چرا نقش دید اقتصادی در مذاکرات مغفول مانده است؟
صندلی خالی تیم مذاکرات
کریل دمیتریف، رئیس صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه در مذاکرات پوتین و ویتکاف حضور پیدا کرده است.
به نظر می‌رسد به‌رغم اهمیت قلاب اقتصادی به‌عنوان پایدارکننده توافق احتمالی دو طرف، سیاستگذاران در ایران هنوز رویکرد منسجمی در قبال مسائل اقتصادی مرتبط با تحریم‌ها ندارند. بیش از یک ماه است وزارت اقتصاد بی‌وزیر مانده و با وجود وعده‌های مختلف در رابطه با جذب سرمایه‌گذاری خارجی، برنامه منسجمی برای تسهیل این روند وجود ندارد.
کریل دمیتریف ایران کجاست؟
کریل دمیتریف، مدیر اجرایی اهل روسیه، در سال ۱۹۷۵ در اوکراین شوروی متولد شد. دمیتریف ۵۰ساله، تحصیلات خود را در ایالات متحده بین ۱۴ تا ۲۷سالگی به پایان رساند. در سال ۱۹۸۹، دمیتریف به‌عنوان یکی از اولین دانشجویان تبادلی شوروی از اوکراین، به یک خانواده میزبان در نیوهمپشایر پیوست. در همان سال، او برای زندگی با دوستان والدینش به کالیفرنیا فرستاده شد، جایی که خانواده میزبان و دمیتریف، مدیران کالج فوت‌هیل را متقاعد کردند که او را ثبت‌نام کنند. اگرچه دمیتریف هیچ سابقه تحصیلی به زبان انگلیسی نداشت و تازه از دبیرستان فارغ‌التحصیل شده بود، اما در کالج محلی بسیار موفق بود. پس از دریافت مدرک کاردانی، او به دانشگاه استنفورد منتقل شد و از آنجا مدرک کارشناسی اقتصاد را دریافت کرد. او تحصیلات خود را در دانشکده بازرگانی هاروارد ادامه داد، جایی که دوره MBA خود را گذراند. دمیتریف پیش از بازگشت به روسیه به عنوان بانکدار در بانک گلدمن ساکس در نیویورک و شرکت مشاوره در مک‌کینزی و شرکا در لس‌آنجلس کار کرد.
سال ۲۰۰۰ بود که دمیتریف به روسیه بازگشت. پس از مهاجرت به روسیه، او فعالیت‌های مالی خود را در روسیه پوتین گسترش داد. در سال ۲۰۱۰، مجمع جهانی اقتصاد، دمیتریف را به‌عنوان یک رهبر جوان جهانی انتخاب کرد و او به‌عنوان معاون رئیس اتحادیه صنعتگران و کارآفرینان روسیه (RSPP) انتخاب شد. در سال ۲۰۱۱، او تنها تبعه روس بود که توسط مجله Private Equity International به‌عنوان یکی از ۱۰۰ متخصص تاثیرگذار سهام خصوصی دهه انتخاب شد. در سال ۲۰۱۱، او به‌عنوان مدیرعامل صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه (RDIF) که به‌تازگی تاسیس شده بود، منصوب شد. این صندوق، یک صندوق ثروت ملی برای سرمایه‌گذاری مشترک در شرکت‌های روسی است. ماموریت دمیتریف «تغییر چهره سرمایه‌داری روسیه» و کاهش وابستگی اقتصاد روسیه به صنعت نفت از طریق «غلبه بر بی‌میلی صندوق‌های غربی برای سرمایه‌گذاری در کشوری که فاسد، مستعد دخالت دولت و گرفتار نظام حقوقی قانون جنگل تلقی می‌شود» توصیف شده است.
صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه تحت رهبری دمیتریف با موفقیت در بیش از ۹۰پروژه با مجموع بیش از ۲.۱تریلیون روبل با شرکای خارجی سرمایه‌گذاری کرده است. این صندوق دست‌کم ده‌میلیارد دلار سرمایه در اختیار خود دارد و با سرمایه‌گذاران بین‌المللی پیشرو از بیش از ۱۵ کشور از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی، چین، قطر، کویت، بحرین، کره جنوبی، ژاپن، ویتنام، ایتالیا و فرانسه همکاری‌های استراتژیک مشترکی برقرار کرده است. شرکای خارجی شامل بلک‌راک، وان اکوئیتی پارتنرز، گلدمن ساکس و دویچه بانک بوده‌اند.
در فوریه ۲۰۲۲، هم کریل دمیتریف و هم RDIF پس از حمله روسیه به اوکراین توسط وزارت خزانه‌داری ایالات متحده تحریم شدند. با‌این‌حال، RDIF ادعا می‌کند اولین شرکت دولتی روسی است که خواستار راه‌حل دیپلماتیک و صلح در اوکراین شده است. دمیتریف در ۲۳ فوریه ۲۰۲۵ سمت نماینده ریاست‌جمهوری در امور سرمایه‌گذاری خارجی و همکاری اقتصادی را بر عهده گرفت. در اولین جلسه مذاکرات آتش‌بس اوکراین بین دولت ترامپ و طرف روسی، در فوریه ۲۰۲۵ سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، آشکارا با دمیتریف درگیر شد و به او صندلی برای حضور در مذاکرات نداد. به نظر می‌رسد این مساله به خاطر این بود که دمیتریف از طرف لاوروف به پوتین معرفی نشده بود و پوتین به صورت مستقل او را وارد مذاکرات کرده بود. با‌این‌حال، دمیتریف در اوایل آوریل ۲۰۲۵، در روند مذاکرات مربوط به جنگ اوکراین شرکت کرد و چندین بار با استیو ویتکاف، فرستاده آمریکا، در حضور پوتین دیدار کرد.
اگرچه سازمانی که ریاست آن بر عهده دمیتریف است در ایران وجود ندارد، اما اگر بخواهیم معادل نسبی برای این سازمان قائل باشیم احتمالا «سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران» یا «صندوق توسعه ملی» است. حال اگر بخواهیم حضور کسی را در مذاکرات ایران آمریکا توصیه کنیم، با توجه به وابستگی سازمان سرمایه‌گذاری به وزارت اقتصاد، فرد مورد توصیه مهدی غضنفری، رئیس صندوق توسعه ملی، است. فارغ از امکان حضور روسای این سازمان‌ها در مذاکرات، حضور متخصصان اقتصادی در تیم مذاکره‌کننده، ضرورتی است که به‌نظر می‌رسد نه در مذاکرات مربوط به برجام، و نه در مذاکرات فعلی مورد توجه قرار نگرفته است.
وعده سرمایه‌گذاری خارجی
از زمان آغاز دور جدید مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا، دولتمردان ایرانی بارها بر اهمیت سرمایه‌گذاری خارجی در کشور تاکید کرده‌اند. سال ۱۴۰۴ نخستین سالی است که اجرای برنامه هفتم توسعه در دستور کار دولت قرار گرفته است. براساس این برنامه، کشور برای تحقق رشد اقتصادی ۸درصدی در سال، به ۱۰۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری داخلی و جذب ۱۰۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی نیاز دارد. اهمیت سرمایه‌گذاری، حتی در نام‌گذاری سال ۱۴۰۴ مورد اشاره قرار گرفته است. مسعود پزشکیان نیز پس از آغاز مذاکرات، در اظهار‌نظری به نقل از رهبری اعلام کرد: «ایشان با سرمایه‌گذار آمریکایی در کشور هیچ‌گونه مخالفتی ندارند.»
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، نیز در جریان مذاکرات، بارها ایران را «فرصت تریلیون دلاری» آمریکا اعلام کرده است. دید اقتصادی در مذاکرات، احتمالا در میان سخنان مذاکره‌کننده آمریکا نیز، با توجه به سبقه اقتصادی او وجود داشته باشد؛ با‌این‌حال، ایران هنوز به صورت مشخص برنامه‌ای برای جذب سرمایه خارجی اعلام نکرده است و حتی به نظر نمی‌رسد شخصیت اقتصادی در تیم مذاکره‌کننده ایران حضور داشته باشد. در این شرایط، بعید به نظر می‌رسد هدف‌گذاری‌های انجام‌شده در حوزه جذب سرمایه خارجی محقق شود.
