باجه‌های بانکی روستایی و «شمول مالی»
پست بانک ایران، تلاش هم‌جانبه‌ای برای گسترش کمی و کیفی خدمات بانکی در مناطق روستایی به عمل آورده است. این خدمات به چند نوع تقسیم می‌شوند. نوع اول خدمات دسترسی به زیرساخت‌های بانکی است که ابعاد کمی شمول مالی را پوشش می‌دهد. باجه‌های بانکی روستایی، دستگاه‌ها و درگاه‌های بانکداری الکترونیکی در این گروه قرار دارند. حدود ۶ هزار باجه بانکی در این مناطق فعالیت دارند. ۸میلیون نفر از جمعیت حدود ۲۱میلیونی روستایی تحت پوشش مستقیم خدمات باجه‌های بانکی روستایی قرار دارند. افزون بر این، امکان استفاده از خدمات بانکی برای ۸۵درصد جمعیت روستایی میسر است. از این رهگذر حدود ۱۰میلیون نفر در پست بانک ایران دارای حساب بانکی هستند (ضریب شمول مالی). در مناطق روستایی به ازای هر ۱۰۰هزار نفر، ۳۸ باجه بانکی روستایی، ۱۸ دستگاه خودپرداز، ۵۹ کارمند، ۳۶ پایانه شعب، ۴۵۴ پایانه فروش در دسترس است. شواهد نشان می‌دهد متوسط سرانه استفاده از اسکناس در مناطق روستایی بیش از مناطق شهری است. در این میان، فراهم کردن دسترسی بنگاه‌های اقتصادی به ابزارهای الکترونیکی در این مناطق نقش مهمی در کاهش تقاضای اسکناس، تسهیل و کاهش هزینه مبادله و ورود نقدینگی به نظام بانکی دارد. پست بانک ایران برای بیش از ۶۸هزار بنگاه پایانه فروش را فراهم کرده است.
گروه دوم خدمات شامل تعمیق خدمات مالی در مناطق روستایی است. اکنون ۳۴ نوع خدمت بانکی در زمینه‌های مختلف به مردم ارائه می‌شود و برنامه‌ریزی شده این خدمات افزایش یابد. با توجه به تنوع خدمات بانکی و مالی، گسترش دایره خدمات در دستور کار جدی این بانک است. هر مشتری این بانک در مناطق روستایی سالانه ۴۴ تراکنش انجام می‌دهد. تعداد مشتریان روستایی این بانک بیش از سه برابر مشتریان شهری و ارزش سپرده‌های روستایی بیش از دو برابر آن در مناطق شهری است. هزینه‌های ثابت زیادی برای فراهم کردن زیرساخت‌های بانکی انجام شده و زمینه برای ارائه خدمات در قالب فعالیت‌های مشترک با بانک‌ها و سایر فعالان مالی (تحت عنوان بانکداری عاملی) فراهم است. پست بانک ایران این همکاری را در مناطق روستایی آغار کرده و گسترش خواهد داد. این نوع همکاری و رفاقت اقتصادی به جای رقابت اقتصادی می‌تواند منافعی برای همه بازیگران در پی داشته باشد و آسیب‌ها و کاستی‌های رقابت مخرب را برای اقتصاد ملی کاهش دهد.
نوع سوم خدمات فراهم کردن فرصت‌های شغلی و درآمد پایدار در مناطق روستایی است. باجه‌های بانکی روستایی کانون ارائه خدمات هستند. سه نوع وام‌ها و تسهیلات به مردم و فعالان اقتصادی در این نواحی پرداخت می‌شود، از مسیر رایج بانکی، وام اشتغال پایدار و به اقشار آسیب‌پذیر. به ۱۶۷هزار شخص از مسیر رایج بانکی، ۲۳هزار شخص اشتغال پایدار روستایی و ۷۳/ ۱میلیون نفر اقشار آسیب‌پذیر تسهیلات با شرایط مختلف پرداخت شده است. درمجموع به حدود ۲ میلیون نفر وام پرداخت‌شده که حدود ۱۵درصد مشتریان را پوشش می‌دهد.
این فعالیت‌ها آثار و پیامدهای مهمی در این مناطق به دنبال داشته است. پست بانک ایران پژوهش‌هایی را برای سنجش و ارزیابی آثار خدمات بانکی در خدمات روستایی انجام داده است. اکنون حدود ۹هزار نفر در باجه‌های بانکی روستایی به ارائه خدمات بانکی اشتغال دارند و تسهیلات پرداختی ۴۳هزار فرصت شغلی را فراهم کرده است. دسترسی سهل و آسان در این مناطق باعث صرفه‌جویی و ساعات نیرویی شده که هزینه فرصت آن حدود ۵هزار میلیارد ریال است. گسترش دامنه دسترسی به خدمات بانکی در این مناطق باعث کاهش ترددها و سفرها شده و به دنبال آن مصرف سوخت کاهش یافته که بیش از ۱۲۵هزار میلیارد ریال صرفه‌جویی اقتصادی داشته است. کاهش آلاینده‌ها یکی از آثار مهم اجتماعی شمول مالی بوده است که حدود ۶۲۴میلیارد ریال برآورد می‌شود. بر این اساس، فعالیت‌های بانکی بر تولید، کاهش فقر، همگرایی اقتصادی منطقه‌ای، افزایش پس‌انداز و رفاه روستاییان و بهبود محیط‌زیست کمک قابل توجهی کرده است و برخی آثار اقتصادی و اجتماعی آن در بلندمدت بیشتر آشکار خواهد شد.
با توجه به اینکه اصلاح قوانین و مقررات نظام تامین مالی و جهت‌دهی منابع بانکی به سمت تولید و حمایت از بنگاه‌های اقتصادی به همراه تحول در بازار سرمایه در برنامه پیشنهادی وزیر امور اقتصادی و دارایی مورد توجه جدی قرار گرفته است بی‌تردید با فراهم شدن بسترهای قانونی و با توجه به برنامه راهبردی پنج ساله و برنامه‌های عملیاتی سالانه این بانک، پست بانک ایران با گسترش تامین مالی خرد و ارائه خدمات مالی متنوع در مناطق روستایی و کم برخوردار می‌تواند نقش پیشران را در گسترش شمول خدمات مالی و بانکی داشته باشد و زمینه را برای جذب نقدینگی در این مناطق و تزریق آن به تولید و فعالیت‌های اقتصادی مولد در مناطق روستایی فراهم کند. با چنین رویکردی سهم اقتصاد روستایی از تولید ناخالص داخلی، رشد اقتصادی و اشتغال بهبود خواهد یافت.
