نگاهی به تجربه موفق واگذاری مدیریت به بخش خصوصی در خودرو
خصوصی سازی از «بهمن» ۹۹ تا بهمن ۱۴۰۳
توسعه خودرو با مدیریت بخش‌خصوصی پیش از این در گروه بهمن ریل‌‌‌‌گذاری شده بود و نمونه موفقی در این زمینه محسوب می‌شود. اما مخالفان واگذاری مدیریت دولتی ایران‌خودرو، چشمان خود را بر تجربه موفق گروه بهمن بعد از خصوصیسازی بسته‌اند و مرتب از تجربه‌ناموفق واگذاری هفتتپه سخن می‌گویند.
به‌این‌ترتیب درحالی برخی، واگذاری مدیریت دولتی را راهی برای افزایش بهره‌‌‌‌وری و رقابت‌پذیری می‌دانند که تجربه‌‌‌‌های ناموفق گذشته باعث‌شده تا بسیاری نسبت به این روند بدبین باشند. بااین‌حال، بررسی تجربه‌‌‌‌های مختلف خصوصیسازی نشان می‌دهد؛ موفقیت یا شکست این فرآیند بیش از هر چیز به نحوه اجرای آن وابسته است. در این میان، خصوصیسازی گروه بهمن به‌عنوان یک نمونه موفق در صنعت خودرو مطرح‌شده، درحالی‌که تجربه واگذاری شرکت نیشکر هفتتپه به بخش‌خصوصی به شکست انجامیده است. اما چه عواملی باعث تفاوت این دو تجربه شده‌است؟
واگذاری شرکت کشت و صنعت نیشکر هفتتپه به بخش‌خصوصی یکی از مهم‌ترین نمونه‌‌‌‌های ناموفق خصوصیسازی در ایران محسوب می‌شود. این واگذاری که بدون شفافیت کافی و بررسی دقیق شرایط مدیریتی و مالی خریداران انجام شد، در نهایت با مشکلات فراوانی همراه شد و منجر به بحران‌های متعدد شد. مالکان جدید نه‌‌‌‌تنها تجربه‌‌‌‌ای در مدیریت این مجموعه نداشتند، بلکه توانایی لازم برای اداره آن را نیز از خود نشان ندادند.
این امر موجب شد که شرکت به‌‌‌‌سرعت با کاهش بهره‌‌‌‌وری، مشکلات مالی و اعتراضات کارگری روبه‌رو شود. یکی از بزرگ‌‌‌‌ترین مشکلات پس از خصوصیسازی هفتتپه، عدم‌پرداخت حقوق و مزایای کارگران بود. این مساله باعث شد که نارضایتی گسترده‌ای درمیان کارگران ایجادشده و اعتصاب‌‌‌‌های متعددی برگزار شود؛ در نتیجه تولید این مجموعه بزرگ صنعتی کاهش چشم‌گیری یافت و مشکلات اقتصادی آن شدت گرفت.
در نهایت، این شرایط دولت را مجبور کرد که دوباره وارد عمل شود و برای حل بحران، اقداماتی را در پیش بگیرد.این تجربه نشان‌داد که خصوصیسازی بدون نظارت کافی، سنجش دقیق صلاحیت مدیریتی و برنامه‌‌‌‌ریزی صحیح، نه‌‌‌‌تنها به بهبود وضعیت یک بنگاه اقتصادی کمک نمی‌کند، بلکه می‌تواند مشکلات اقتصادی و اجتماعی جدیدی را نیز به‌همراه داشته‌باشد.
گروه بهمن؛ نمونه‌‌‌‌ای از خصوصیسازی موفق در صنعت خودرو
در مقابل تجربه ناموفق هفتتپه، واگذاری گروه بهمن به بخش‌خصوصی نمونه‌‌‌‌ای از یک خصوصیسازی موفق در صنعت خودرو محسوب می‌شود. این شرکت که پیش از خصوصیسازی در شرایط دشواری قرار داشت، پس از واگذاری به مدیرانی باتجربه و متخصص در حوزه خودروسازی، توانست روندی روبه‌رشد را طی کند.
یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت گروه بهمن، سپردن مدیریت آن به افرادی بود که سال‌ها در صنعت خودرو فعالیت داشتند و با چالش‌ها و فرصت‌های این حوزه آشنایی کامل داشتند. برخلاف تجربه هفتتپه که خریداران هیچ‌‌‌‌گونه سابقه‌‌‌‌ای در صنعت نیشکر نداشتند، در گروه بهمن مدیران جدید توانستند با به‌کارگیری استراتژی‌های کارآمد و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، عملکرد شرکت را بهبود بخشند. پس از خصوصیسازی، این شرکت توانست با توسعه محصولات جدید و افزایش کیفیت تولیدات خود، سهم بیشتری از بازار را به‌دست آورد. همچنین سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و همکاری با برندهای معتبر بین‌المللی باعث شد که گروه بهمن از نظر تکنولوژی و کیفیت محصولات، به‌جایگاه بهتری در صنعت خودروی کشور دست‌یابد. علاوه‌بر این، برخلاف تجربه هفتتپه که منجر به کاهش حقوق و مزایای کارگران شد، گروه بهمن توانست فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد کند و نیروی انسانی خود را افزایش دهد. از دستاوردهای خصوصیسازی در گروه بهمن می‌توان به موارد دیگری نیز اشاره کرد؛از جمله اینکه پس از حضور مدیران بخش‌خصوصی در این گروه، در راستای توسعه فعالیت‌های خودروسازی حدود ۴هزار نفر به این گروه اضافه شدند که هم‌اکنون نیروی انسانی آن به حدود ۷هزار و ۴۰۰نفر رسیده‌است.
آنچه مشخص است این گروه در دو سال‌گذشته با وجود مسائل تحریمی جذب نیروی انسانی را به‌عنوان سیاست راهبردی خود حفظ کرده و حتی ارتقا داده‌است.
از سوی دیگر به‌رغم تحریم صنعت خودرو از اردیبهشت ۹۷ و همراه با افت تولید در دیگر شرکت‌های بخش‌خصوصی و نیمه‌دولتی، گروه بهمن کمترین کاهش تولید را در چند سال‌گذشته داشته‌است، بنابراین آنچه از نمودارهای تولید این شرکت قابل‌بهره‌برداری است این است که بهمن با مدیریت تحریم‌ها و افزایش تولید توانسته است رکورددار تولید خودرو در کشور باشد.
طبق آمار‌های ارائه‌شده از سوی این گروه صنعتی در اولین سال‌انتقال مالکیت به بخش‌خصوصی بهمن افزایش تولید ۵۳درصدی را در کارنامه خود به‌ثبت رساند و ارتقای تولید تا به امروز ادامه داشته‌است. اما فعالیتی که هر بخش‌خصوصی انجام می‌دهد و هم‌اکنون این فعالیت‌ها در شرکت ایران‌خودرو نیز جاری است، مربوط به مدیریت داراییها و قیمت تمام شده‌است.به‌طوری‌که گروه بهمن بعد از خصوصیسازی از شرکت‌ها و دارایی‌‌‌‌های غیراستراتژیک و غیر‌مرتبط با فعالیت‌های گروه خارج شد و در قدم دوم دفاتر شرکت را در سطح شهر تعطیل کرد و در جاده مخصوص متمرکز شد. از سوی دیگر فعالیت‌های خرید و فروش را در سطح گروه متمرکز کرد و هزینه خرید و قیمت تمام‌شده را ۲۰درصد کاهش داد، به‌طوری‌که هم‌اکنون قیمت فروش محصولات گروه بهمن حداقل ۲۵درصد کمتر از قیمت محصولات در بازار و در بین رقبا است.
بااین‌حال فعالیت‌های توسعه‌ای این شرکت همچنان تداوم دارد، به‌طوری‌که بیش از ۳.۵میلیون متر‌مربع زمین‌‌‌‌های صنعتی در تهران و قزوین را برای توسعه گروه خریداری‌کرده و در حال ساخت واحدهای تولیدی برای توسعه بهمن است.بنابراین آنچه مشخص است این گروه بعد از واگذاری به بخش‌خصوصی توانست با مدیریت داراییها و قیمت تمام‌شده به یک شرکت موفق خودروسازی کشور تبدیل شود.
خصوصیسازی در صنعت خودرو؛ فرصت یا تهدید؟
همان‌طور که عنوان شد تجربه موفق گروه بهمن نشان می‌دهد که اگر خصوصیسازی به‌‌‌‌درستی انجام شود، می‌تواند به بهبود بهره‌‌‌‌وری، افزایش کیفیت محصولات و رشد اقتصادی کمک کند، اما این مساله به‌معنای آن نیست که خصوصیسازی همیشه نتیجه مثبتی به‌همراه خواهدداشت. همان‌طور که در مورد هفتتپه مشاهده شد، خصوصیسازی بدون برنامه‌‌‌‌ریزی و نظارت کافی می‌تواند منجر به مشکلات بزرگی شود.
یکی از مهم‌ترین عوامل در موفقیت خصوصیسازی، بررسی دقیق صلاحیت مدیریتی و مالی خریداران است، در صورتی‌که افرادی که سهام یک‌شرکت دولتی را خریداری می‌کنند، تجربه و تخصص کافی در آن صنعت نداشته باشند، احتمال شکست آن افزایش می‌‌‌‌یابد.
نکته دیگری که باید مورد‌توجه قرار گیرد، حفظ حقوق کارگران پس از خصوصیسازی است. یکی از بزرگ‌‌‌‌ترین مشکلاتی که در برخی از واگذاری‌‌‌‌ها مشاهده‌شده، کاهش حقوق و مزایای کارگران و در نتیجه ایجاد نارضایتی درمیان آنهاست. این در شرایطی است که گروه بهمن اشتغال‌زایی و کارآفرینی را در ابتدای خصوصیسازی در لیست اولویت‌‌‌‌های خود قرارداد، به‌طوری‌که از سال94 تا سال1402 نیروی انسانی این مجموعه 100درصد افزایش پیدا کرده و از 3هزار و 668 نفر در سال94 به بیش از 7هزار و 300 نفر رسیده‌است.
چگونه از تجربه‌‌‌‌های گذشته درس بگیریم؟
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، خصوصیسازی به خودی خود نه یک راهکار طلایی برای حل مشکلات اقتصادی است و نه یک تهدید برای صنایع کشور. موفقیت یا شکست این فرآیند به نحوه اجرای آن بستگی دارد، درحالی‌که تجربه هفتتپه نشان‌داد که خصوصیسازی بدون برنامه‌‌‌‌ریزی و نظارت کافی می‌تواند به بحران‌های اقتصادی و اجتماعی منجر شود. تجربه گروه بهمن ثابت کرد که اگر این فرآیند به‌‌‌‌درستی انجام شود، می‌تواند نتایج مثبتی به‌همراه داشته‌باشد.بنابراین درخصوصی‌‌‌‌سازی صنعت خودرو طبق تجربه موفق بهمن باید چند نکته اساسی را مدنظر قرارداد.اولین اصل‌در این زمینه بررسی دقیق صلاحیت مدیریتی و مالی خریداران پیش از واگذاری سهام است. بعد از حفظ حقوق و مزایای کارگران و جلوگیری از ایجاد نارضایتی درمیان نیروی انسانی. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و استفاده از فناوری‌های نوین برای بهبود کیفیت محصولات نیز از دیگر مواردی است که درخصوصی‌‌‌‌سازی خودرو مدنظر قرار می‌گیرد.
اگر این موارد در فرآیند خصوصیسازی رعایت شوند، می‌توان امیدوار بود که این روند به بهبود شرایط صنعت خودرو و افزایش رقابت‌پذیری آن کمک کند.
