برای خرید خودروی بورسی از کجا شروع کنیم ؟
مارپیچ خرید خودرو از بورس کالا
ورود خودرو به بورس هیچ نمونه آزموده‌شده‌ای در دنیا ندارد، این در شرایطی است که سیاستگذار خودرو در ایران با هدف کاهش زیان تولید از یک طرف و درمان دلالی خودرو از طرف دیگر، مجاب به عرضه خودرو در بورس‌کالا شده است.
حال این سوال مطرح می‌شود که آیا اهداف وزارت صمت در بورسی کردن خودرو تاکنون محقق شده است؟ آنچه مشخص است در تمامی کشورها، عرضه خودرو از طریق شبکه فروش خودروسازان یا واسطه‌های فروش صورت می‌گیرد و طبق همین روال، قیمت نیز بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا کشف می‌شود. اما در ایران مسیرها برای رسیدن به خودرو سخت و در شرایطی حتی ناممکن است. مشتری داخلی نه تنها حق انتخاب چندانی برای خودروی مورد نظر خود ندارد بلکه مسیری صعب‌العبور برای دستیابی به خودرو باید طی کند. در این بین اما دولت با ادعای اینکه می‌خواهد خودرو با قیمت ارزان‌تری به دست مشتری ایرانی برسد، ده‌ها مانع برای خرید خودرو پیش پای مشتری قرار می‌دهد غافل از اینکه نه‌تنها خودرو با قیمت کمتر به مشتری نمی‌رسد بلکه دستیابی به آن سخت‌تر و کیفیت‌تر نیز نازل‌تر است.
در کنار این ایده‌های دولتی و سیاستگذاری خودرو اما صدها واسطه‌گر و دلال مشغول چپاول مشتریانی هستند که تنها خواست آنها خرید خودرو است. با این حال سیاستگذار با قیمت‌گذاری دستوری خودرو از یکسو ادعا دارد که قیمت را برای رفاه مشتری افزایش نمی‌دهد و از طرف دیگر با فشار به خودروساز، خواستار رشد تیراژ خودرو به میزان تقاضای موجود است. این خواسته اما هزینه گزافی برای دولت دارد و بهای آن نیز دستیابی خودروسازان به زیان انباشته ۱۶۰هزار میلیارد تومانی و زیان تولید است.
فاصله قیمتی میان کارخانه و بازار به واسطه قیمت‌گذاری دستوری اما خرید خودرو را نیز سخت و پرهزینه کرده است. مشتری که قادر به استفاده از رانت خرید خودرو از کارخانه نیست مجبور است محصول مورد نظر خود را با قیمت گزافی از بازار خریداری کند.
آن هم از بازاری که در تسخیر دلالان و واسطه‌گران است و آنها مرجع قیمت‌گذاری بازار شناخته می‌شوند. تداوم انتقادات و اعتراضات مشتریان و مراجع مختلف از جمله مجلس، سازمان بازرسی و... به بازار واسطه‌گری و دلالی و همچنین قرعه‌کشی خودرو، سیاستگذار را به فکر انتخاب مسیر دیگری برای خرید خودرو توسط مشتریان انداخت. مسیری که باز هم با طفره رفتن از پیروی از مکانیزم بازار برگزیده شد، بورس‌کالا بود. این مسیر اگر‌چه در ابتدا با مخالفت سیاستگذار خودرو همراه بود اما با گذشت چند ماه انگار افق روشنی پیش روی آن قرار دارد. حالا اما ۸ ماه از فروش خودرو در بورس‌کالا می‌گذرد، فروشی که تا قبل از آذرماه خودروساز را به سود مورد نظرش می‌رساند، این در شرایطی بود که ظاهرا مشتری نیز خودرو را ۱۵ تا۲۰درصد زیر قیمت بازار دریافت می‌کرد. با این حال اما آذرماه تمام معادلات سیاستگذار برهم ریخت.
با افزایش نرخ ارز و رشد سرسام‌آور قیمت خودرو، این سوال مطرح شد که چرا عرضه خودرو در بورس‌کالا نتوانست چندان کارآیی در کنترل بازار داشته باشد؟ همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد یکی از اهداف اصلی عرضه خودرو در بورس کالا، تنظیم بازار و خرید با قیمت کمتر از بازار بود با این حال بازار آذرماه خودرو نشان داد که وزارت صمت نتوانسته چندان به اهداف مورد نظر خود در این زمینه دست یابد.
بازار یک ماه پیش خودرو اما، انتقادهای زیادی را متوجه عملکرد وزارت صمت کرد؛ از مجلس گرفته تا قوه قضائیه همگی اعتراضاتی به نحوه فروش خودرو در بورس‌کالا کردند.
قائم مقام وزارت صمت اگر‌چه از عرضه خودرو در بورس‌کالا رضایتمندی داشت اما در لابه‌لای اظهارات خود تاکید داشت که برخی رشد قیمت خودرو در بازار را به عرضه و فروش خودرو در بورس‌کالا مرتبط می‌دانند.
از سوی دیگر برخی از نمایندگان مجلس نیز به نحوه فروش کنونی خودرو یعنی عرضه در بورس کالا اعتراض کردند، این در شرایطی است که یک مقام در سازمان بازرسی نیز از مشکل قانونی فروش خودرو در بورس‌کالا گفت. بر این اساس یک کارشناس مخالف فروش بورسی خودرو با تاکید بر اینکه ورود خودرو به بورس هیچ نمونه آزموده‌شده‌ای در دنیا ندارد در اظهاراتی عنوان کرد که انتقال بازار خرده‌فروشی کالایی مثل خودرو به بورس‌کالا علاوه بر آسیب جدی به شبکه فروش و خدمات خودروساز باعث سردرگمی مشتریان شده است. وی این نکته را نیز به اظهارات خود افزود که قاعدتا اقدام عقلایی مانند همه دنیا این است که بازار در رقابت تولیدکنندگان و واردکنندگان تنظیم شود. تولیدکننده با اختیارات هیات‌مدیره قیمت را تعیین کند و مصرف‌کننده در رقابت حقوقش ضایع نشود.
با این حساب اما عرضه خودرو در بورس‌کالا نتوانست پاسخ قانع‌کننده‌ای برای حذف دلالان، رضایت مشتریان و حتی رضایت خودروسازان باشد. آنچه مشخص است بهترین مکانیزم برای فروش خودرو، مکانیزم بر اساس عرضه و تقاضاست حال آنکه سیاستگذار چندان به این مکانیزم اهمیت نمی‌دهد و همچنان به دنبال مسیرهای فرعی برای قیمت‌گذاری و عرضه خودرو به بازار است.
با تمام این اوصاف اما، سیاستگذار همچنان بر بورس‌کالا تاکید دارد و آن را تنها منجی بازار خودرو می‌داند. همان‌طور که عنوان شد این مسیر، در دنیا تجربه نشده به همین دلیل دردسرهایی را برای مشتریان ایرانی به وجود آورده است. در نظر بگیرید مشتری که می‌تواند خودرو را از نمایندگی یا بازار خریداری کند (مانند تمام کشورهای دیگر) باید مسیر طولانی را برای خرید از بورس‌کالا طی کند. مسیری که با گذشت ۸ ماه هنوز برای بسیاری از مشتریان ناشناخته است.
در همین زمینه برخی کارشناسان اعتقاد دارند؛ عرضه خودرو در بورس تاثیری در قیمت نخواهد داشت و فقط یک پروسه به خرید خودرو اضافه خواهد شد که این پروسه غیرعادی بوده و مساله اینجاست که مردم معمولی با این فرآیند آشنا نیستند.
به این ترتیب در این گزارش به نحوه خرید خودرو از بورس‌کالا می‌پردازیم چرا که به گفته مسوولان وزارت صمت تا پایان سال تمامی خودروها در بورس‌کالا عرضه خواهند شد. در حال حاضر تمامی محصولات سایپا از قرعه‌کشی حذف شدند و از طریق نمایندگی به فروش می‌رسد هر چند که مدیرعامل این شرکت چندی پیش عنوان کرد که تمامی محصولات خود را در بورس عرضه خواهد کرد. چند محصول ایران خودرو نیزاز طریق بورس‌کالا عرضه می‌شود، این در شرایطی است که محصولات پرتیراژ این شرکت همچنان با ابزار قرعه‌کشی به فروش می‌رود.
با توجه به اینکه تمامی محصولات خودروسازان قرار است تا پایان سال در بورس‌کالا عرضه شود، به مرور سازوکار خرید از بورس‌کالا می‌پردازیم.
چگونه از بورس‌کالا خرید کنیم
برخی از کارشناسان، خرید از بورس‌کالا را پروسه‌ای غیرعادی و خارج از روال خودروسازان دنیا می‌خوانند. با این حال این پروسه زمان‌بر، طبق قواعد و قوانین خودش حرکت می‌کند. اما برای خرید یک خودرو در بورس‌کالا باید شرایط آن را داشته باشید همچنین هر کد ملی صرفا مجاز به ثبت‌سفارش روی یکی از کدهای دریافت شده از بورس کالاست و مشتریان صرفا هم امکان خرید یک دستگاه خودرو را دارند. همچنین صدور سند و شماره‌‌‌گذاری نیز تنها به اسم خریدار خواهد بود.
به‌طوری که در ابتدا باید در سامانه سجام ثبت‌نام کنند. سامانه «جامع اطلاعات مشتریان» که به اختصار «سجام» نامیده می‌شود، توسط شرکت سپرده‌‌‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه و برای ارائه خدمات یکپارچه و فراگیر به فعالان بازار سرمایه ایجاد شده است. سجام سامانه‌‌‌ای است که برای جمع‌‌‌آوری و تجمیع سوابق معاملاتی سهامداران ایجاد شده و سهامداران به راحتی می‌توانند دارایی‌‌‌های خود را در این سامانه مشاهده و از سودهای دریافتی نیز اطلاع پیدا کنند. این نکته قابل اهمیت است که اگر در بازار سهام فعال هستید و سهام شرکت‌ها را در بورس تهران یا فرابورس معامله می‌کنید، قبلا در سامانه سجام احراز هویت شده‌اید. گام دوم، ثبت‌نام در کارگزاری است.
در گام دوم، فرد متقاضی باید در یک کارگزاری ثبت‌نام کند. ثبت‌نام در کارگزاری باعث می‌شود که فرد راحت‌تر به معاملات در بورس‌کالا بپردازد. در نتیجه بعد از اینکه فرد در سایت سجام ثبت‌نام کرد باید در کارگزاری ثبت‌نام کند و سپس اقدام به گرفتن کد آنلاین از بورس‌کالا کند. به این ترتیب مرحله دوم مراجعه به سامانه صدور کد آنلاین بورس کالای شرکت‌های کارگزاری است که در این سامانه باید فرم‌های هویتی خود را تکمیل کنید.
اما گام سوم، بازکردن حساب وکالتی است. در گام سوم خرید خودرو در بورس کالا، فرد متقاضی باید یک حساب وکالتی داشته باشد. حساب وکالتی حسابی است که به بورس‌کالا این امکان را می‌دهد که پس از آنکه خریدار در فرآیند رقابت شرکت کرده و کالا را خریداری کرد، بتواند از آن حساب برداشت کند و به این ترتیب مراحل تسویه انجام شود. این نکته قابل اهمیت است که هر فردی بخواهد خودرو یا هر محصول دیگری از بورس‌کالا به صورت فیزیکی خریداری کند باید یک حساب وکالتی داشته باشد. نکته مهم این است که این حساب وکالتی کاملا با حساب در اختیار بورس متفاوت است و افرادی که در بازار آتی بورس‌کالا معامله می‌کنند هم باید حساب وکالتی را خریداری کنند. البته برای خرید خودرو، بسته به نوع محصول باید درصدی یا تمام قیمت پایه خودرو در حساب وکالتی خریدار موجود باشد. به این ترتیب زمانی که ثبت‌سفارش صورت می‌گیرد این مبلغ تا زمان انجام فرآیند حراج در حساب وکالتی مسدود می‌شود.
گام چهارم نیز دریافت کد معاملاتی آنلاین بورس کالاست. بعد از دریافت کد سجام در گام سوم، فرد متقاضی خودرو از بورس کالا، باید کد آنلاین مخصوص بورس‌کالا را دریافت کند. نکته مهم این است که این کد با کد معاملاتی بازار سهام فرق می‌کند و افرادی که کد معاملاتی بازار سهام را دارند هم باید کد آنلاین بورس‌کالا را دریافت کنند. گام پنجم خرید از بورس نیز وارد کردن حساب وکالتی است. در این مرحله شما باید حساب وکالتی را که باز کرده‌اید، وارد سامانه خرید آنلاین بورس‌کالا بکنید. با وارد شدن به این سایت و زدن گزینه «اعلام شماره حساب وکالتی» می‌توانید حساب وکالتی خود را وارد سیستم کنید.
گام ششم هم واریز قیمت پایه است. بعد از دو روز کاری که نام کاربری و رمز عبور خود را دریافت کردید، شما آماده خرید خودرو از بورس‌کالا هستید و باید منتظر اعلامیه عرضه خودرو در بورس‌کالا باشید. اعلامیه هر عرضه از چند روز قبل در سایت بورس‌کالا اعلام می‌شود و فرد خریدار، باید تا روز قبل از عرضه خودرو در بورس کالا، حساب وکالتی خود را به اندازه قیمت پایه خودروی مورد نظر شارژ کند.
اما گام هفتم خرید از بورس کالا، ثبت‌سفارش خرید خودرو است. بعد از اینکه متقاضی خرید خودرو در بورس کالا، مبلغ پایه خودروی مورد نظر را در حساب وکالتی خود شارژ کرد، باید در روز عرضه با وارد شدن به سامانه آنلاین بورس‌کالا درخواست خود را ثبت کند. این ثبت درخواست سریعا به بخش معاملات کالای کارگزاری ارسال می‌شود و خودروی مورد نظر در صورت عرضه کافی خریداری می‌شود.
گام هشتم و آخر نیز تعیین نمایندگی بعد از تایید خرید خودرو توسط کارگزاری است. فرد خریدار باید نمایندگی را جهت دریافت خودرو در همان سامانه آنلاین بورس‌کالا تعیین کند.
با انجام این مراحل توانسته‌اید از بورس کالا، خودروی مورد نظر خود را خریداری کنید. متقاضیان باید در نظر داشته باشند که در صورت برنده شدن باید هزینه‌‌‌های دیگری را نیز بپردازند. این موارد شامل مالیات ارزش افزوده، مالیات و عوارض شماره‌‌‌گذاری و هزینه بیمه شخص ثالث است. به گفته مسوولان بورس‌کالا و برخی از مقامات وزارت صمت، قیمت‌های خرید از بورس‌کالا بین ۱۵ تا ۲۰درصد از بازار کمتر است.
