، معیشتی و فضای کسب‌وکار سایه انداخته و این موضوعات در تصمیم‌گیری نخبگان برای خروج از کشور تاثیرگذار است. او اظهار کرد: عامل دیگر در تربیت نیروهای انسانی است و باید سعی کنیم دانش‌آموزان و دانشجویان را به نحوی تربیتی و آموزش دهیم که آنها نسبت به کشورشان احساس هویت و تعلق داشته باشند. همچنین باید آموزش‌ها به نحوی باشد که در نیروهای انسانی حس مسوولیت‌پذیری اجتماعی در زمینه کمک به حل مسائل مردم و کشورشان ایجاد شود. نباید نخبگانمان را تک‌بعدی تربیت کنیم که تنها در یک زمینه تخصص داشته باشند و با مباحث اجتماعی و هویتی‌شان بیگانه باشند.  رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس ادامه داد: این موضوع اصلاحی است که باید در نظام تربیتی کشور ایجاد شود و نکته سوم اینکه ما باید بتوانیم در چرخه خدمت و پیشرفت کشور نقش نخبگان را تعریف کنیم و آنها را به کار بگیریم. یعنی به واقع آنها را درگیر حل مسائل کشور و چرخه پیشرفت و خدمت به کشور کنیم. نباید با نخبگانی که در حال حاضر در خارج از کشور هستند، قهر کنیم و اتفاقا باید آنها را جذب و از تخصص و توانمندی آنها در حل مسائل کشور استفاده کنیم. نگاهداری‌ به اهمیت نخبگان اشاره کرد و گفت: یکی از اصلی‌ترین تکیه‌گاه‌های مردم کشور برای حل مسائل و مشکلاتشان نخبگان، متخصصان و کارآفرینان کشور هستند و این افراد باید حفظ مسوولیت اجتماعی و در کنار مردم ایستادن برای حل مشکلات را بیاموزند و در تصمیم‌گیری‌هایشان مدنظر قرار دهند. البته نظام مدیریت و حکمرانی کشور باید بتواند با توسعه صنعتی، اقتصادی، زیر‌ساخت‌ها و تولید؛ امکان حضور و مشارکت نخبگان در چرخه پیشرفت و خدمت کشور را فراهم کند. در غیر این‌صورت اگر آنها در این چرخه تعریف نشوند احتمال اینکه مسیر مهاجرت از کشور را در پیش بگیرند، وجود دارد.

هجمه علیه نخبگان متوقف شود

او افزود: نکته دیگری که در مهاجرت نخبگان موثر است، کج‌سلیقگی‌ها است. ما نباید با کج‌سلیقگی‌ها و بی‌تدبیری‌ها و اظهارنظرهای غیر‌مسوولانه در رسانه‌ها، نخبگان و متخصصان کشور را آزرده‌خاطر کنیم و حس تعلق به میهن را از آنها بگیریم. برخی در فضای رسانه هجمه‌های مختلفی را نسبت به نخبگان و متخصصان در حوزه‌های مختلف از پزشکی و علوم پزشکی گرفته تا متخصصان و کارآفرینان صورت می‌دهند که این آزردگی‌خاطر مطمئنا در کاهش حس تعلق این عزیزان به کشور موثر است. در واقع آنهایی که با اظهارنظرهای غیرمنطقی و حساب نشده باعث آزردگی خاطر متخصصان و نخبگان کشور می‌شوند، به نوعی به کشور خیانت می‌کنند.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به نحوه مهاجرت نخبگان‌ تاکید کرد: مهاجرت نخبگان هم به صورت فردی و هم به صورت جمعی اتفاق می‌افتد و یک شرکت دانش‌بنیان یا یک استارت‌آپی که در کشور شکل گرفته به صورت آماده، مهاجرت می‌کنند و در اختیار کشورهای دیگر قرار می‌گیرند. نگاهداری‌ با اشاره به پیش‌بینی رشد اقتصادی ۸ درصدی در برنامه هفتم، تصریح کرد: اگر ما به دنبال رشد اقتصادی به میزان ۸درصد هستیم باید بدانیم که رشد اقتصادی سه عامل دارد؛ سرمایه‌گذاری، بهره‌وری و منابع انسانی. بنابراین به منابع انسانی برای رسیدن به رشد اقتصادی ۸درصد نیاز داریم. بهره‌وری عامل دوم رشد است که در دنیای امروز اصلی‌ترین عامل بهره‌وری، برخورداری کشورها، صنایع و اقتصاد آن کشور از فناوری‌های پیشرفته است.

 

اخبار مرتبط