مهم‌ترین سند برنامه‌ای بالادستی، برنامه‌های پنج‌ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور است که جهت‌دهنده تخصیص منابع و امکانات در کشور و گروه‌های مختلف اجتماعی و مبنای عملکرد دستگاه‌های مدیریتی است. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، محرومیت اجتماعی شاخص‌ها و عناصر اقتصادی، رفاهی و اجتماعی، عدم برخورداری یا کم‌برخورداری از نیازهای اساسی چون تغذیه، مسکن، اشتغال، آموزش، بهداشت، پوشاک و حمل‌ونقل را در بر می‌گیرد. براساس گزارش بازوی پژوهشی مجلس در برنامه‌های اول و دوم تمرکز اصلی بر توسعه همه‌جانبه مناطق محروم بوده است و دولت در جایگاه دولت مسوولیت‌پذیر اجتماعی به گروه‌ها و مناطق محروم نگاه کرده است. از برنامه سوم توسعه به بعد دولت مسوولیت‌زدایی اجتماعی را آغاز کرده است؛ به طوری که گویا گروه‌های محروم بار اضافی بر دوش دولت و برنامه‌های توسعه کشورند.

از برنامه‌های سوم و چهارم دولت از دولت مسوولیت‌پذیر اجتماعی به دولتی مسوولیت‌زدا در حوزه اجتماعی تبدیل و محرومیت‌زدایی از مرکز توجه برنامه‌ها به حاشیه رانده می‌شود.  بر اساس این گزارش، برنامه اول توسعه به صورت بلندپروازانه و غیرواقع‌بینانه هدف داشته است، به طوری که می‌خواسته ظرف یک برنامه پنج‌ساله و در شرایط سخت دولت (که تازه از جنگ رهاشده بود)، مناطق محروم را به سطح مناطق غیرمحروم برساند. به جز برنامه توسعه اول، دیگر برنامه‌ها فاقد شاخص‌ها و معیارهای قابل‌سنجش برای رفع محرومیت و عملکرد در این زمینه بوده‌اند. همچنین، به جز برنامه اول توسعه، سطح ژئوپلیتیکی عملکرد برنامه‌ها در تعیین مناطق محروم مشخص نیست. به عبارت دیگر، معلوم نیست چگونه و بر اساس چه معیارهایی تصمیم گرفته‌اند کدام مناطق را محروم به حساب آورند.

همچنین مساله زنان در مناطق محروم از برنامه‌های توسعه سوم به بعد مورد توجه بیشتری قرار می‌گیرد. از طرفی مشارکت‌دهی به سازمان‌های مردم‌نهاد پیشرفت قابل‌توجهی داشته و تلاش شده از این پتانسیل جامعه استفاده بیشتری شود. مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش پیشنهاد می‌کند بهتر است گروه‌ها و مناطق محروم، مخاطب مستقیم برنامه‌های توسعه باشند. علاوه بر این، با توجه به اهمیت موضوع و منابع گسترده مالی که سالانه برای محرومیت‌زدایی اختصاص پیدا می‌کند، لازم است تعریف قانونی از مفهوم محرومیت و شاخص‌ها و مصادیق آن به عنوان مبنای عمل وجود داشته باشد.‌ همچنین لازم است سطح ژئوپلیتیکی (تقسیمات سیاسی-اداری) منطقه محروم در کشور مشخص شده و در برنامه‌ها به‌صراحت بیان شود.

علاوه بر این لازم است لیست دقیقی از مناطق محروم و اینکه از چه نظر محروم به حساب می‌آیند تهیه شود. همچنین برنامه‌های توسعه باید به زنان مناطق محروم و نیز مشارکت‌دهی سازمان‌های مردم‌نهاد توجه بیشتری نشان دهند. گزارش بازوی پژوهشی مجلس تاکید می‌کند در برنامه‌ها، اولویت با اقدامات از نوع توسعه‌ای باشد. در غیر این صورت، اقدامات عمرانی و خدماتی و رفاهی کارآمدی چندانی نخواهند داشت و حتی گاهی به تسهیل‌کننده مهاجرت از روستاها و مناطق شهری کوچک تبدیل می‌شوند.

اخبار مرتبط