«دنیای‌اقتصاد» میزان آمادگی ایرلاین‌ها را برای رونق گردشگری بررسی می‌کند
صنعت گردشگری در یک قدمی «جان دوباره»
امید به آغاز فصل پررونق گردشگری آنقدر حالا شدت گرفته است که برخی از مسوولان احتمال وقوع «سونامی گردشگری» را هم می‌دهند. تفسیری که چندی پیش قائم مقام وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هم به آن اشاره و تاکید کرد که «با انجام واکسیناسیون سراسری و لغو ممنوعیت صدور روادید توریستی، به‌طور حتم سونامی گردشگری را شاهد خواهیم بود. باید با سرعت و بسیج نیرو، تمام امکانات و زیرساخت‌ها برای خدمات‌رسانی به گردشگران مهیا و آماده شود.» اما چه شد که ویروس کرونا این‌گونه صنعت گردشگری کشور را با بحران مواجه کرد و حالا با کاهش شرایط بحرانی چقدر آینده این صنعت متفاوت از دو سال گذشته خواهد شد؟
خسارت ۳۲هزار میلیارد تومانی کرونا به صنعت گردشگری
ورود رسمی ویروس کرونا به کشور درست در شرایطی رخ داد که بسیاری از مردم خود را برای سفرهای نوروزی آماده کرده بودند. با این حال با اعلام رسمی مشاهده بیماران مبتلا به کرونا در ابتدای اسفندماه ۹۸ بسیاری از سفرهای نوروزی لغو و غروب گردشگری در کشور برای بازه زمانی تقریبا طولانی آغاز و به گونه‌ای که شاید هیچ کس تصور آن را نمی‌کرد روزهای ناخوش برای این صنعت آغاز شد. نوروز ۱۳۹۹ نوروز متفاوتی در کشور بود که شیوع ویروس کرونا آن را به جای «سفر» و «گردشگری» با طعم «قرنطینه» و «خانه‌نشینی» همراه کرد. صنعت گردشگری تا آنجایی از شیوع ویروس کرونا با آسیب مواجه شد که معاون وقت گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در تابستان امسال در گزارشی اعلام کرد «خسارت مالی صنعت گردشگری ایران در دوران کرونا فراتر از ۳۲هزار میلیارد تومان شده و آمار بیکاری در این صنعت، به بیش از ۴۴هزار نفر رسیده است.» بر اساس دیگر اطلاعات ارائه شده از سوی ولی تیموری «این آمارها از بازه زمانی اسفندماه سال ۹۸ که سرایت ویروس کرونا در ایران تایید شد تا بهار ۱۴۰۰ را در برمی‌گیرد و بیش از ۲۸ هزار میلیارد تومان زیان مالی فقط به مراکز اقامتی وارد شده است و بیش از ۲۱ هزار نفر در این بخش بیکار شده‌اند. دفاتر خدمات مسافرتی نیز با بیش از یک‌هزار میلیارد تومان خسارت و بیش از شش‌هزار نفر بیکار، دومین گروه زیان‌دیده در صنعت گردشگری از دوران کرونا بوده است.»
سونامی گردشگری؛ خیلی دور، خیلی نزدیک
با این همه با فروکش کردن موج‌های پی در پی ویروس کرونا به نظر می‌رسد جان بیرون رفته از پیکر صنعت گردشگری قرار است دوباره به این صنعت برگردد. همان‌طور که از ابتدای سال ۱۴۰۰ و شروع واکسیناسیون عمومی در کشور این صنعت نسبت به سال ۹۹ روزهای بهتری را تجربه کرده است؛ آنگونه که برخی آمارها نشان می‌دهد استقبال مردم از خدمات گردشگری در شش ماه ابتدایی سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ رشد ۶۰درصدی داشته است. این آمار در مورد نوروز ۱۴۰۰ نسبت به نوروز ۱۳۹۹ نیز تا اندازه زیادی قابل مشاهده است. آنگونه که با وجود آنکه در نوروز ۱۴۰۰ واکسیناسیون عمومی در کشور به شکل جدی و رسمی هنوز آغاز نشده بوده، اما به گواه آمار اندیشکده پیشرفت گردشگری ایران، میزان سفرهای هوایی از یک میلیون و ۶۱۴ هزار و ۶۴۵ مورد در سال ۹۸ به ۳۱۷هزار و ۲۱۱ مورد در نوروز ۹۹ رسیده بود اما در سال ۱۴۰۰ در رشدی قابل توجه میزان سفرهای هوایی به ۸۲۴هزار و ۴۸۲ مورد رسیده است. البته این آمار تنها در بازه زمانی ۲۵ اسفند تا ۱۵ فروردین هر نوروز محاسبه شده است که نشان می‌دهد وضعیت گردشگری در سال ۱۴۰۰ از همان ابتدا با شرایط بهتری نسبت به سال ۹۹ مواجه شده است. هرچند این آمار هنوز تا آمار سفرهای هوایی نوروزی در شرایط عادی فاصله بسیار زیادی دارد. آمارهای دیگری که به دست «دنیای اقتصاد» رسیده است نیز بیانگر این نکته است که میزان تقاضا برای سفرهای خارجی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ با رشد پنج برابری مواجه شده است. هرچند صنعت گردشگری کشور تا رسیدن به نقطه قبل و شرایط عادی فاصله بسیار زیادی دارد، اما به نظر می‌رسد نیمی از مسیر برای بازگشت به روزهای اوج این صنعت طی شده است. در همین راستا هم بود که علی دارابی قائم مقام وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در اظهار نظری در همین مورد گفت: «با انجام واکسیناسیون سراسری و لغو ممنوعیت صدور روادید توریستی، به‌طور حتم سونامی گردشگری را شاهد خواهیم بود. باید با سرعت و بسیج نیرو، تمام امکانات و زیرساخت‌ها برای خدمات‌رسانی به گردشگران مهیا و آماده شود.» در همین مورد عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز در ابتدای حضورش در این وزارتخانه اعلام کرده بود: «اگر واکسن‌ها زده شد و زمینه ایمنی مردم بیشتر فراهم شد، گردشگری را شدت ببخشیم و پرکار به سمت جلو پیش برویم تا بتوانیم از این وضعیت، گردشگری را نجات دهیم. اقدامات لازم در حال انجام است. من حتی نگران این هستم وقتی کرونا ریشه‌کن بشود در کشور سونامی عظیم گردشگری ایجاد شود. ما باید آمادگی داشته باشیم.»
ایرلاین‌ها چقدر آماده رونق دوباره صنعت گردشگری هستند؟
در روزهایی که صحبت از رونق دوباره صنعت گردشگری می‌شود، اما یک نگرانی بزرگ‌تر در مورد این موضوع وجود دارد و آن هم میزان آمادگی ایرلاین‌ها برای رونق دوباره این صنعت به ویژه با توجه به در پیش بودن تعطیلات نوروز است. در شرایطی که بسیاری از اذهان به سمت میزان تاثیر شیوع ویروس کرونا بر صنعت گردشگری بود، زمزمه‌هایی از نارضایتی‌های بسیار زیاد در مورد عملکرد ایرلاین‌ها به ویژه در حوزه شرکت‌های چارترکننده شنیده می‌شد. اصطلاح «چارتر» در بیان ساده‌تر به معنای اجاره برخی یا همه صندلی‌های هواپیماها از سوی یک آژانس یا یک شخص حقیقی برای مدت زمانی مشخص است. با این همه عملکرد برخی از این شرکت‌های چارترکننده اخیرا با انتقادهای بسیاری از سوی مشتریان آنها روبه‌رو شده است. روند مبهم قیمت‌گذاری برخی پروازها، مشخص نبودن مبنای کاهش یا افزایش قیمت‌ها، عدم رعایت محدودیت ۶۰درصدی در پذیرش مسافران و حتی در برخی موارد پذیرش مسافر به صورت «سرپایی» موجب شد که در ماه‌های اخیر انتقادها به عملکرد ایرلاین‌ها از یک سو و شرکت‌های چارترکننده همکار با آنها هر روز بیشتر از گذشته شود. این انتقادات تا آنجا شدت گرفته است که اخیرا حتی زمزمه‌هایی تحت عنوان بروز تخلف در عملکرد شرکت‌های چارترکننده به دلیل رقابتی نبودن فضای آن از یک سو و نبود نظارت کافی بر عملکرد آنها از سوی دیگر شنیده می‌شود. مجموعه این عوامل موجب شده است که این نگرانی برای نوروز ۱۴۰۱ که قرار است به نوعی داروی شفابخش صنعت گردشگری باشد به وجود بیاید که مبادا با عملکرد ضعیف این شرکت‌ها و فضای انحصاری به وجود آمده در مورد شرکت‌های چارترکننده بازهم این صنعت به جای رشد با افت و شکست مواجه شود.
سرنوشت صنعت گردشگری در گرو تعیین تکلیف شرکت‌های چارترکننده
در شرایط کنونی و با بازگشت وضعیت کشور به شرایط تقریبا عادی در این تحلیل تردیدی وجود ندارد که نوروز ۱۴۰۱ می‌تواند نجات‌بخش وضعیت گردشگری در کشور باشد تا روزهای پررونق مجددا به این صنعت بازگردد. با این همه شرایطی همچون انحصار در قیمت‌گذاری از سوی شرکت‌های چارترکننده یا نبود نظارت جدی و کافی بر فعالیت ایرلاین‌ها می‌تواند دوباره مردم را از این صنعت دور کند و این صنعت را دوباره به انزوا ببرد. به همین دلیل هم در هفته‌های اخیر مجلس شورای اسلامی به عنوان یکی از نهادهای نظارتی بارها در مورد موضوعاتی نظیر قیمت بلیت هواپیما اقدام به برگزاری جلسه با مسوولان وزارت راه کرده است. با این همه وضعیت موجود در انتخاب شرکت‌های چارترکننده بدون شک شرایط نابسامانی است که در صورت عدم رسیدگی و نظارت به موقع به آن احتمالا صنعت گردشگری ایران را باز هم با ضرر و زیان مواجه خواهد ساخت. باید دید مسوولان و نهادهای نظارتی بالاخره چه راهکاری برای بهبود این شرایط و رقابتی شدن شرایط فعالیت شرکت‌های چارترکننده به کار می‌گیرند؟
