وقت‌کُشی با قوانین ساعتی
امروزه در نقش و اهمیت صنایع کوچک، متوسط و بزرگ در رشد و توسعه اقتصادی کشورها تردیدی وجود ندارد. مطابق با بررسی‌ها، هر دو گروه یعنی کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه با سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی لازم درصدد سازمان‌دهی، رفع موانع و مشکلات، بهبود فضای کسب‌وکار و فراهم ساختن زمینه‌های لازم به منظور بهره‌گیری هرچه بیشتر از این صنایع در راستای توسعه کارآفرینی، حل معضل بیکاری، افزایش ارزش افزوده صادرات، توسعه منطقه‌ای و کمک به بهبود توزیع درآمد در جامعه و مواردی از این قبیل هستند. این سه گروه (صنایع کوچک، متوسط و بزرگ) استخوان‌بندی اقتصاد و صنعت هر کشوری را تشکیل می‌دهند. هرچند بخش صنایع کوچک و متوسط در جهان سابقه زیادی دارد، ولی متاسفانه در کشورمان در حوزه‌های علمی و سیاست‌گذاری چند سالی است که به آن پرداخته می‌شود و این در شرایطی است که بر اساس آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت بیش از ۹۵ درصد واحدهای صنعتی و تولیدی در ایران را بنگاه‌های کوچک و متوسط تشکیل می‌دهند که بیش از ۶۰ درصد از کل نیروی کار بخش صنعت در این بنگاه‌ها مشغول فعالیت هستند. بنابراین با توجه به اهمیتی که بنگاه‌ها و واحدهای صنعتی و تولیدی در توسعه اقتصادی کشور دارند، بررسی عواملی که بر صادرات این بنگاه‌ها تاثیر می‌گذارند به منظور ارائه راهکار عملی مناسب از اهمیت زیادی برخوردار است.
یکی از صنایع استراتژیک در ایران که سابقه طولانی در تولید محصولات دارد، صنعت بیسکویت و شکلات است. متاسفانه طی یک‌سال گذشته شرایط تولیدکنندگان و شرکت‌های تولیدکننده در حوزه بیسکویت و شکلات مساعد نبود؛ به‌طوری‌که فعالان و صاحبان این صنعت برای تهیه مواد اولیه به هر دری می‌زدند تا خط تولیدا‌تشان به تعطیلی کشیده نشود. این دست‌انداز به این دلیل بر سر راه تولیدکنندگان صنعت بیسکویت و شکلات قرار گرفت که برای ورود مواد اولیه از خارج از کشور با قوانین ساعتی گمرکات و ثبت‌سفارش در وزارت صنعت، معدن و تجارت روبه‌رو شدند. این موضوع قدرت پیش‌بینی از صاحبان صنایع را گرفت و درحال‌حاضر هم هنوز به‌طور کامل گلوگاه‌ها اصلاح و برطرف نشده است؛ به‌طوری‌که فعالان بخش‌خصوصی بیشتر وقت خود را در گمرک و وزارت صمت می‌گذرانند و در نتیجه برای تولید تمرکزی ندارند. این روند مایوس‌کننده نتیجه اتخاذ قانون‌های متفاوت روزانه و ساعتی از سوی سیاست‌گذاران است.
از سوی دیگر، صادرات در این حوزه از آسیب چالش‌ها و دست‌اندازهایی که به واسطه صدور بخشنامه‌های خلق‌الساعه شکل گرفته بی‌نصیب نبوده است. این در حالی است که بسیاری از فعالان به‌دنبال پاسخ این سوال هستند که بعد از تحریم‌ها کدام کشورها همچنان خواهان محصولات ایرانی هستند؟ ارزیابی‌ها نشان می‌دهد اگر شرایط صادرات با روش و سیستم درستی اداره شود برای تولیدکنندگان آورده به همراه خواهد داشت. اما متاسفانه برای بخش صادرات هم شرایطی از سوی سیاست‌گذاران تعبیه شده که اشتیاق برای صادرات محصولاتی همچون بیسکویت و شکلات با افت مواجه شده است. این درحالی است که سیاست‌گذاران باید شرایط و قوانینی را وضع کنند که برای شرکت‌های تولیدی مسیر توسعه را هموار کند. به‌طور مثال، شرایط صادرات برای تولیدکنندگان شیرینی و شکلات و تولیدکنندگان نیمه‌خصوصی امثال فلزات و پتروشیمی‌ها نباید با یکدیگر یکسان باشد. سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران دولتی اگر تولیدکننده را آزاد بگذارند، این فعال اقتصادی می‌تواند با ارز صادراتی خود مواد اولیه مورد نیازش را تهیه و به داخل کشور وارد کند. بنابراین دلیلی ندارد که برای بازگشت ارز صادراتی حتما از طریق سیستم اقدام کند. اگر صادرات و واردات در مقابل هم قرار گیرند بیش از ۵۰ درصد مشکلات تولید حل خواهد شد و ۵۰درصد باقی‌مانده گره‌ها که مربوط به تامین مواد اولیه مورد‌نیاز است، توسط خود تولیدکنندگان باز می‌شود. در این بین، یک قانون دست و پاگیر هم وجود دارد که آن را «ورود مترتب» می‌نامند که براساس آن تولیدکننده به اجبار وادار می‌شود در مدت زمان معین تسویه حساب کند.
از مشکلات صادرات و تامین مواد اولیه که عبور کنیم، باید چند موضوع دیگر که در مسیر تولید صنعت بیسکویت و شکلات دست‌انداز ایجاد کرده است را مورد بررسی قرار داد. یکی از سوالاتی که این روزها به کرات از گوشه و کنار شنیده می‌شود، این است که توان رقابتی محصولات ایرانی با محصولات مشابه در کشورهای دیگر تا چه اندازه است و آیا توانسته‌ایم خودمان را به استانداردهای جهانی نزدیک کنیم؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت توان رقابتی در تولید محصولات بیسکویتی و شکلاتی در کشور بسیار بالاست، اما این توان رقابتی در یک نقطه در سراشیبی قرار می‌گیرد. محصولات تولیدشده ایرانی برای رقابت در بازارهای جهانی باید با روش صحیح بسته‌بندی شوند و خود را با شرایط مناسب هر کشور انطباق دهند تا محصولاتشان به‌خوبی عرضه شود. در این شرایط می‌توان گفت ایران توان رقابت با همه کشورها را داراست. اما باید پذیرفت که با استانداردهای جهانی فاصله داریم. البته تمام کارخانه‌ها اینگونه نیستند. در این بین، بخشی از قوانین داخلی که ارگان‌های مختلف بر تولیدکننده دیکته می‌کنند در شکل‌گیری فاصله کیفیت محصولات ایرانی با استانداردهای جهانی بی‌تقصیر نیستند.
موضوع دیگری که باید در صنعت بیسکویت و شکلات زیر ذره‌بین قرار گیرد، بحث تامین و خریداری ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی است. اینکه در زمینه به‌روزرسانی ماشین‌آلات صنعتی چه مشکلات و موانعی بر سر راه شرکت‌ها قرار دارد، مساله‌ای است که باید به آن پرداخت. با آغاز دور جدید تحریم‌ها بسیاری از بنگاه‌های تولیدی دیگر نتوانستند به‌دلیل نقل‌وانتقالات پولی ماشین‌آلات صنعتی را تولید کنند. در این میان، برخی معتقدند این خلا می‌تواند با ماشین‌آلات و تجهیزات ساخت داخل پُر شود. براساس ارزیابی‌های صورت گرفته، در زمینه ساخت ماشین‌آلات صنعتی سازندگان داخلی بسیار عالی کار کرده‌اند. اما این علم به به‌روزرسانی نیاز دارد که متاسفانه این روزها از آن محروم هستیم. بنابراین می‌توان گفت در این زمینه خوداتکا شده‌ایم، اما باز هم به علم به‌روز شده در دنیا نیازمندیم.اما موضوع خودکفایی تنها در بخش ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی مطرح نیست. اینکه آیا شرایط برای خودکفایی کامل از نظر تولید مواد اولیه برای محصولاتی مانند بیسکویت و شکلات در داخل کشور فراهم است هم به ارزیابی نیاز دارد. واکاوی‌ها حکایت از آن دارد که شرایط برای خودکفایی کامل در تهیه مواد اولیه در شیرینی و شکلات در گذشته هم فراهم بوده، اما دلال‌ها و سودجویان که دستی در کار دارند نمی‌گذارند این کار انجام شود. در این بین سیاست‌های دولت هم به‌گونه‌ای در این بخش چیده شده است که بیشتر نقش حمایت‌گر از این طیف را دارد. زیرا در سیاست‌ها این موضوع محرز شده که اجازه ورود مواد اولیه تولیدکننده را به یک واردکننده غیرمرتبط می‌دهند. اگر این معادله مطرود شود، قطعا هم قیمت‌های مواد اولیه کاهش پیدا می‌کند و هم همیشه در دسترس خواهند بود.با توجه به ارزش افزوده‌ای که تولیدکنندگان شیرینی و شکلات در اقتصاد کشور ایجاد می‌کنند، نقش حمایتی دولت در این زمینه بسیار حائز اهمیت است. دولت باید تولید شیرینی و شکلات را رها کند و به حال خودش بگذارد و قوانین داخلی و وارداتی را اصلاح کند تا قوانین سنگین دولتی که هیچ ربطی به تولیدکننده شیرینی و شکلات ندارد سد راه توسعه و بالندگی این صنعت نشود.
