اولین گزارش رسمی از اثر کرونا بر بازار کار
۵ / ۱ میلیون شغل تلف شد
کرونا یک میلیون و ۵۰۰ هزار شغل را از بین برد. مطابق آخرین داده‌های اعلام‌شده از مرکز آمار ایران، جمعیت شاغل کشور در فصل گذشته به ۲۲ میلیون و ۹۶۳ هزار نفر رسیده که در قیاس با بهار ۹۸، نزدیک به یک میلیون و ۵۰۰ هزار افت را نشان می‌دهد. این مساله باعث شده که نسبت اشتغال جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر در بهار امسال به ۹/ ۳۶ درصد برسد. عددی که در بهار سال قبل ۹/ ۲ درصد بیشتر بود. علاوه‌بر این، از کل جمعیت فعال کشور در بهار ۹۹، در قیاس با فصل مشابه سال قبل حدود ۲ میلیون نفر کاسته شد.
تحولات کرونایی بازار کار
اولین تصویر آماری از اثر کرونا بر بازار کار ایران منتشر شد. مطابق اعلام مرکز آمار ایران، بررسی نتایج، حاکی از مشهود بودن اثر کووید-١٩ بر بازار کار کشور در فصل بهار نسبت به فصل مشابه سال قبل است. مطابق این نتایج، جمعیت غیرفعال کشور افزایش و جمعیت شاغل و بیکار کشور (جمعیت فعال) با کاهش ملموسی مواجه شده است. بررسی نرخ بیکاری افراد ١٥ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ۸/ ۹ درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار)، بیکار بوده‌اند. این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال ١٣٩٨، معادل ۱/ ۱ درصد کاهش یافته است. اما بیشتر این کاهش، مرهون افت نرخ مشارکت است و نمی‌توان به دید مثبت، به آن نگاه کرد. در بهار ١٣٩٩، به میزان ۴۱ درصد جمعیت ١٥ ساله و بیشتر از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ١٣٩٨) به میزان ۷/ ۳ درصد کاهش یافته است. به‌طور دقیق‌تر، حدود ۲ میلیون نفر از بازار کار ایران در بهار ۹۹ خارج شده‌اند که بیش از یک میلیون و ٢٠ هزار نفر آن را زنان و ٩٧٠ هزار نفر آن را مردان تشکیل می‌دهند. از آن طرف جمعیت شاغلان کشور نیز با افت مواجه شده است. جمعیت شاغلان ١٥ ساله و بیشتر در این فصل ٢٢ میلیون و ٩٦٣ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل تقریبا یک میلیون و پانصد هزار نفر کاهش داشته است. همان‌طور که پیش‌تر پیش‌بینی می‌شد، بیشترین شغل از‌دست‌رفته در بخش خدمات کشور بوده است. تعداد جمعیت شاغل در بخش خدمات، در بهار امسال معادل ۱۱ میلیون و ۴۰۴ هزار نفر بوده که نسبت به بهار پارسال، بیش از ۷۳۲ هزار نفر کاهش را بازگو می‌کند. همچنین به‌نظر می‌آید که افراد دارای اشتغال ناقص در ایام کرونا، ضربه بزرگی خوردند؛ چراکه جمعیت شاغلان دارای شغل ناقص، حدود ۶۳۴ هزار نفر کاهش یافته تا سهم اشتغال ناقص در بازار کار ایران از ۱۰ درصد در بهار ۹۸ به ۹/ ۷ درصد در بهار ۹۹ برسد. افراد دارای اشتغال ناقص شامل تمام شاغلانی است که در هفته مرجع آمارگیری، کمتر از ۴۴ ساعت در هفته کار کرده‌اند.
علاوه‌بر این، داده دیگری که اثر کرونا بر بازار کار ایران را نشان می‌دهد، کاهش متوسط ساعت کار است. جواد حسین‌زاده، رئیس مرکز آمار ایران در این‌باره به «دنیای‌اقتصاد»گفت: «متوسط ساعت کار نیروی کار شاغل در بازار کار ایران، بین سال‌های ۹۰ تا ۹۸ حول و حوش ۴۴ ساعت در هفته بوده است. یعنی هر شاغل ایرانی به‌طور متوسط در هفته ۴۴ ساعت کار کرده است. این عدد برای بهار سال گذشته معادل ۸/ ۴۵ ساعت بوده، اما در بهار امسال این شاخص به ۴/ ۴۰ ساعت رسیده است. بنابراین یک افت ۴/ ۵ ساعتی در میزان مدت کار شاغلان به‌وجود آمده که کم‌سابقه است.» از نظر حسین‌زاده، این افت در اثر محدودیت‌های به‌وجود آمده به‌دلیل شیوع کرونا حادث شده و احتمالا موقتی خواهد بود. با این حال، یک سناریوی بد این است که بخشی از کاهش ساعت کار به‌دلیل رکود باشد؛ چراکه معمولا در زمان رکود، پیش از تعدیل نیروی کار، ساعت کار متوسط کاهش می‌یابد. البته این رکود هم می‌تواند ناشی از شیوع کرونا و تعطیلی بخشی از مشاغل رخ داده باشد.
وضعیت بیکاری جوانان و فارغ‌التحصیلان
همگام با روند نرخ بیکاری کل نیروی کار، نرخ بیکاری در گروه سنی جوان نیز با کاهش همراه شده است. نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله در بهار امسال با افت ۲ درصدی به ۵/ ۲۴ درصد رسیده است. اگر نرخ مشارکت این گروه سنی نیز مشخص بود، دقیق‌تر می‌شد قضاوت کرد که چه سهمی از افت نرخ بیکاری، به‌دلیل افت جمعیت فعال بوده است. در گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ سال نیز افت نرخ بیکاری گزارش شده است. به میزان ۴۹۶ هزار نفر از بیکاران این گروه سنی کاسته شده است. اما مشخص نیست که چه تعداد از آنها شاغل شدند و چه تعداد از بازار کار به‌طور کلی خارج شدند. در کنار گروه سنی جوان، نرخ بیکاری جمعیت فارغ‌التحصیل نیز با افت مواجه شده است. در بهار ۹۹ نسبت به بهار ۹۸، نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر فارغ‌التحصیل آموزش عالی با کاهش ۳/ ۳ درصدی، به ۵/ ۱۳ درصد رسیده است. در این باره نیز به‌دلیل مشخص نبودن نرخ مشارکت، نمی‌توان افت نرخ بیکاری را مثبت تلقی کرد.
اثرات کرونا در استان‌ها
مهم‌ترین مولفه‌ای که می‌توان با استناد به آن اثر کرونا بر بازار کار را تعقیب کرد، نرخ مشارکت اقتصادی است. نرخ مشارکت در کل کشور افت ۷/ ۳ درصدی را ثبت کرد. اما میزان افت نرخ مشارکت در استان‌ها متفاوت بوده است. فرضا در استان سیستان و بلوچستان نرخ مشارکت اقتصادی با افت قابل‌توجه ۶/ ۶ درصدی به ۴/ ۳۳ درصد رسید که کمترین میزان مشارکت در بازار کار ایران در فصل بهار به حساب می‌آید.
اما در استانی مانند آذربایجان شرقی، میزان افت نرخ مشارکت معتدل‌تر و در حدود ۶/ ۱ درصد بوده است.
درحالی‌که در بهار پارسال نرخ مشارکت تنها در ۳ استان کمتر از ۴۰ درصد بوده، اما اثرات کرونا موجب شد تا در بهار ۹۹، نرخ مشارکت در ۱۱ استان به کمتر از ۴۰ درصد نزول کند. به‌طور کلی بیشترین اثرات کرونا بر بازار کار استان‌های اردبیل، اصفهان، ایلام، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، فارس، گیلان، یزد و سیستان و بلوچستان گزارش شده است. افت نرخ مشارکت در این استان‌ها بیش از ۵ درصد بوده است. جالب اینکه با وجود محدودیت‌های کرونایی، نرخ مشارکت در یک استان با افزایش نیز همراه شد. نرخ مشارکت نیروی کار در استان چهارمحال و بختیاری با افزایش ۸/ ۰ درصدی به ۷/ ۴۴ درصد رسید. هر چند بازار کار آمادگی پذیرش افزایش جمعیت فعال را در این استان نداشت؛ چراکه نرخ بیکاری در چهارمحال و بختیاری با ۲/ ۲ درصد افزایش به ۱/ ۱۹ درصد در بهار ۹۹ صعود کرد.
نیمه دیگر آمار اشتغال بهار
دیروز علاوه‌بر گزارش رسمی مرکز آمار از تحولات بازار کار در فصل بهار، مصاحبه‌ای هم از رئیس این مرکز منتشر شد. جواد حسین‌زاده در این گفت‌وگو به نکات جالبی از تحولات فصل بهار اشاره کرد که نیمه دیگر تحولات را بازگو می‌کند. مهم‌ترین نکات اشاره شده به شرح زیر است:
در فصل بهار سال‌جاری نسبت به فصل مشابه سال قبل حدود ٢ میلیون نفر از بازار کار خارج شده‌اند. همچنین در این بازه حدود یک میلیون و ٥٠٠ هزار نفر از جمعیت شاغل کاسته شده که نشان می‌دهد کرونا بازار اشتغال ایران را به شدت تحت‌تاثیر قرار داده است.
به‌طور کلی از ٢٠ گروه فعالیت‌های عمده اقتصادی، فقط ٥ گروه فعالیتی با افزایش جمعیت شاغل مواجه شده‌اند و سایر گروه‌های فعالیتی کاهش شاغلان را در دوره مورد بررسی تجربه کرده‌اند. بیشترین میزان افزایش جمعیت شاغل مربوط به گروه سلامت انسان و مددکاری اجتماعی است که این خود شاهدی بر تاثیر بیماری کووید- ١٩ بر بازار کار کشور در دوره مذکور است. بیشترین کاهش نیز مربوط به رشته فعالیت‌های کشاورزی، صنعت ساخت، عمده‌فروشی و خرده‌فروشی، حمل‌و‌نقل، آموزش و هتل و رستوران است.
در مقایسه با فصل مشابه سال قبل به میزان ٢ میلیون و ٧٦٠ هزار نفر به جمعیت غیرفعال افزوده شده است. بخش قابل‌توجهی از این میزان افزایش در جمعیت غیرفعال مربوط به افزایش جمعیت زنان خانه‌دار با رقم یک میلیون و ٧٢ هزار نفر بوده و ٥٠٩ هزار نفر نیز به جمعیت دارای درآمد بدون کار افزوده شده که ٤٣٠ هزار نفر آن مربوط به مردان بوده است.
در فصل بهار ۹۹ نسبت به بهار ۹۸، وضع فعالیت ۸/ ۱۴ درصد از افراد شاغل به غیرفعال تغییر یافته و ۲/ ۳۷ درصد از افراد جویای کار نیز در همین مدت از بازار کار خارج شده‌اند. ۶/ ۹۳ درصد از افراد غیرفعال نیز در همان وضعیت غیرفعال باقی مانده‌اند.
حجم ساعت کار انجام شده در طول یک هفته مرجع توسط جمعیت شاغل نسبت به فصل مشابه سال ۹۸ بیش از ١٩٥ میلیون نفر ساعت کاهش یافته و از یک میلیارد و ۱۲۱ میلیون نفر ساعت به ٩٢٦ میلیون نفر-ساعت در دوره مورد بررسی رسیده که این پدیده در سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده است.
