ماموریت‌های اصلی و مهم در وزارت نفت
در همین راستا شرکت‌های بزرگ نفتی در دنیا تغییر رویکرد الگوی توسعه را از منابع هیدروکربوری به سمت انرژی‌های پاک و همچنین تغییر الگوی پالایشگاهی را به مسیر پتروپالایش و تولید محصولات اصلی پتروشیمی و محصولات فرعی به‌عنوان سوخت و همین‌طور الگوی طراحی یکپارچه فرآیندی از ابتدا تا انتها (A-Z) به شکل یکپارچه (integration) در دستور کار خود قرار داده‌اند.
از سویی به دلیل اقبالی که دنیا به صنعت پتروشیمی‌نشان داده است و کاربرد روزافزون محصولات پتروشیمی‌در تمام صنایع و اقتصاد‌های مهم دنیا مزیت انکارناپذیر صنعت پتروشیمی‌در ایران نسبت به سایر فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی کشور قابل‌تامل و توجه است.
به‌عنوان نمونه بررسی و نتایج روند یک دهه اخیر اقتصاد کشور بر اساس گزارش‌های سالانه سازمان مدیریت صنعتی موید این مطلب است و با تاکید می‌توان گفت اولویت اول اقتصاد کشور صنعت پتروشیمی‌است و باید در ماموریت‌های اصلی و مهم وزارت نفت و همچنین انتخاب وزیر نفت که کاملا آشنا به صنعت پتروشیمی باشد مورد توجه ویژه قرار گیرد.
غیر از دو ماموریت اصلی فوق سایر موضوعات از جمله بومی‌سازی دانش و تکنولوژی و همچنین ساخت تجهیزات و مواد موردنیاز این صنعت مهم به کمک توانمندی‌های داخلی و ارتقای سطح مهندسی ضرورتی جدی به‌شمار می‌رود.
ماموریت بخش تولید نفت و گاز
همان‌گونه که اشاره شد پرهیز از سرمایه‌گذاری سنگین و بلندمدت در توسعه میادین جدید ضرورت دارد و در نتیجه کاهش هزینه‌های سرسام‌آور وزارت نفت با بهینه‌سازی فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی واقعی و متناسب با نیازهای داخل و صادرات قابل‌توجه است که به نظر می‌رسد موارد ذیل با اعمال مدیریت، هزینه و تخصیص بودجه متناسب و واقعی و دستیابی به نتایج قابل‌قبول برای ماموریت‌های وزارت نفت در بخش تولید نفت و گاز مهم است:
-حفظ، نگهداری و احیا و استمرار تولید حداکثری میادین و چاه‌های موجود نفت و گاز.
-تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام در صورت وجود توجیه اقتصادی.
- توسعه میادین جدید برای برنامه‌ریزی میان‌مدت تولید نفت.
- بررسی مشارکت تعامل و سرمایه‌گذاری مشترک با همسایگان برای میادین مشترک به‌جای سرمایه‌گذاری موازی طرفین.
- به‌حداقل رساندن اجرای واحدهای بالادست و کاهش سرمایه‌گذاری توسط شرکت ملی نفت در خروجی چاه‌ها و با واگذاری آنها از ابتدا تا انتها (A-Z) عمدتا به شرکت‌های داخلی پتروشیمی و بعضا مشارکت با سرمایه‌گذاران خارجی توسط شرکت‌های پتروشیمی داخلی.
- سرمایه‌گذاری در میادین نفت و گاز میادین مشترک یا مستقل با واگذاری آنها عمدتا به شرکت‌های داخلی پتروشیمی و مشارکت با سرمایه‌گذاران خارجی توسط شرکت‌های پتروشیمی داخلی.
درخصوص دو مورد قبل هدف اقتصادی‌کردن طرح‌ها، کاهش هزینه‌های دولت و شرکت ملی نفت ایران، کاهش تصدی‌گری و افزایش بهره‌وری است که با رویکرد مذکور، تولیدات اصلی طرح‌ها، محصولات پتروشیمی وتولیدات فرعی شامل سوخت و سایر فرآورده‌های نفتی خواهد بود.
- سرمایه‌گذاری دوسویه خارجی در حوزه نفت و گاز با کشورها و بازارهای هدف به ویژه همسایگان و منطقه آسیای میانه و خاورمیانه.
- واگذاری حداکثری فعالیت‌ها به بخش خصوصی و بخش‌هایی از وزارت نفت که طبق اصل۴۴ تعریف شده است.
- بهینه‌سازی ساختار و زیرساخت‌های وزارت نفت متناسب با ماموریت‌های مزبور.
- ماموریت بخش توسعه سریع صنعت پتروشیمی به‌صورت جامع و همه جانبه.
-تکنولوژی و دانش سبب شناسایی کاربردهای جدید و توسعه محصولات صنعت پتروشیمی‌در تمام صنایع شده و چشم‌انداز بسیار خوبی برای توسعه پایدار این صنعت ایجاد شده است. همچنین به واسطه رشد دانش و تکنولوژی عوارض زیست‌محیطی آن به‌شدت کاهش پیدا کرده است، بنابراین مزیت بالای صنعت پتروشیمی برای اقتصاد کشور اهمیت ویژه‌ای دارد.
از آنجا که درآمد و ارزش افزوده بالا در صنعت پتروشیمی بسیار بارز است، با یک برآورد تقریبی می‌توان درآمد سال ۱۴۰۰ این صنعت را حدود ۵۰۰ هزار میلیارد تومان تخمین زد که خوشبختانه رقم مزبور پتانسیل رشد چندبرابری را در آینده نزدیک دارد. از سویی باید از خام فروشی نفت جلوگیری شده و نگرانی از بابت تحریم و مصرف آن به‌عنوان خوراک در صنعت ارزش‌آفرین پتروشیمی رفع شود.
همچنین اشتغال‌زایی بسیار بالا در صنعت پتروشیمی به‌ویژه صنایع پایین‌دست آن نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
یادآور می‌شود صادرات‌محور بودن محصولات پتروشیمی و ارزآوری بسیار بالای این صنعت که برای کشور بسیار مهم است و کاهش واردات به واسطه رونق صنعت پتروشیمی قابل‌توجه است. صنعت پتروشیمی باعث رونق فعالیت‌های اقتصادی هزاران شرکت تولیدی در زمینه‌های صنایع مکانیک، برق، الکترونیک، ابزاردقیق، مواد شیمیایی و... خواهد شد و همچنین سبب رونق اقتصادی بانک‌ها، موسسات مالی، بیمه و شرکت‌های مهندسی و خدماتی هم خواهد شد.
با فرض درنظرگرفتن سهم یک تا ۵/ ۱ درصدی ایران از میزان گردش مالی صنعت پتروشیمی و شیمیایی جهان (در سال ۲۰۱۸ معادل ۳هزار و ۳۵۰میلیارد یورو بوده) که سهم بالایی محسوب نمی‌شود و درنظر گرفتن رشد ۵ درصدی پتروشیمی، برآورد میزان فروش صنعت پتروشیمی کشور در ۱۶ سال آتی با درنظرگرفتن سهم یک درصدی به حدود ۸۰ میلیارد یورو و با در نظرگرفتن سهم ۵/ ۱درصدی به حدود ۱۲۰میلیارد یورو خواهد رسید، اما در خصوص فروش نفت خام با فرض میانگین رشد ۷/ ۰درصدی در دوره ۸ ساله آتی و کاهش مصرف تدریجی با میانگین ۷/ ۰ درصد در دوره ۸ ساله بعد و در نظر گرفتن پایه صادرات کشور در سال اول به میزان دو میلیون بشکه در روز وقیمت میانگین نفت به میزان ۷۰دلار در هر بشکه، درآمد نفت ایران در سال شانزدهم به حدود ۴۲ میلیارد یورو خواهد رسید که میزان فروش و درآمد صنعت پتروشیمی حدود ۸۶/ ۲ برابر فروش نفت در ۱۶ سال آتی خواهد بود. با توجه به اینکه اعداد و ارقام مزبور از دقت بالایی برخوردار نیست و حتما پیش‌بینی‌های مزبور در آینده تغییرات زیادی خواهد داشت، اما نسبت درآمد فروش محصولات پتروشیمی به فروش نفت آنقدر بالاست (حدود ۳ برابر) که در نتیجه کلی، یعنی برتری اقتصاد پتروشیمی نسبت به اقتصاد نفت طی ۱۰، ۲۰ سال آینده برای کشور ایران تردیدی وجود ندارد.
در ارتباط با این موضوع فرض بر این است که هزینه‌های تولید نفت معادل فروش گاز و میعانات گازی باشد.
نتیجه‌گیری
نظر به مسائل مذکور در صنعت پتروشیمی لازم است موارد ذیل مورد توجه و اهتمام قرار گیرد
- بازبینی ساختار و زیرساخت‌های مورد نیاز این صنعت مهم.
- انجام آمایش سرزمینی جدید در مقوله صنعت پتروشیمی.
- لزوم سرمایه‌گذاری خارجی به صورت دوسویه با کشورها و بازارهای هدف خصوصا همسایگان و آسیای میانه و خاورمیانه با توجه به صادرات‌محوربودن محصولات صنعت پتروشیمی.
- سرمایه‌گذاری از بالادست (خروجی چاه‌ها) تا پایین‌دست صنعت پتروشیمی (به‌صورت طرح‌های یکپارچه فرآیندی) در حال انجام است که در دنیا توسط شرکت‌های داخلی و بعضا با مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی در کنار شرکت‌های پتروشیمی داخلی انجام می‌شود که این امر موجب کاهش سرمایه‌گذاری شرکت ملی نفت ایران و اقتصادی‌تر شدن طرح‌ها و کاهش تصدی‌گری دولت خواهد شد.
- سرمایه‌گذاری در میادین نفتی میادین مشترک یا مستقل با واگذاری آنها عمدتا به شرکت‌های داخلی پتروشیمی و بعضا با مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی در کنار شرکت‌های داخلی پتروشیمی.
- توجه جدی به رویکردهای اقتصادی جدید و الگوی مناسب توسعه پایدار با انتخاب فرآیندهای یکپارچه تولید و انجام طرح‌ها از (A-Z ) از چاه تا محصولات نهایی پتروشیمی که امکان رقابت در بازارهای جهانی را تسهیل می‌کند.
- یکپارچه‌سازی فعالیت‌های پتروشیمی از لحاظ ساختاری و فرآیندی. در ارتباط با این موضوع هم لزوم واگذاری بخش بالادستی خروجی چاه‌های نفت و گاز به صنعت پتروشیمی درخصوص صنایع پایین دست پتروشیمی هم ضرورت دارد که به‌منظور مدیریت متمرکز و بهره‌وری بیشتر و یکپارچگی بیشتر در صنعت پتروشیمی وظایف و ماموریت‌های صنایع پایین‌دست پتروشیمی از وزارت صمت به وزارت نفت (شرکت ملی صنایع پتروشیمی) منتقل شود.
- با توجه به چشم‌انداز تحولات بازار انرژی و آینده نه‌چندان روشن در نفت و گاز و همچنین چشم‌انداز بسیار خوب در صنعت پتروشیمی ضرورت انتخاب وزیرنفت از خانواده پتروشیمی اهمیت دارد و برای دستیابی به پتانسیل‌های صنعت پتروشیمی و ارتقای جایگاه آن در دولت و تقویت ساختار آن و حمایت جدی از این صنعت مهم یک سیاست راهبردی و اساسی تلقی می‌شود.
