در چهار ماه نخست ۶/ ۴ میلیارد دلار ارز ترجیحی تامین شد
مقصد نامعلوم دلار۴۲۰۰ تومانی
نکته‌ای که باید در این خصوص به آن توجه کرد اینکه تخصیص ارز ترجیحی به‌منظور کنترل قیمت کالاهای اساسی و اقلام پرمصرف خانوار انجام می‌شود، درحالی که بررسی آمارهای منتشر شده از سوی مرکز آمار، مربوط به تورم ماهانه و نقطه‌ای، حاکی از آن است که این سیاست علاوه بر شکست در سال‌های گذشته، در سال جدید نیز کاری از پیش نبرده و اثر آن در کنترل قیمت کالاهای اساسی را می‌توان به نوعی صفر دانست. سوال مشخص این است که اگر این دلارها باعث کنترل تورم نشده، مقصد این مبالغ کجاست؟ بررسی‌های رسمی نشان می‌دهد که اختلاف ریالی دلار 4200 و بازار، حدود 100 هزار میلیارد تومان رانت ایجاد می‌کند. اصرار بر این سیاست شکست‌خورده در سال‌جاری در شرایطی است که کشور درگیر تحریم و بحران کرونا و کسری بودجه گسترده است.
تامین ارز 15 میلیارد دلاری
روز یکشنبه هفته جاری، روابط عمومی بانک‌مرکزی در گزارشی به اعلام جزئیات تامین ارز کالاهای اساسی و ضروری در چهار ماهه نخست سال‌جاری پرداخت. بر اساس آمارهای رسمی در چهار ماه نخست سال‌جاری، به منظور واردات کالاهای اساسی و ضروری حدود 15 میلیارد دلار تامین ارز شده که این میزان نسبت به دوره مشابه سال 1399 حاکی از رشد بیشتر از 27 درصد است. افزون بر این تامین ارز به منظور واردات کالاهای اساسی، تجهیزات پزشکی و دارو (با نرخ ترجیحی) با افزایش 70 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل به عدد 6/ 4 میلیارد دلار رسیده است. در بخش دیگری از این گزارش به آمار و ارقام تامین ارز صورت گرفته پرداخته شده است. بنا بر آمارهای رسمی از میزان 15 میلیارد دلار تخصیص یافته به میزان یک هزار و 546 میلیون دلار برای ذرت، جو و گندم، یک هزار و 124 میلیون دلار برای دانه‌های روغنی و روغن خام، یک هزار و 171 میلیون دلار برای دارو و تجهیزات پزشکی و معادل 348 میلیون دلار برای کنجاله سویا تامین ارز شده است. علاوه بر آن برای سایر کالاها نیز به میزان 4/ 10 میلیارد دلار تامین ارز صورت گرفته که رشدی بالغ بر 15 درصد را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد. از جمله این کالاها ماشین‌آلات است که برای آن به میزان سه هزار و 564 میلیون دلار تامین ارز شده است.
دو روایت از ارز ترجیحی
بانک مرکزی در همین خصوص پیش‌تر نیز در تاریخ 13 تیر از تامین ارز بیش از 5/ 5 میلیارد دلار به صورت نقدی و اعتباری برای واردات کالاهای مذکور خبر داده بود. بنا بر آمارهای رسمی از میزان 5/ 5 میلیارد دلار مذکور به میزان 6/ 4 میلیارد دلار به وزارت صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی و معادل 926 میلیون دلار به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تخصیص یافت. جزئیات ارز تخصیص‌یافته برای وزارت صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی عبارتند از: 580 میلیون دلار برای جو، 883 میلیون دلار برای دانه‌های روغنی، یک‌هزار و 218 میلیون دلار برای ذرت، یک‌هزار و 97 میلیون دلار برای روغن خام یا نباتی، 483 میلیون دلار برای کنجاله سویا، 225 میلیون دلار برای گندم و نیز معادل 130 میلیون دلار برای واردات سایر اقلام. مقایسه آمارهای این دو گزارش حاوی چند ابهام است. نخست اینکه چرا ارز ترجیحی تامین شده برای واردات کالاهای اساسی و دارو از میزان 5/ 5 میلیارد دلار در تیر ماه به مقدار 6/ 4 میلیارد دلار در روز گذشته رسید؟ به نظر می‌رسد که مقصود از 5/ 5 میلیارد دلار میزان تامین ارز نقدی و اعتباری بانک مرکزی برای واردات کالاهای اساسی و دارو باشد حال آنکه در 6/ 4 میلیارد دلار منظور تامین ارز نقدی صورت گرفته برای کالاهای اساسی است. مورد بعدی اینکه میزان ارز ترجیحی تخصیص یافته برای سایر کالاها در گزارش نخست به میزان 130 میلیون دلار بوده حال آنکه در گزارش بعدی این میزان به 4/ 10 میلیارد دلار رسیده است. سوال مشخص اینکه آیا مقصود از سایر در گزارش اول و دوم مفهومی واحد است؟ و اینکه چرا میزان تخصیص یافته برای آن به این میزان جهش پیدا کرده است؟ در گزارش این نهاد پولی و مالی در خصوص تامین ارز 4/ 10میلیارد دلاری صرفا به این موضوع اشاره شده که مبلغ سه هزار و 564 میلیون دلار برای واردات ماشین‌آلات تخصیص یافته است.
رشد 55 درصدی ارز صادرکنندگان
در بخش پایانی گزارش بانک مرکزی به آمار ارز صادرکنندگان و نیز ارز معامله شده در بازار متشکل ارزی پرداخته شده است. بنا بر آمارهای رسمی صادرکنندگان طی دوره چهار ماهه نخست سال‌جاری، حدود 8 میلیارد دلار با نرخ میانگین موزون دلاری معادل 21 هزار و 800تومان در سامانه نیما اقدام به فروش ارز کرده‌اند که این رقم در مقایسه با دوره زمانی مشابه سال قبل حاکی از رشد حدود 55 درصدی است. علاوه بر این در بازه زمانی مذکور در بازار متشکل معاملات ارزی حدود 515 میلیون اسکناس دلار با نرخ میانگین 23 هزار و 247 تومان و حدود 94 میلیون اسکناس یورو با نرخ میانگین 27 هزار و 632 تومان معامله شده است که نسبت به دوره مشابه سال گذشته به ترتیب با رشدهای 286 و 661 درصدی همراه بوده است. بازار متشکل ارزی به بازاری گفته می‌شود که در آن عرضه و تقاضای بی‌واسطه ارز صورت می‌گیرد که بر معاملات آنی و نقدی اسکناس تمرکز دارد. با ایجاد این بازار و مشخص شدن نرخ در داخل کشور فشارهای بیرونی برای تعیین نرخ ارز به حداقل می‌رسد.
اثر صفر ارز ترجیحی بر تورم
در کنار آمارهای بانک مرکزی بررسی آمارهای تورم خوراکی‌ها خالی از لطف نیست. بررسی آمارهای تورم ماهانه مربوط به کالاهای خوراکی در نخستین ماه تابستان نشان می‌دهد که برخی از کالاهای اساسی که بخش مهمی از سفره خانوارهای ایرانی را تشکیل می‌دهند شاهد رشد قیمت‌های قابل‌توجهی بوده‌اند. این درحالی است که در همین مدت به میزان 6/ 4 میلیارد دلار ارز ترجیحی برای کنترل قیمت همین کالاها از سوی بانک‌مرکزی پرداخت شده است. بر این اساس گوشت گاو یا گوساله در تیر ماه رشد 8/ 1 درصدی را نسبت به ماه گذشته تجربه کرد. روغن مایع خوراکی که سال گذشته کمبود و گرانی آن برای مدتی به تیتر اخبار تبدیل شده بود در ماه مذکور حدود 4/ 3درصد رشد قیمتی را تجربه کرده است. گوشت مرغ نیز افزایش قیمت قابل‌توجهی داشته به نحوی که در ماه اول تابستان به میزان 2/ 4 درصد رشد قیمتی داشته است. کالای مذکور در سال‌جاری به واسطه افزایش قیمت و کمبود آن و همچنین تشکیل صف‌های طولانی برای خرید این کالا، در کانون توجهات قرار گرفت. از دیگر کالاهایی که نهاده‌های مربوط به تولید آن ارز ترجیحی دریافت کرده‌اند می‌توان به شیر اشاره کرد که در ماه گذشته شاهد رشد قیمت 5/ 1 درصدی بوده است. این رشد قیمتی در حالی است که نهاده‌های تولید این کالاهای خوراکی از مدت‌ها پیش ارز ترجیحی دریافت کرده‌اند. در ادامه اگر بخواهیم تورم نقطه به نقطه این کالاها نگاهی بیندازیم به نتایج قابل‌توجهی می‌رسیم. تورم نقطه‌ای شاخصی است که قیمت کالاها را نسبت به قیمت آنها در مدت مشابه سال قبل اندازه می‌گیرد. بررسی آمار تورم نقطه به نقطه کالاهای خوراکی یاد شده در تیر ماه سال‌جاری حاکی از آن است که روغن نباتی جامد با بیش از 4/ 128 درصد افزایش قیمت بالاترین رشد را در میان تمام خوراکی‌ها داشته است. و گوشت مرغ نیز شاهد رشد قیمتی 7/ 63 درصدی بوده است. در نهایت دیگر خوراکی‌ها نیز با رشد چشمگیری همراه بوده‌اند؛ روغن مایع 3/ 92 درصد، شیر 2/ 77 درصد، تخم‌مرغ 6/ 39 درصد و گوشت گاو یا گوساله 3/ 51 درصد رشد را نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ثبت رسانده‌اند.
