همه آنچه باید درباره قره باغ بدانید
بحران میان آذربایجان و ارمنستان بالا گرفته است. این بار دیگر مساله به سادگی تبادل آتش میان دو کشور در مناطق مرزی نیست. اوضاع جدی تر شده و به نظر می رسد که دو کشور حاضر به عقب نشینی از خواسته هایشان نیستند و مطابق معمول پای دیگر کشورها هم به میان آمده است. برخی معتقدند مساله میان اذربایجان و ارمنستان، اگر از کنترل خارج شود می تواند به جنگی ویرانگر و همه جانبه تبدیل شود.
جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان، دو جمهوری استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی از سال ۱۹۹۲ به دنبال تصرف منطقه قره‌باغ کوهستانی توسط ارمنستان و اعلام خودمختاری این منطقه وارد درگیری نظامی شدند و تلاش‌های بین‌المللی برای حل این مناقشه تاکنون بی‌نتیجه بوده است.
درگیری ها چطور شروع شد؟
امسال برغم گذشت ماه های بهار و قدری از تابستان، هیچ درگیری جدی میان دو طرف روی نداده بود تا اینکه در روز ۱۲ جولای ، وزارت خانه های دفاع جمهوری آذربایجان و ارمنستان از درگیری در منطقه طاووس ( به تعبیر آذری ها طووز و به تعبیر ارمنی ها طاووش ) که مرز رسمی جمهوری آذربایجان و ارمنستان است و مناقشه ارضی بر سر قره‌باغ شامل حال آنجا نمی شود، خبر دادند. دو طرف همدیگر را به نقض آتش بس و شروع درگیری متهم کرده اند. وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرد که این کشور دو نفر کشته و پنج نفر زخمی داده است و هنوز از تلفات طرف ارمنی آماری ندارد. وزارت دفاع ارمنستان نیز اعلام کرد که این کشور در درگیری روز ۱۲ جولای کشته نداشته است و یک ماشین نظامی متعلق جمهوری آذربایجان در منطقه درگیری برجای مانده است.
روز ششم مهر جمهوری آذربایجان ادعا کرد که نیروهای این کشور بر ۶ روستای تحت کنترل ارمنستان مسلط شدند. غروب یکشنبه ششم مهر پارلمان جمهوری آذربایجان در برخی شهرها و مناطق «حالت جنگی» اعلام کرد. تعداد آسیب دیدگان از این درگیری ها خیلی زود بالا رفت و غروب اولین روز از آغاز آن مشخص شد که بر اثر درگیریها میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان دست کم ۲۳ نفر از جمله یک خانواده ۵ نفره کشته شدند.
در روز هفتم مهرماه رئیس‌جمهور آذربایجان با بیان اینکه "اجازه پایمال شدن خون شهدایمان را نخواهیم داد"، اعلام کرد که "ما از خاک خود دفاع می‌کنیم و قره‌باغ متعلق به آذربایجان است." الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان اعلام کرد: اجازه پایمال شدن خون شهدایمان را نخواهیم داد. خودروهای نظامی متعلق به ارتش ارمنستان را منهدم کردیم. ما از خاک خود دفاع می‌کنیم و قره‌باغ متعلق به آذربایجان است. یک عضو وزارت دفاع ارمنستان با اتهام‌زنی به جمهوری آذربایجان درباره درگیریهای اخیر مرزی هشدار داد، ضرورت اقتضا کند این کشور از موشک‌های بالستیک «اسکندر» و جنگنده‌های «سوخو ۳۰ » استفاده می‌کند. وزیر خارجه جمهوری آذربایجان در پاسخ به این تهدید گفت، اگر ارمنستان از سیستم موشکی اسکندر استفاده کند، نیروهای جمهوری آذربایجان می‌توانند دست به مقابله به مثل بزنند.
همچنین وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد که درگیری نیروهای این کشور با نظامیان آذربایجان در شمال و جنوب قره‌باغ ادامه دارد. وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد که نیروهای آذربایجان با توپخانه سنگین اقدام به گلوله باران منطقه قره‌باغ و روستاهای اطراف آن کرده‌اند. سه شنبه شب رئیس جمهور آذربایجان هرگونه گمانه زنی درباره گفت‌وگو با مقامات ارمنستان برای رفع تنش‌ها بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ کوهستانی را رد کرد. در ادامه درگیریها در روز نهم مهرماه منطقه مورد مناقشه «قره باغ کوهستانی»، وزارت دفاع آذربایجان مدعی شد که یک سامانه اس-۳۰۰ ارمنستان را نابود کرده است. این وزارت خانه آذربایجانی در گزارشی درباره تلفات و خسارات وارد آورده به طرف ارمنستانی، از کشته و زخمی شدن ۲۳۰۰ سرباز این کشور در حملات باکو از ابتدای درگیریها در منطقه قره‌باغ کوهستانی خبر داد. در همان روز رئیس‌جمهوری آذربایجان اظهار کرد: تنها شرط آذربایجان عقب‌نشینی ارمنستان است و در صورت عقب‌نشینی درگیریها متوقف خواهند شد.
نقش ترکیه
بلافاصله بعد از اعلام از سرگیری درگیری ها بین ارمنستان و آذربایجان، وزیر خارجه ترکیه در تماس تلفنی با همتای روس خود درباره از سرگیری درگیریهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ رایزنی کرد.
طبق گزارش «دیلی صاباح»، وزارت خارجه ترکیه اعلام کرد که مولود چاووش اوغلو در رایزنی تلفنی یکشنبه با سرگئی لاوروف درباره تشدید درگیری بین اذربایجان و ارمنستان صحبت کرد.
تماس تلفنی وزرای خارجه ترکیه و روسیه در شرایطی صورت گرفته که پیشتر وزارت خارجه روسیه در بیانیه‌ای خواستار آتش‌بس فوری و اغاز مذاکره بین این کشور برای پایان دادن به درگیریها بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ شد.
از سوی دیگر، وزارت خارجه ترکیه هم درباره از سرگیری درگیریها بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ به ارمنستان هشدار داده بود.
سپس رئیس جمهوری ترکیه از شهروندان ارمنستان خواست تا آینده خود را به دست بگیرند و علیه نخست وزیر کشورشان باشند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه از مردم ارمنستان خواست تا آینده خود را از دست دولتی بگیرند که "آنها را به سوی فاجعه سوق می‌دهد" و آنهایی که از این مقام نظیر عروسک خیمه شب بازی استفاده می‌کنند. این اظهارنظر از سوی اردوغان در پی درگیری اخیر بین نیروهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان در منطقه ناگورنو-قره‌باغ مطرح شده است. اردوغان در توئیتر نوشت: در حالی که من از مردم ارمنستان می‌خواهم که آینده خود را از دست دولت که آنها را به فاجعه سوق می‌دهد و کسانی که از آن مانند عروسک خیمه شب بازی استفاده می‌کنند، بیرون بکشند، ما همچنین از تمام جهان می‌خواهیم که در نبرد با تهاجم و بی رحمی، در کنار جمهوری آذربایجان باشند.
اردوغان در رشته توییت‌اش همچنین نوشت: ملت ترکیه با همه امکاناتی که در اختیار دارند در کنار کشور برادر آذربایجان می ایستند. وی افزود: جامعه جهانی نتوانسته است که موضع گیری لازم را در قبال تجاوز تحریک آمیز ارمنستان اتخاذ کند و باردیگر معیارهای دوگانه‌ای را دنبال کرده است. رییس جمهوری ترکیه در ادامه نوشته است: ما از همه جهان می‌خواهیم تا در کنار آذربایجان و مبارزه‌اش علیه آنچه که او اشغالگری و ظلم ارمنستان خوانده بایستند.اردوغان همچنین از مردم ارمنستان خواست تا آینده خود را از دست دولتی بگیرند که آنها را به سوی فاجعه سوق می دهد و آنهایی که از این مقام مانند عروسک خیمه شب بازی استفاده می کنند.
روز بعد رئیس‌جمهور ترکیه دوباره با محکوم کردن اقدامات ارمنستان در تنش‌ها بر سر منطقه قره‌باغ کوهستانی، گفت فقط با عقب‌نشینی نیروهای ارمنستانی از قره‌باغ است که صلح به منطقه باز می‌گردد. «رجب طیب اردوغان» با موضع‌گیری رسمی علیه ارمنستان و حمایت از آذربایجان در موضوع منطقه مورد مناقشه «قره‌باغ»، خواستار عقب‌نشینی نیروهای ارمنستان از این منطقه شد. اردوغان طی سخنرانی در همایش قوانین دریایی بین‌المللی در استانبول، گفت: «من بار دیگر حملات دیروز ارمنستان به سرزمین آذربایجان را محکوم می‌کنم». او در ادامه با متهم کردن ارمنستان به اشغال بخشی از خاک آذربایجان، اظهار داشت: «ترکیه به ایستادن در کنار برادران آذربایجانی با تمام امکانات خود ادامه می‌دهد».
روز هشتم مهر ماه وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد که یک فروند جنگنده «اف۱۶» ترکیه، یک فروند «سوخو ۲۵» نیروی هوایی ارمنستان را سرنگون کرده است. گزارش رسانه‌ها حاکی از آن بود که خلبان جنگنده «سوخو ۲۵» ارمنستان، کشته شده. این در حالی است که وزارت دفاع ترکیه در بیانیه‌ای گزارش‌های مربوط به مشارکت هواپیماهای نظامی و هواپیماهای بدون سرنشین این کشور در درگیریهای قره‌باغ علیه ارمنستان را تکذیب کرد.
درگیری ها تا آنجا ادامه داشت که سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه گفت که مسکو اطلاعات موثق در اختیار دارد که شماری جنگجو از سوریه به قره باغ انتقال یافته اند و این اطلاعات از رسانه ها گرفته نشده است. ماریا زاخارووا روز پنجشنبه در جمع خبرنگاران در واکنش به پرسش خبرنگاری در مورد امکان انتقال جنگجویان از سوریه به قره باغ برای نبرد به نفع یکی از طرف های مناقشه گفت: ما این اطلاعات معتبر را در اختیار داریم و بنابراین شما در این مورد حق دارید. زاخارووا افزود: این اطلاعات در رسانه های خبری و نیز اخبار در شبکه های اجتماعی منتشر شده است و برای بیانیه ای که در وزارت خارجه روسیه در این مورد منتشر کردیم اطلاعات کافی در اختیار داریم که بر اساس واقعیت های موجود است. برخی رسانه های روسیه در روزهای اخیر مدعی شدند که جمهوری آذربایجان شماری از جنگجویان در سوریه را با کمک ترکیه به این کشور منتقل کرده و این افراد در زد و خوردهای مسلحانه در قره باغ شرکت می کنند.
رویکرد ایران
از اولین روز از شروع درگیری ها سخنگوی وزارت امور خارجه ایران خواستار توقف فوری درگیریها بین آذربایجان و ارمنستان و آغاز گفت‌وگو بین دو کشور شد و آمادگی ایران را برای استفاده از ظرفیت‌های خود به منظور برقراری آتش بس و گفت‌وگو اعلام کرد. سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز(یکشنبه) در ارتباط با درگیریهای نظامی به وقوع پیوسته یبن جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران از نزدیک و با نگرانی درگیریهای نظامی بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان را دنبال می‌کند و ضمن دعوت طرفین به خویشتنداری، خواستار توقف فوری درگیریها و آغاز گفت‌وگو بین دو کشور است. محمدجواد ظریف نیز در توئیتی عنوان کرد که همسایگان ایران در اولویت هستند و آماده ارائه مساعی جمیله به منظور فراهم ساختن گفتگوها هستیم.
رویکرد غربی ها
فرانسه به عنوان یک عضو اتحاد مینسک روز اول درگیریها، با ابراز نگرانی درباره درگیریها در منطقه قره باغ از دو طرف خواست هر چه سریعتر خصومت‌ها را کنار گذاشته و مذاکره را از سر بگیرند.
سخنگوی وزارت امور خارجه فرانسه اعلام کرد: فرانسه درخصوص درگیریهای گسترده در حال جریان در قره باغ و اطلاعات مربوط به کشته شدن غیرنظامیان در این مناقشه به شدت نگران است. این سخنگو افزود: فرانسه به عنوان رئیس مشترک گروه مینسک، با شرکای روس و آمریکایی خود، بر تعهد خود برای دستیابی به راه حلی پایدار و از طریق مذاکره و با رعایت قوانین بین الملل، برای مناقشه قره باغ تاکید دارد.
فرانسه عضو گروه مینسک است که مسئولیت میانجی گری بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان درخصوص مناقشه قره باغ را بر عهده دارد. اما این گروه تاکنون کاری از پیش نبرده اند. کمی بعد اتحادیه اروپا هم به نگران ها اضافه شد.
رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا خواستار توقف فوری درگیری بین آذربایجان و ارمنستان و انجام مذاکرات بدون هیچگونه پیش شرط شد. به نوشته خبرگزاری «آناتولی» «جوزپ بورل» رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این باره گفت: «اتحادیه اروپا خوستار توقف فوری درگیریها، تنش زدایی و رعایت دقیق آتش بس بین دو کشور است.»
بورل با اشاره به وجود سازمان همکاری اقتصادی و توسعه برای حل اختلاف بین دو کشور گفت: «بازگشت به مذاکرات بدون هیچگونه پیش شرط جهت حل و فصل مناقشه قره باغ کوهستانی تحت نظارت گروه مینسک لازم است.» رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا تنش در قره باغ کوهستانی را نگران کننده و آن را لطمه‌ای به ثبات منطقه خواند.
یک روز بعد، رئیس‌جمهوری آمریکا گفت که ایالات متحده برای توقف خشونتی که میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در جریان است، تلاش می‌کند؛ دو عضو سابق اتحاد جماهیر شوروی که جنگی در دهه ۹۰ داشته‌اند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا در کنفرانس خبری عصر یکشنبه گفت: با جدیت به این موضوع نگاه می‌کنیم. ما روابط بسیار خوبی در آن منطقه داریم. بررسی خواهیم کرد که آیا می‌توانیم آن را متوقف کنیم یا خیر.
روز جمعه روسای جمهوری سه کشور روسیه، آمریکا و فرانسه در بیانیه‌ای مشترک خواستار توقف فوری درگیریها در قره‌باغ شدند. ولادیمیر پوتین، دونالد ترامپ و امانوئل مکرون روسای جمهوری روسیه، آمریکا و فرانسه با انتشار بیانیه مشترکی خواستار توقف فوری درگیریها در قره‌باغ شدند. در این بیانیه آمده است: روسای جمهوری روسیه، آمریکا و فرانسه به عنوان روسای مشترک گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا تشدید خشونت‌ها در خط تماس منطقه مورد مناقشه "قره‌باغ کوهستانی" را قاطعانه محکوم می‌کنند.
روس ها چه می خواهند؟
در اولین روز درگیریها ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه با نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان در گفت و گویی تلفنی درخصوص درگیری های بین نیروهای آذری و ارمنی در قره باغ گفت و گو و خواستار توقف این تنش ها شد. دفتر مطبوعاتی کاخ کرملین روز یکشنبه اعلام کرد که این گفت وگوی تلفنی به ابتکار طرف ارمنی صورت گرفت و دو طرف درخصوص تشدید تنش ها در منطقه مناقشه قره باغ تبادل نظر کردند. رئیس جمهوری روسیه در رابطه با ازسرگیری درگیریهای گسترده در منطقه قره باغ ابراز نگرانی کرد. در این گفت و گوی تلفنی خاطرنشان شد که هم اکنون باید تمام تلاش های ممکن برای جلوگیری از گسترش دامنه رویارویی ها بکار گرفته شود و اقدامات نظامی متوقف شود.
ارمنستان خواستار پایان درگیری ها است؟
وزارت خارجه ارمنستان روز جمعه از آمادگی این کشور برای همکاری با سازمان امنیت و همکاری اروپا با هدف برقراری آتش‌بس در قره‌باغ خبر داد. این بیانیه وزارت خارجه ارمنستان در حالی منتشر شده است که منابع خبری از تداوم درگیریهای مرزی میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در صبح جمعه خبر دادند.
این در حالی است که وزارت دفاع جمهوری آذربایجان هم از درگیریهای شدید مرزی با ارمنستان در روز جمعه خبر داد و وزارت دفاع ارمنستان نیز اعلام کرد که نیروی هوایی این کشور یک هواپیمای جمهوری آذربایجان را منهدم کرده است.
چشم اندازی برای پایان بحران وجود دارد؟
امیر احمدیان در گفتگو با خبرآنلاین در مورد بحران قره باغ می گوید: بحران قره باغ به مساله حادی تبدیل شده و در این بین انگشت اتهام به سمت روسیه می رود؛ چونکه گفته می شود مسکو به دنبال حفظ و تداوم تنش ها در این منطقه است. همانطور که گفته می شود استان خودمختار اوستیای جنوبی و جمهوری خودمختار ابخازیا (دو منطقه جدایی طلب در جمهوری گرجستان) مناطق تحت فشار روسیه به شمار می روند زیرا به این طریق امکان پیوستن به ناتو برای گرجستان مهیا نیست. در اصول ناتو نیز برای پیوستن اعضای جدید آمده است که کشور مورد نظر نباید درگیری با همسایگان خود داشته باشد و تمامیت ارضی داشته باشد. از همین رو آذربایجان و ارمنستان قادر به عضویت در ناتو نیستند.
این کارشناس در خصوص تلاش ها برای میانجی گری به منظور کاهش تنش ها گفت: اگر بنا به میانجی گری بود، تا به حال باید نتیجه ای حاصل می شد. روسای جمهور دو کشور نیز چندین بار با هم دیدار داشته اند اما ثمری نداشته است. دو کشور تنها جنگ را راه حل می دانند. جنگ هم که رخ می دهد به صورت موقت ادامه پیدا می کند. البته این بار ممکن است با دخالت ترکیه وضعیت وخیم تر شود. همانطور که در خبرها داشتیم خمپاره ای به مرزهای ایران در استان آذربایجان شرقی نیز اصابت کرده است. در نتیجه تشدید درگیری ها موجب به خطر افتادن مرزهای جمهوری اسلامی ایران نیز می شود. حتی ممکن است سیل آوارگان را نیز در پی داشته باشد. مانند جنگ آغازین قره باغ در دهه ۸۰ و ۹۰ که باعث هجوم پناهندگان به سمت ایران شد. در بحبوحه این بحران ایران نیز به طرفین هشدارهای لازم را داده است. ما با هر دو کشور هم مرز هستیم و مرزهای درگیری این دو در نزدیکی مرزهای شمال غربی کشورمان است و تهران حق دارد که نگران امنیت ملی خود باشد.
وی در پایان گفت: قره باغ محدوده ای در داخل یک کشور است که توسط مرزهای سیاسی آن محدود شده است. ارامنه مناطق مسلمان نشین که حائل بین قره باغ و ارمنستان بوده را نیز اشغال کرده اند که موجب پیوند زمینی قره باغ و ارمنستان شد. شاید اگر درگذشته چنین اتفاقی رخ نمی داد مساله قره باغ زودتر حل می شد؛ چرا که در این صورت عقبه ای وجود نداشت.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
