این در حالی است که در سال ۱۳۹۴ با اجرایی شدن برجام و رفع بخشی از تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، دوباره صادرات فرش توسط بخش خصوصی بهبود یافت و از ۲۹۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۴ به ۴۲۶ میلیون دلار در سال ۱۳۹۶ رسید. البته تحلیلگران اقتصادی بر این باورند با توجه به تجارب دوره‌های قبل، به نظر می‌رسد با اعمال مجدد تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا در سال جاری و همچنین الزامی شدن پیمان‌سپاری ارزی، صادرات فرش ایرانی با افت قابل‌توجهی مواجه شود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 مسائلی مانند برقراری پیمان ارزی و نظارت جدید بر امر قیمت‌گذاری فرش ایرانی، نوسانات نرخ ارز، تغییر مهلت واریز پیمان ارزی، اجرایی شدن قانون واردات در مقابل صادرات و تسهیلات گمرکی هر یک اثر متفاوتی بر وضعیت صادرات فرش داشته و باعث رشد یا افول آن شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بعد از پیروزی انقلاب، باوجود تحریم‌های اقتصادی و اعمال فشار آمریکا بر ایران، به دلیل تامین مواد اولیه آن از داخل کشور و عدم وابستگی صنعت فرش به واردات، وضعیت تجارت فرش ایران بهبود یافته و با رشد ۴۰۰ درصدی از ۸۴ میلیون دلار در سال ۱۳۵۷ به ۴۲۵ میلیون دلار در سال ۱۳۵۹ رسیده است اما پس ‌از آن، در شرایطی که کشور با جنگ تحمیلی و همه‌جانبه مواجه بود دوباره در روند نزولی قرار گرفته و حتی در سال ۶۱ کل ارزش صادرات فرش ایران به حوالی ۶۷ میلیون دلار رسید. در کنار این عوامل، نمی‌توان تحولات بازار جهانی فرش را نادیده گرفت. از اوایل دهه ۸۰ میلادی، رکود تقاضای فرش در بازار جهانی به‌واسطه تغییر الگوی مصرف خانوارهای اروپایی آغاز شد و در ادامه با اتحاد پولی اروپا و رواج یورو در این قاره، خانوارهای اروپایی بیش ‌از پیش به پس‌انداز درآمد و کاهش هزینه‌های خود پرداختند و همین رفتار اقتصادی، تقاضا را برای فرش ایرانی کاهش داد چراکه اروپا حدود یک‌سوم بازار صادراتی فرش ایران را شامل می‌شد و کاهش تقاضا در این قاره عملا به افت شدید صادرات ایران منجر شد. از سوی دیگر فعال شدن رقبای فرش ایران اعم از کشورهای چین، پاکستان، ترکیه، هند و... در بازارهای جهانی نیز نوعی رقابت قیمتی به راه انداخت که باعث شد فرش با کیفیت و اصیل ایرانی مشتری کمتری داشته باشد، چراکه قیمت فرش‌های عمدتا نامرغوب رقیب، به‌مراتب از فرش ایرانی پایین‌تر بود و مشتریان بیشتری را به خود جذب می‌کرد. در ادامه با پایان یافتن جنگ تحمیلی و آغاز اجرای برنامه اول توسعه در دولت سازندگی، مجموعه تحولات اقتصادی و سیاست‌گذاری باعث شد زمینه بسیار مساعدی برای صادرات غیرنفتی به‌ویژه صادرات فرش ایرانی مهیا شود به‌ویژه که در این سال‌ها پیمان‌سپاری ارزی لغو شد و هم‌زمان کاهش شدید ارزش پول ملی، کفه رقابت قیمتی در بازارهای جهانی را به نفع فرش ایرانی تغییر داد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد با لغو محدودیت‌های صادراتی مانند پیمان‌سپاری ارزی، الزام واردات در مقابل صادرات و افزایش تسهیلات صادراتی، زمینه بسیار مساعدی برای افزایش صادرات غیرنفتی مهیا شد. در سال ۱۳۷۳ با اجرای برنامه دوم توسعه، دوباره صادرات با نوسانات شدیدی مواجه شد. از یکسو با برقراری دوباره قانون پیمان‌سپاری ارزی در سال ۱۳۷۴ صادرات سخت‌تر شد و از سوی دیگر کاهش تقاضای جهانی فرش دستباف نیز بازار فرش ایرانی را محدودتر کرد. در این شرایط صادرات فرش ایران با سقوط آزاد مواجه شد و ارزش این صادرات از ۱/ ۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۷۳ به ۹۸۱میلیون دلار در سال ۱۳۷۴ و ۶۴۲ میلیون دلار در سال ۱۳۷۵ رسید. یعنی ارزش صادرات فرش ایرانی ظرف دو سال حدود ۷۰ درصد افت کرد و به عبارت دیگر به یک‌سوم رسید. نکته قابل‌توجه اینکه با الزامی شدن پیمان‌سپاری ارزی در سال ۱۳۷۴، گرچه ارزش صادرات فرش ایران سقوط شدیدی را تجربه کرد، اما از نظر حجم صادرات، افت کمتری تجربه شده است. طولانی شدن پروسه فروش فرش‌های صادراتی ایران در نمایشگاه‌های متعلق به صادرکنندگان در کشورهای اروپایی و آمریکا و همچنین افت قیمت جهانی فرش در این دوره می‌تواند از جمله دلایل اصلی افت نسبی حجم صادرات فرش ایران در مقابل ریزش شدید ارزش صادرات باشد. در این دوره و در سال‌های بعد، رقابت دیگر کشورهای تولیدکننده فرش دستباف اعم از چین، هند، پاکستان ترکیه و حتی افغانستان شدت گرفت و بالا بودن هزینه تولید فرش در ایران که با افزایش دستمزدها توسط دولت، بیش ‌از پیش بالا رفته بود نیز کفه این رقابت را بیشتر به نفع رقبا سنگین می‌کرد. برآیند این وضعیت به‌جایی رسید که فرش ایرانی باوجود داشتن مزیت اصالت و کیفیت، بخشی از بازار موجود را از دست بدهد و سهم قابل‌توجهی نیز از بازارهای نوظهور را به دست نیاورد.

در این میان در سال ۱۳۹۴ با اجرایی شدن برجام و رفع بخشی از تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، دوباره صادرات فرش توسط بخش خصوصی بهبود یافت و از ۲۹۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۴ به ۴۲۶ میلیون دلار در سال ۱۳۹۶ رسید. با توجه به تجارب دوره‌های قبلی، به نظر می‌رسد با اعمال مجدد تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا در سال‌جاری و همچنین الزامی شدن پیمان‌سپاری ارزی، صادرات فرش ایرانی با افت قابل‌توجهی مواجه شود.

اخبار مرتبط