جهان در حال دور شدن از تجارت آزاد است
خوداتکایی علیه جهانی شدن
کمبود در قطعات نیمه رسانا در کار شرکتهای خودروسازی در سراسر جهان وقفه ایجاد کرده است. چین شرکت اچاندام را که یک شرکت خردهفروشی غربی است مورد تحریمهای دیجیتال قرار داده، شرکتی که تمایلی به خرید پارچه کتان از شین جیانگ، شهری که گفته میشود حزب کمونیست چین اقلیت اویغور را در آن حبس کرده و به کار اجباری گماشته است، ندارد. اتحادیه اروپا و هند صادرات واکسن را کاهش دادهاند، اقدامی که میتواند در تلاشهای جهانی برای تسهیل دسترسی به واکسن کرونا اختلال ایجاد کند. همزمان با دست و پنجه نرم کردن با کرونا و رویارویی با تنشهای رو به رشد ژئوپلیتیک، دولتها در سراسر جهان از تلاش برای دستیابی به بهرهوری به سمت مقاومتر شدن و خوداتکایی روی آوردهاند.
قویتر شدن زنجیرههای عرضه منطقی بهنظر میرسد؛ زمانی که امنیت ملی کشورها در معرض خطر است دولتها وظیفه دارند امنیت بیشتری برای عرضه فراهم آورند. با وجود این جهان باید از عقبگرد روند جهانی شدن جلوگیری کند؛ چراکه نه تنها زیان بسیار زیادی بهدنبال خواهد داشت بلکه آسیبپذیریهای جدید و پیشبینی نشدهای ایجاد خواهد کرد.
یکی از انتقاداتی که به روند جهانی شدن وارد میشود این است که جهانی شدن تولید را متمرکز کرده است. اما زنجیرههای عرضه دربرگیرنده برخی از پیچیدهترین اشکال تلاشهای بشر هستند؛ آیفون به شبکه تولید اپل وابسته است که در ۴۹ کشور جهان گسترده شده است؛ قهرمان تولید واکسن کرونا، فایزر، بیش از پنج هزار تامینکننده در سراسر جهان دارد. اما دنبال کردن بیوقفه بهرهوری به موجودی انبار کمتر و نقاط انسداد انجامیده است؛ در آغاز پاندمی تقلا برای دستیابی به ماسکها و کیتهای تشخیص خارجی برای رایدهندگان و سیاستمداران نگرانی ایجاد کرده بود. بیش از نیمی از نیمه رساناهای پیشرفته در برخی از کارخانههای تایوان و کره جنوبی تولید میشوند و ۷۲ درصد از کبالت جهان که در باتری اتومبیلهای برقی مورد استفاده قرار میگیرد، در چین تولید میشود. شرکت مشاوره مکنزی اعلام کرده است که یک کشور صادرات حدود ۱۸۰ محصول در جهان را به انحصار خود درآورده است.
چنین وابستگی هراسآور است، بالاخص در زمانی که جغرافیای سیاسی مقابلهایتر شده است. فروپاشی قوانین تجارت بینالملل سبب میشود، کشورها نسبت به وابستگی به یکدیگر احتیاط بیشتری به خرج دهند. در طول همهگیری کرونا کشورها بیش از ۱۴۰ محدودیت تجاری اعمال کردهاند و بسیاری بیسر و صدا غربالگری سختتری برای سرمایهگذاری خارجی در پیش گرفتهاند. بهدنبال غفلتها پیرامون مشکلات مالیات گرفتن از غولهای تکنولوژی خارجی و اعمال عوارض بر محصولات وارداتی مصرفکننده کربن، کشورها وسوسه شدهاند دیگر امور خود را به دست گیرند. با افزایش رقابتها میان آمریکا و چین، تهدید اعمال تحریمهای بیشتر یا حتی درگیریهای نظامی بالا گرفته است. در زمان ریاستجمهوری دونالد ترامپ، آمریکا سیستم تجارت جهانی را تضعیف کرد و بهنظر نمیرسد جو بایدن نیز سرمایه سیاسی زیادی برای بازگرداندن آن هزینه کند. در چنین شرایطی دولتها در تامین امنیت عرضه نقش دارند ولی این نقش محدود است؛ آنها میتوانند از تحقیقات و توسعه در حوزههایی چون منابع جدید انرژی حمایت کنند ولی سوبسیدها و ترجیحات داخلی تنها زمانی توجیهپذیر هستند که یک نهاده تولید حیاتی به تامینکنندهای انحصاری متکی باشد که در معرض تداخل احتمالی یک دولت متخاصم قرار دارد؛ برخی از مواد معدنی کمیاب در این گروه قرار میگیرند، ولی ضدعفونیکننده دست جزو آنها نیست. ولی اینکه کشورها از حداقل مداخلات فراتر روند خطرآفرین است؛ در چهارم فوریه جو بایدن دستور بازبینی امنیتی ۱۰۰ روزه زنجیرههای عرضه آمریکا را صادر کرد. در نهم مارس اتحادیه اروپا اعلام کرد سهم خود از تولید تراشه جهان را تا سال ۲۰۳۰ دو برابر خواهد کرد و به ۲۰ درصد خواهد رساند که بهدنبال تعهد به خودکفایی این اتحادیه در تولید باتری تا سال ۲۰۵۰ اعلام شد. در سال گذشته شیجین پینگ از «گردش دوگانه» dual circulation با هدف ایزوله کردن اقتصاد چین از فشارهای خارجی رونمایی کرد. چنین تعهداتی مبهم بهنظر میرسند، با این وجود ترجیحات کشورها برای داخلی کردن مشاغل و تولید و وعده یارانه میتواند نقطهای را نشان دهد که در آن جهان از تجارت آزاد و بازارهای باز دور شده است.
چنین گرایشی به سمت خوداتکایی توجیهپذیر نخواهد بود؛ یک دلیل این است که زنجیرههای عرضه داخلی که توسط دولتها اداره میشوند حتی مقاومت کمتری نسبت به نمونههای جهانی دارند. حماسه کشتی اور گیون با تمام دراماتیک بودنش تنها تلنگری در آمارهای تجارت خواهد بود. با افزایش تقاضا در دوران همهگیری تولید ماسک در چین تا ۱۰ برابر افزایش یافت، پس از خریدهای شتابزده غلات و پاستا، زنجیره تامین غذای جهانی ۸ هزار میلیارد دلاری به سرعت با این افزایش تقاضا سازگار شد و سوپرمارکتها را تامین کرد و درحالی که بحثها پیرامون تخصیص واکسنها در جهان بالا گرفته است، شبکههای جهانی قصد دارند امسال ۱۰ میلیارد دز واکسن جدید عرضه کنند. خوداتکایی بهنظر امن میرسد اما سیاستمداران و رایدهندگان باید به خاطر داشته باشند که غذای آنها، تلفن همراهشان، لباسها و واکسنشان همگی محصولاتی از زنجیرههای تامین جهانی هستند. دعوت به خوداتکایی همچنین توصیف غلطی از توازن میان هزینه وابستگی متقابل که ناچیز و نمایان است و مزایای آن، که ماه به ماه بیسر و صدا اضافه میشود، ارائه میدهد. بهرهوریهای از دست رفته و هزینه تکرار زنجیرههای تولید مشترک ویرانکننده خواهد بود، چراکه شرکتها ۳۶ هزار میلیارد دلار در کشورهای خارجی سرمایهگذاری کردهاند. از سوی دیگر، حمایتهای سوبسیدی و تعرفهای از شرکتهای داخلی هزینهها را افزایش میدهند و نوعی مالیات پنهانی برای مصرفکنندگان هستند. و بعد از تمام اینها خوداتکایی در نهایت کشورهای بسیار کوچک یا فقیر برای میزبانی صنایع پیشرفته را مجازات خواهد کرد. در صورتی که تولید در داخل کشورها متمرکز شود حتی اقتصادهای بزرگ نیز در معرض شوکهای داخلی لابیگریها و کاستیهای تولیدکنندگان داخلی خود قرار خواهد گرفت؛ مسالهای که آمریکا میتواند با اینتل داشته باشد. مقاومت از خوداتکایی نشات نمیگیرد بلکه منشأ آن منابع مختلف عرضه و سازگاری مداوم بخش خصوصی با شوکهاست. در طول زمان شرکتهای جهانی با تغییر تدریجی در محل سرمایهگذاریهای جدید خود، حتی با تهدیدهای بلندمدت چون تنش میان آمریکا و چین و تاثیرات تغییرات آب و هوایی نیز سازگار خواهند شد. این زمان بسیار خطرآفرینی برای تجارت است، همانطور که جهانی شدن گشودگی ایجاد میکند، حمایتهای دولتی و یارانه از یک کشور به کشوری دیگر گسترش مییابد. جهانیسازی دههها زمان برده است، اجازه ندهید از دست برود.