رقابت پنهان ایران و ترکیه در قفقاز/ علی‌اف بازی پرهزینه‌ای را آغاز کرده است؟
امواج میدیابا انتشار گزارشی مدعی شد: قدرت گرفتن تحریرالشام در سوریه نگرانی‌ها را تشدید کرده بالاخص آن که جاه‌طلبی‌های ترکیه فراتر از کشورهای عربی و به ویژه در قفقاز جنوبی می‌تواند پرهزینه باشد.
به ادعای ناظران، با توجه به اینکه همان بازیگران کلیدی در سوریه - ایران، روسیه و ترکیه - در صحنه دوم فعال هستند، این خطر فزاینده وجود دارد که رقابت آنها به رویارویی عریان تبدیل شود.
کریدور زنگزور و رقابت پنهان ایران با آذربایجان
به ادعای این وبگاه، از منظر ایران، دغدغه اصلی حمله غافلگیرکننده احتمالی آذربایجان - با حمایت ترکیه - به استان سیونیک جنوبی ارمنستان برای ایجاد کریدور جنجالی زنگزور است. این پروژه ترانزیتی که مرز زمینی ایران و ارمنستان را قطع می‌کند و از همین رو تهران با آن مخالف است، به دنبال اتصال سرزمین اصلی آذربایجان و منطقه نخجوان و همچنین ترکیه است.
در بازه زمانی که خطوط تدارکاتی ایران به شرکای خود در شام تحت تاثیر قرار گرفته، کریدور زنگزور می‌تواند زمینه را برای انزوای (ادعایی) ایران فراهم کرده و نقش این کشور در قفقاز جنوبی را تحت تاثیر بگذارد. به ادعای ناظران، اگرچه مقامات آذربایجان تلاش می‌کنند اهمیت مرزهای ارمنستان را برای ایران کم‌اهمیت جلوه دهند، اما واقعیت‌های روی زمین تصویر متفاوتی را ترسیم می‌کند.
بنابر گزارش‌های ادعایی، آنکارا و باکو از قبل موانعی را در مسیر تردد کامیون‌های ایرانی از خاک خود ترسیم کرده‌اند. ترکیه در دسامبر 2024 در واکنش به اقدام تهران برای مبارزه با قاچاق سوخت، کامیون‌های خارجی که ایران را ترک می‌کنند را واداشته تا عوارض گمرکی به ارزش سوخت موجود در مخازن خود را پرداخت کنند. در همین حال، گزارش‌ها حاکی از آن است که آذربایجان گذرگاه‌های مرزی آستارا (ایران و آذربایجان) و پلدشت (ایران- نخجوان) را به روی کامیون‌های همسایه جنوبی خود بسته است.
خیز باکو برای دور زدن ایروان
به ادعای تحلیلگران، در صورت به ثمر نشستن کریدور زنگزور، مسیرهای ترانزیتی ایران به اروپا و روسیه از طریق قفقاز کاملاً به حسن نیت اتحاد آذربایجان و ترکیه منوط خواهد بود.
امواج میدیا در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد: اگرچه باکو رسما تقاضای خود برای ساخت کریدور زنگزور را از مذاکرات صلح با ارمنستان کنار گذاشته است، اما تلاش برای ترسیم آن را متوقف نکرده است. مدت کوتاهی پس از حمله برق‌آسای باکو برای تصرف کل قره‌باغ کوهستانی در سپتامبر 2023، به نظر می‌رسید که پروژه زنگزور از جدول خارج شده باشد.
در آن بازه زمانی کریدور ارس که از ایران می‌گذرد برای جلوگیری از قطع ارتباط ارمنستان و ایران طراحی شد. با این حال، الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان ماه گذشته در مصاحبه‌ای مدعی شد: «کریدور زنگزور باید باز شود و خواهد شد. ارمنستان هر چه زودتر این را بفهمد، بهتر است».
او همچنین هشدار داد که ایروان نباید «به عنوان یک مانع جغرافیایی بین ترکیه و آذربایجان عمل کند». در همین حال، مقامات ترکیه بار دیگر در مورد لزوم باز کردن کریدور صحبت کردند. ساختار امنیتی شکننده ارمنستان پس از شکست این کشور در جنگ 2020 با آذربایجان بر سر قره‌باغ کوهستانی باعث می‌شود که این کشور کمتر در برابر حمله بعدی آذربایجان مقاومت کند.
در سال 2022، باکو حملاتی را به جنوب شرقی ارمنستان کلید زد و مناطقی را تصرف کرد و در عین حال ایروان را به تغییر قراردادها و مانع تراشی در باز کردن مسیرهای ارتباطی و حمل و نقل متهم کرد.
بازی علی‌اف در چند زمین
به ادعای این وبگاه، همزمان فرانسه با ایجاد کنسولگری در استان سیونیک در حالی که اتحادیه اروپا یک مأموریت نظارتی غیرنظامی (EUMA) را در شهرک‌های ارمنی‌نشین در امتداد مرز آذربایجان تعریف کرد، با اذعان به وضعیت امنیتی حساس واکنش نشان داد.
در این میان، تهران همچنین در سال‌های 2021 و 2022 رزمایش‌های نظامی متوالی را در نزدیکی مرزهای شمالی خود انجام داد و به عنوان عاملی بازدارنده در برابر جاه‌طلبی‌های باکو عمل کرد. اکنون به نظر می‌رسد که آذربایجان رویکرد خود را مجدداً بازتعریف کرده و از تغییرات ژئوپلیتیکی ناشی از جنگ روسیه در اوکراین، تغییر در دولت ایالات متحده و همچنین دستاوردهای ترکیه در منطقه بهره می‌برد.
بنابر گزارش‌های ادعایی، باکو میانجی‌گری بین شرکای اسرائیلی و ترکیه‌ای خود را آغاز کرده است؛ گزاره‌ای که می‌تواند روابطش با تهران را تحت تاثیر قرار دهد. در همین حال، اروپا، تقسیم شده و دور، قادر به ایجاد یک استراتژی منسجم برای دفاع از ایروان به شیوه‌ای معنادار نیست.
همزمان، علی‌اف خواسته‌های خود را برجسته‌تر کرده و خواستار پایان دادن به همکاری دفاعی ارمنستان با شرکای خود مانند فرانسه و هند شده است. این در حالی است که رئیس جمهور آذربایجان ظاهراً معتقد است که رویکرد انزواطلبانه دونالد ترامپ شرایط مساعدی را برای پیشبرد جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای‌اش فراهم می‌کند. در غیاب حمایت کافی از بیرون، این عوامل ممکن است ایروان را وادار کند تا با خواسته‌های باکو موافقت کند تا از خود در برابر تهدید احتمالی حمله - از جمله به ثمر رساندن کریدور زنگزور - محافظت کند.
استراتژی ایران
به ادعای ناظران، ایران در حال حاضر با مجموعه‌ای از چالش‌ها در قفقاز جنوبی مواجه است، موقعیت این کشور به دلیل تداخل منافع روسیه با آذربایجان و ترکیه پیچیده‌تر شده است. مسکو کریدور زنگزور را یک مسیر ترانزیتی جدید به ترکیه و فرصتی بالقوه برای تضعیف نفوذ غرب در منطقه می‌داند.
روسیه با استناد به توافق سه جانبه با ارمنستان و آذربایجان از نوامبر 2020، این ایده را مطرح کرده که کریدور ترانزیتی مورد مناقشه باید توسط نیروهای روسی کنترل شود. موضع گیری روس‌ها با واکنش تند تهران روبرو شد و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه در پاییز گذشته اعلام کرد که هرگونه تهدید علیه تمامیت ارضی همسایگان ایران یا تغییر مرزهای آنها "کاملا غیرقابل قبول" است.
در حالی که مسکو در چارچوب معاهده مشارکت راهبردی جامع خود با تهران، توسعه این کریدور را کم رنگ جلوه داده اما با تلاش‌های آنکارا و باکو برای پیشبرد این پروژه مخالفتی ندارد. پس از جنگ 2020 بر سر قره‌باغ، ایران رویکرد امنیتی محور را در قفقاز جنوبی اتخاذ کرد که ناشی از دغدغه‌های این کشور از جاه‌طلبی‌های آذربایجان-ترکیه و حضور رو به رشد اسرائیل در نزدیکی مرزهای شمال غربی بود.
با این حال، از سال 2023، گفت‌وگوهای سطح بالا و همکاری در پروژه‌های جدید اقتصادی، روابط بین جمهوری آذربایجان و ایران را احیا کرده است. با این حال، تهران می‌داند که بازگشایی کریدور زنگزور می‌تواند دستاوردهای استراتژیک این کشور به ویژه کریدور ارس را تضعیف کند.
چنین توسعه‌ای همچنین به طور بالقوه تهدیدی برای کریدور حمل و نقل و ترانزیتی بین‌المللی خلیج فارس-دریای سیاه (ITC) خواهد بود؛ یک مسیر کلیدی چندوجهی که ایران را از طریق دریای سیاه به ارمنستان، گرجستان و در نهایت اروپا متصل می‌کند.
این کریدور با دور زدن آناتولی ترکیه، یک مسیر جایگزین برای بازارهای اروپایی و پتانسیل کسب درآمدهای ترانزیتی از صادرات هند به اروپا را برای تهران فراهم می‌کند. ایران همزمان کانال‌های دیپلماتیک خود را فعال کرده است.
علی اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، ماه گذشته پس از سفر به آذربایجان به ارمنستان رفت. دیدار احمدیان با علی‌اف تنها یک روز پس از تکرار موضع آذربایجان در باب بازگشایی کریدور زنگزور انجام شد. احمدیان در جریان این سفر مجدداً بر مخالفت ایران با هرگونه «تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه» تأکید کرد و گفت که «هیچ چیز نمی‌تواند روابط مستحکم بین ارمنستان و ایران را تضعیف یا تغییر دهد». تهران و ایروان نیز در حال کار بر روی یک سند مشارکت استراتژیک جامع هستند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
