نظامیان علیه ترامپ آمریکای لاتین شورش می‌کنند؟
برزیل در یک قدمی کودتا
عکس: AFP
درحال‌حاضر رئیس‌جمهوری برزیل و خانواده‌اش متهم به فساد اقتصادی شده‌اند و اقتصاد این کشور نیز سقوط آزاد را تجربه می‌کند. این تحولات در شرایطی رخ می‌دهد که برزیل جزو کشورهایی به‌حساب می‌آید که بیماری پاندمی کووید-۱۹ به سرعت در این کشور درحال شیوع است و او حالا به‌دنبال نجات موقعیت خود است، چون درخواست‌هایی برای تحقیقات استیضاح وی مطرح شده است. با قوت گرفتن موضوع استیضاح، مشکلات بولسونارو تشدید خواهد شد به همین دلیل وی به شکل گسترده‌ای به کادر بزرگان و کهنه‌کاران نظامی وابسته شده است و بیشترین قدرتی را که از زمان پایان دیکتاتوری نظامی در دهه ۱۹۸۰ داشته‌اند، به آنها سپرده است. رئیس‌جمهوری برزیل با وجود وعده‌هایی مبنی بر پاکسازی سیاسی، به‌شدت به سیاستمداران برجسته و کارکشته وابسته است؛ ازجمله بسیاری از آنهایی که به فساد متهم هستند و قصد دارند تا از موقعیت متزلزل رئیس‌جمهوری برزیل سوءاستفاده کنند. از طرفی، بیماری ویروس کرونا که کووید-۱۹ می‌خوانندش، بولسونارو را آسیب‌پذیر کرده است. برزیل به سرعت درحال تبدیل شدن به یک کانون جهانی بیماری کووید-۱۹ است و در هفته‌ای که گذشت، شمار مبتلایان در این کشور از چین پیشی گرفت. این در شرایطی است که هنوز رئیس‌جمهوری برزیل به مقاومت در برابر خواسته‌ها با هدف قرنطینه شدیدتر ادامه می‌دهد و همدردی کمی برای بیش از ۶۳۰۰ جان‌باخته برزیلی از خود نشان داده که باعث انتقادهای گسترده‌ای شده و گفته می‌شود که وی به این مساله بی‌اعتنا و بی‌توجه است. او در پاسخ به افزایش کشته‌ها در این کشور گفته بود: «که چی؟ متاسفم اما از من می‌خواهید چه کار کنم؟» او این سخنان را پیش از اینکه با نام میانی خود شوخی کند، مطرح کرد و بعد گفت نام میانی من مسیح است اما نمی‌توانم معجزه کنم.
مشکلات بولسونارو اما فراتر از ویروس است. موقعیت رهبری بولسونارو برای هدایت برزیل از مدت‌ها پیش متزلزل شده بود اما ناگهان مشکلات سیاسی هفته گذشته سرریز شد. او رئیس پلیس فدرال این کشور را اخراج کرد و نسبت به اقدامات وی واکنش شدید و خشمگنانه نشان داد. به همین دلیل سرجیو مورو، وزیر دادگستری برزیل نسبت به اقدام رئیس‌جمهوری از سمت خود کناره‌گیری کرد. او جزو محبوب‌ترین افراد اعضای کابینه به‌حساب می‌آمد. مورو در یک برنامه تلویزیونی، رئیس‌جمهوری برزیل را متهم به مداخله در امور پلیس کرد و نسبت به دخالت وی در یک پرونده که پای آشنایان و دوستان وی به میان کشیده شده است، هشدار داد.
دادگاه عالی برزیل پیش از اخراج رئیس پلیس فدرال این کشور به نیروهای پلیس چراغ سبز نشان داده بود تا تحقیقات ضدفساد خود را آغاز کنند اما واکنش رئیس‌جمهوری برزیل اخراج رئیس پلیس فدرال و انتصاب یکی از دوستان خانوادگی‌اش به این سمت بود. پس از این ماجرا اما درخواست‌ها برای استعفای رئیس‌جمهوری برزیل و استیضاحش افزایش یافت اما این درخواست‌ها با فقدان یک رهبری منسجم در جبهه اپوزیسیون روبه‌رو است. با این حال دادگاه عالی و قانون‌گذاران فضای کمی برای مانور بولسونارو باقی گذاشته‌اند. راندولف رودریگوئز، سناتور برجسته از اپوزیسیون می‌گوید: او (رئیس‌جمهوری) خیال می‌کند که قانون را محدود نمی‌کند. من امیدوارم متوجه شود که خودش مجری قانون باید باشد.»
دفتر رئیس‌جمهوری برزیل این هفته درخواست‌ها برای مصاحبه را رد کرد اما از وقتی که موقعیت رئیس‌جمهوری برزیل نزد بیشتر دیپلمات‌ها و سیاستمدارها ضعیف شده، این سوال پیش آمده است که ژنرال‌ها تا چه اندازه این وضعیت را تحمل می‌کنند. عصر بولسونارو موجب شده است تا ژنرال‌ها پس از دیکتاتوری ۲۱ ساله‌ای که در این کشور داشتند و در سال ۱۹۸۵ نیز پایان آنها رقم خورد، دوباره خود را وارد عرصه سیاست کنند. نظامیان سابق و فعلی از ۲۲ وزارتخانه در برزیل، دست‌کم در ۹ وزارتخانه ساکن هستند. سه تن از آنها به‌طور مستقیم در دفتر ریاست‌جمهوری فعالیت می‌کنند. حضور این تعداد نظامی در کابینه، به ارتش این کشور قدرت دو چندانی داده است و نسبت به اموری مانند توسعه آمازون، بیماری پاندمی و مشکلات اقتصادی دخالت آشکاری دارند. پائولو چاگاش، ژنرال بازنشسته ارتش برزیل می‌گوید: «من فکر می‌کنم این بهترین تیم در تاریخ ۳۰ سال اخیر برزیل به حساب آید.» اما وی این نکته را هم گوشزد می‌کند که آسیب‌پذیری دولت تنها به دلیل رهبری ضعیف آن است. این ژنرال بازنشسته برزیلی می‌گوید که این رئیس‌جمهوری است که مهمات را در اختیار دشمنان خود و دولت قرار داده است. همان‌طور که هرج‌ومرج ریاست‌جمهوری برزیل را فرا گرفته است، گمانه‌زنی‌ها نیز برای برکناری بولسونارو افزایش یافته و نام ژنرال‌هامیلتون مورائو، معاون رئیس‌جمهوری برای جانشینی‌اش مطرح شده است. درحال‌حاضر گفت‌وگوهایی هم صورت گرفته است اما فعلا معاون رئیس‌جمهوری تمایل ندارد در آشفته‌بازار آخرالزمانی درگیری مستقیمی پیدا کند اما به گفته ناظران رایزنی‌ها ادامه دارد. بیماری پاندمی اوضاع برزیل را دوچندان آشفته کرده است. در این اثنی بولسونارو، وزیر بهداشت خود را که جزو نیروهای محبوب کابینه به حساب می‌آمد، اخراج و دولت را بیش از پیش متزلزل کرد. وزیر بهداشت اخراجی برزیل از طرفداران فاصله اجتماعی و قرنطینه شدیدتر بود اما رئیس‌جمهوری این کشور مخالف هر نوع اقدامات تحدید‌کننده به منظور مقابله با ویروس کرونا است. با این حال معاون رئیس‌جمهوری برزیل به خبرنگاران گفته که همه چیز تحت کنترل است.
ایمی اریکا اسمیت، استاد علوم سیاسی که در امور برزیل متخصص است به نیویورک‌تایمز گفت: «ژنرال‌هایی که در ارتباط با بولسونارو هستند باید بیش از پیش نگران شهرت خود باشند و نظامیان باید خود را همان‌گونه که هستند نشان دهند: تضمین‌کننده نظم.» این کارشناس افزود: «این بحرانی که ما در آن وارد شده‌ایم، شاید نیروهای نظامی را به این نتیجه برساند که دیگر وجود رهبری غیرنظامی پاسخگو نیست و باید خود راسا وارد کارزار شود و امور را به‌دست گیرد.» به اعتقاد اسمیت واضح است که ارتش پیگیر این ایده که در سیاست حضور داشته باشد، خواهد بود. با این حال تحلیلگران سیاسی می‌گویند با توجه به قدرت کنگره، دادگاه‌ها، جامعه مدنی و مطبوعات قوی و تاثیرگذار، حضور مستقیم ارتش در سیاست به منظور حکمرانی امری بعید به‌نظر می‌رسد. اما خانم اسمیت می‌گوید ژنرال‌ها قصد دارند تا بولسونارو را رهبری ضعیف معرفی یا از استیضاح وی حمایت کنند. به این طریق شرایط برای حکومت مورائو فراهم می‌شود.
چشم‌انداز برکناری ناگهانی رئیس‌جمهوری جدید برزیل، چهار سال پس از استیضاح جنجالی دیلما روسف، رئیس‌جمهوری پیشین این کشور مطرح شده است. گفته می‌شود تاکنون ۲۹ مورد دادخواست علیه رئیس‌جمهوری برزیل در کنگره مطرح شده است. رئیس‌جمهوری برزیل جزو روسای‌جمهور نادری است که بدون حمایت حزبی وارد قدرت شد و حالا از مواردی ضربه می‌خورد که او زمانی خود را پرچم‌دار مبارزه با آنها معرفی کرده بود. افزون بر این، به‌رغم اینکه خود سه دهه در کنگره حضور داشته است اما هنوز هیچ اقدامی برای ائتلاف‌سازی انجام نداده است. این امر باعث شده است تا احزاب راست میانه اعلام کنند در صورتی از استیضاح رئیس‌جمهوری حمایت خواهند کرد که در دولت آینده حضور داشته باشند.
