چرا چین میزبان نشست هسته ای تهران، مسکو و پکن شد؟
فارین پالسی با انتشار یادداشتی مدعی شد: با افزایش گمانه‌زنی‌ها درباره برنامه هسته‌ای ایران، رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، در تلاش است تهران را متقاعد کند تا پشت میز مذاکره بیاید. رئیس جمهوری آمریکا هفته گذشته از طریق دیپلمات‌های امارات متحده عربی نامه‌ای ادعایی را برای رهبری ایران ارسال کرد.
با این حال، تهران پیشنهاد برگزاری نشستی سه‌جانبه با روسیه و چین در پکن را که روز جمعه برگزار شد، پذیرفت تا این موضوع مورد بحث قرار گیرد.
پشت پرده تقلای واشنگتن و مسکو درباره برنامه هسته‌ای ایران
این نشریه در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد: در نشست پکن، معاونان وزرای خارجه سه کشور جبهه‌ای متحد را به نمایش گذاشتند. آن‌ها در بیانیه‌ای مشترک که روز جمعه منتشر شد، خواستار «کنار گذاشتن تحریم‌ها، فشارها و تهدید به استفاده از زور» شدند و بر تعهد خود مبنی بر عدم اشاعه هسته‌ای تأکید کردند.
در همین حال، وانگ یی، وزیر خارجه چین، با مقامات ایرانی و روسی دیدار و طرحی پنج ماده‌ای را پیشنهاد داد که عمدتاً بازتاب دهنده بیانیه مشترک بود و بر استفاده از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) به‌عنوان مبنای مذاکرات آینده تأکید داشت. چین تلاش دیپلماتیک را در شرایطی حساس آغاز کرده است. در ماه فوریه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی است که ایران بیش از ۶۰۰ پوند اورانیوم را تا سطح ۶۰ درصد غنی‌سازی کرده است. این در حالی است که کارشناسان مدعی‌اند که تهران می‌تواند ظرف چند هفته از آستانه گریز هسته‌ای عبور نماید.
پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، در کنار تغییر فعل و انفعال محور مقاومت، ظاهراً باعث شده که سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا به این نتیجه ادعایی برسند که اسرائیل در حال بررسی تجاوز ادعایی علیه ایران در سال آینده است. اسرائیل تقریباً به‌طور قطع به‌دنبال حمایت ادعایی واشنگتن و شاید حتی کمک (ادعایی) نظامی آمریکا، برای فعل و انفعال ادعایی‌اش خواهد بود. ترامپ اخیرا در مصاحبه‌ای با ماریا بارتیرومو، مجری شبکه فاکس، مدعی شد: «من به ایرانی‌ها نامه‌ای نوشته‌ام و گفته‌ام که امیدوارم مذاکره کنید».
به ادعای ناظران، همه کنش و واکنش‌ها باعث نگرانی پکن شده است. تونگ ژائو، یکی از پژوهشگران ارشد برنامه سیاست هسته‌ای در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، مدعی شد: «فکر می‌کنم چین بحران هسته‌ای ایران را در آستانه یک نقطه عطف بحرانی می‌بیند».
چین و روسیه سابقه‌ای طولانی در دیپلماسی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران دارند. هر دو کشور از مذاکره‌کنندگان برجام بودند، توافقی که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و سیاست «فشار حداکثری» را در پیش گرفت تا ایران را به پذیرش توافقی محدودتر وادارد، اما این تلاش ناموفق بود. اکنون که ترامپ به‌دنبال احیای مذاکرات است، پکن و مسکو هرکدام دلایل خاص خود را برای بازگشت به پشت میز مذاکره دارند.
در دنیای وارونه سیاست خارجی امروز آمریکا، ترامپ از روسیه خواسته که برای متوقف کردن پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران میانجی‌گری کند. گزارش‌ها حاکی از آن است که ترامپ در تماسی در ماه فوریه از ولادیمیر پوتین، همتای روس خود خواسته که مذاکرات را تسهیل کند. برای روسیه، این گام می‌تواند باعث تقویت روابط با ترامپ شود.
با این حال، همان‌طور که جاناتان لرد، مدیر برنامه امنیت خاورمیانه در مرکز امنیت جدید آمریکا، در نشریه «فارین پالیسی» مدعی شده، حمایت اقتصادی و نظامی روسیه از ایران، این کشور را به گزینه‌ای نامتعارف برای میانجی‌گری در توافق جدید تبدیل کرده است.
چرا چین میزبان شد؟
از سوی دیگر، چین نیز دلایل متعددی برای ورود به این دیپلماسی دارد. پس از میانجی‌گری برای کاهش تنش میان عربستان سعودی و ایران در سال ۲۰۲۳، پکن به‌دنبال فرصت‌های بیشتری است تا خود را به‌عنوان یک قدرت بزرگ مسئول در عرصه بین‌المللی معرفی کند. یون سان، مدیر برنامه چین در مرکز استیمسون، مدعی است: «پکن نمی‌خواهد در مذاکرات با ایران کنار گذاشته شود، به‌خصوص که پیش‌تر در بحث‌های مربوط به اوکراین نادیده گرفته شده بود. به همین دلیل، تلاش زیادی کرده تا نقش خود را در امور بین‌المللی تقویت کند».
چین همچنین در این زمینه منافع اقتصادی دارد. ایران منبع مهمی از نفت برای چین است؛ این کشور فارغ از تحریم‌های اعمالی حدود ۱۵ درصد از نفت مورد نیاز خود را از ایران وارد می‌کند. تونگ ژائو مدعی است: «خطر بالقوه (ادعایی)درگیری نظامی بر سر برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند بی‌ثباتی و آشفتگی منطقه‌ای شدیدی رقم زده که منافع ژئواکونومیک و ژئوپلیتیکی چین را بیشتر تهدید خواهد کرد».
به ادعای فارین پالسی، با وجود اینکه ایران شریک چین محسوب می‌شود، اما پکن از پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران حمایت نمی‌کند. ژائو مدعی است: «چین خواهان پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران نیست زیرا این موضوع می‌تواند اثر دومینویی ایجاد کند و کشورهای بیشتری را به دنبال کردن توانمندی‌های هسته‌ای سوق دهد. چین خود را به‌عنوان یک رهبر آینده در سطح جهانی می‌بیند و افزایش تقابل هسته‌ای میان کشورهای مجهز به برنامه هسته‌ای لزوماً به نفع هیچ رهبری در نظام بین‌المللی آینده نیست»
با این حال، کارشناسان معتقدند که موضع دیرینه چین در مورد عدم اشاعه هسته‌ای ممکن است با تغییرات ژئوپلیتیکی تغییر کند. ترامپ از متحدان واشنگتن خواسته است که کمتر به ارتش آمریکا وابسته باشند و نقش فعال‌تری در دفاع از خود ایفا کنند. در نتیجه، در کشورهایی مانند کره جنوبی، بحث‌هایی در مورد اعتماد به چتر هسته‌ای آمریکا یا سرمایه‌گذاری روی تسلیحات هسته‌ای خودشان مطرح شده است.
ژائو معتقد است که این روندها می‌توانند بر موضع چین در مذاکرات ایران اثر بگذارند. همزمان کارشناسان مدعی‌اند که نشست روز جمعه صرفاً تلاشی اولیه برای هماهنگی مواضع سه کشور بود و هنوز نمی‌توان آن را به‌عنوان آغاز فصل تازه مذاکرات در نظر گرفت. مشخص نیست که ترامپ چه شرایطی را برای مذاکره خواهد پذیرفت؛ چرا که او در گذشته توافق ۲۰۱۵ را رد کرده است. اما هماهنگی سه کشور، یادآوری برای ترامپ است که ایالات متحده با گروهی به‌هم‌پیوسته‌تر از دولت‌های اقتدارگرا شامل چین، ایران، روسیه و کره شمالی مواجه است.
همین هفته، چین، ایران و روسیه پنجمین رزمایش دریایی سالانه خود را در خلیج عمان برگزار کردند. صبح روز جمعه، مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، قرار بود در نشست وزیران خارجه گروه هفت در کانادا شرکت کند تا واکنشی هماهنگ به هم‌گرایی فزاینده این چهار کشور ارائه دهد. اما تاکنون، ترامپ بیشتر تمایل داشته که با رقبای سنتی آمریکا مانند روسیه همکاری کند تا متحدانش، خواه در جنگ اوکراین یا در مذاکرات جدید هسته‌ای ایران.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
