در گفت‌و‌گوی «دنیای اقتصاد» با یک کارشناس و پژوهشگر اقتصادی بررسی شد
دوپینگ غیرتورمی با اوراق گام
نااطمینانی و عدم ثبات موجود در اقتصاد کشور موجب شده در دهه گذشته و به‌ویژه در چند سال اخیر، سرمایه‌‌گذاری جدید برای تولید کاهش یابد و بنگاه‌ها تشنه تامین مالی باشند. این موضوع همچنین باعث شده است تا سیاستگذاران به دنبال ابزاری برای تامین مالی تولیدکنندگان بگردند و فعالان اقتصادی یا همان تولیدکنندگان هم تلاش کنند با ظرفیت موجود به دنبال حداکثر کردن بهره‌‌وری و تولید باشند. البته پر‌واضح است که با وجود معضل بزرگی مانند تورم، این اقدام بسیار سخت خواهد بود؛ زیرا همچنان که قیمت ابزارآلات تولید و مواد اولیه افزایش می‌یابد، دولت با قیمت‌گذاری دستوری اجازه نمی‌دهد روند بازار طی شود و از سوی دیگر هم اقدامی برای کنترل تورم نکرده و تنها با سرکوب قیمت‌ها، تولید را برای تولیدکننده سخت‌تر می‌کند.
به همین دلیل هم یکی از مهم‌ترین مشکلات در بخش تولید، موضوع تامین مالی است. در واقع یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های تولیدکنندگان تامین مالی و نقدینگی موردنیاز برای تولید است. نظام تامین مالی کشور عمدتا بانک‌‌محور است؛ در حالی که در اکثر کشورهای جهان، بازار سرمایه نقش بیشتری در تامین مالی تولید دارد. به همین دلیل هم چشم سرمایه‌‌گذاران و تولیدکنندگان برای تامین مالی به نظام بانکی این تامین مالی است. دولت به همین دلیل اخیرا اقدام به صدور اوراق گام کرده و معتقد است که این اوراق، ضمن تامین مالی بنگاه‌های کسب و کار از بروز تورم نیز جلوگیری می‌کند. در همین زمینه هم «دنیای اقتصاد» گفت‌وگویی با حمید آذرمند، کارشناس و پژوهشگر اقتصادی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید.
لطفا توضیح دهید که اوراق گام چیست و چگونه بدون ایجاد تورم به تامین مالی بنگاه‌های کسب و کار می‌پردازد؟
اوراق گام یک ابزار تامین مالی اعتباری در بازار پول با ویژگی ضمانت بانک، خردشوندگی و قابلیت انتقال بدون کارمزد در زنجیره تولید است. هدف این ابزار، تامین مالی شرکت‌ها و حلقه‌های متوالی یک زنجیره تولید با استفاده از یک ابزار تعهدی در قالب اوراق گام است. به عبارت دیگر، در این فرآیند بنگاه‌های یک زنجیره تولید شامل شرکتهای بالادستی، بنگاه‌های پایین‌‌دستی و حتی شبکه توزیع با استفاده از اوراق گام تامین مالی می‌شوند و با توجه به فرآیند مذکور، در نهایت کارآیی تامین مالی افزایش یافته و به تبع آن تقاضای تسهیلات و تعهدات کاهش می‌یابد. در این روش، به جای اینکه به کل حلقه‌های یک زنجیره، به صورت موازی تسهیلات پرداخت شود صرفا با یک ابزار تعهدی، تامین مالی چندین حلقه انجام می‌شود و از این منظر تامین مالی تولید بدون آثار تورمی انجام می‌گیرد.
کدام رشته فعالیتهای صنعتی شامل دریافت اوراق گام هستند و چند بانک این اوراق را منتشر می‌کنند؟
روند تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی با اوراق گام در ماه‌های اخیر شتاب گرفته و با استقبال بنگاه‌های اقتصادی مواجه شده است، از جمله نکته‌های شاخص در این خصوص، افزایش تنوع فعالیتهای استفاده‌‌کننده از اوراق گام است؛ به‌طوری که در حال حاضر طیف گسترده‌‌ای از فعالیتهای تولیدی نظیر دارو، صنایع غذایی و کشاورزی، صنعت خودرو و قطعات، فلزات اساسی، مصنوعات فلزی، صنایع شیمیایی، صنایع الکتریکی و الکترونیکی، لوازم خانگی، فروشگاه‌های زنجیره‌‌ای، مصالح ساختمانی و تاسیسات و انرژی، از این ابزار برای تامین مالی استفاده می‌کنند. تاکنون حدود 50 هزار میلیارد تومان اوراق توسط 15 بانک منتشر شده و سایر بانک‌ها نیز آماده توسعه این ابزار هستند. بر این اساس و با توجه به کارکرد موثر این ابزار در تامین مالی تولید و رفع تنگنای اعتباری بنگاه‌ها با شیوه‌های غیرتورمی، گسترش ابزار در زنجیره‌های مختلف تولیدی با جدیت تداوم خواهد یافت.
فرآیند عملیاتی شدن اوراق گام به چه صورت است؟
فرآیند عملیاتی این ابزار به گونهای است که بنگاه تولیدکننده به عنوان متعهد اوراق، درخواست صدور اوراق را به همراه صورت‌حساب خرید کالا و خدمت به بانک عامل ارائه کرده و بانک پس از طی مراحل اعتبارسنجی و دریافت تضامین، اقدام به صدور اوراق گام به نفع فروشنده نهاده می‌کند. بنگاه‌ها و شرکتهای تولیدی تا سقف 200درصد فروش سال آخر با سررسید 1 تا 12 ماهه می‌توانند از اوراق گام استفاده کنند. فروشنده نهاده، می‌تواند اوراق را تا سررسید نگهداری کرده و در سررسید وجه آن را با تضمین بانک، از بانک صادرکننده دریافت کرده یا اوراق را جهت خرید مواد اولیه مورد استفاده قرار دهد. در این صورت، انتقال اوراق بین حلقه‌های زنجیره، بدون کارمزد و از طریق بانک عامل به سادگی میسر بوده و نیازی به تنزیل اوراق و فروش آن در بازار سرمایه نخواهد بود.
انتقال اوراق گام به چه صورت خواهد بود؟ آیا اوراق گام امکان جابه‌جایی به غیر یا تنزیل دارد؟ ویژگی خاص اوراق گام برای انتقال و تبدیل آن چیست؟
بنگاه اقتصادی دارنده اوراق می‌تواند تمام یا بخشی از اوراق در اختیار خود را در هر زمانی و بدون پرداخت کارمزد، بابت خرید کالا و خدمت به حلقه قبلی زنجیره تامین منتقل کند. همچنین حسب مصوبه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت، امکان پرداخت بدهی مالیاتی، حق بیمه تامین اجتماعی، پرداخت حقوق دولتی معادن، خرید نهاده از شرکتهای دولتی مانند شرکت ملی نفت، پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، بازرگانی دولتی، خدمات حمایتی و پشتیبانی امور دام و نظایر آن از طریق اوراق گام نیز وجود دارد. البته به عنوان یک گزینه تکمیلی، دارنده اوراق امکان فروش اوراق در بازار سرمایه در هر زمانی تا قبل از سررسید را دارد ولی با توجه به کارکرد اصلی اوراق، دارنده اوراق می‌تواند بدون نیاز به فروش اوراق در بازار ثانویه، مستقیما از طریق بانک عامل این اوراق را در زنجیره منتقل کند. به بیان دیگر، یکی از ویژگی‌های این ابزار پولی نسبت به سایر ابزارهای بازار پول، نقدشوندگی بالای آن است به‌طوری‌که براساس دستورالعمل اوراق گام، شرکت متقاضی یا دارنده اوراق، قبل از سررسید اوراق می‌تواند در بازار سرمایه نسبت به تنزیل آن اقدام کند ولی با این‌‌حال، با توجه به اهداف مدنظر این اوراق، هرچه اوراق گام در زنجیره تولید در بازار پول (به عنوان بازار اولیه) برای تامین مالی حلقه‌های بیشتری از زنجیره تولید انتقال یابد، کارآیی اوراق افزایش خواهد یافت. در راستای هدف مذکور، تلاش بانک مرکزی و شبکه بانکی براین است که بنگاه‌های دارنده اوراق به سرعت نسبت به تنزیل آن اقدام نکنند و فرآیند عملیاتی این ابزار به گونهای باشد که اوراق گام در زنجیره‌های تولید انتقال یابد و با تسری آن به حلقه‌های مختلف، کارآیی این ابزار افزایش یابد.
در این صورت اوراق گام از کاربرد اصلی خود که همان تنظیم تورم بازار و تامین مالی بنگاه‌هاست دور نمی‌شود؟
همان‌طور که عنوان شد موضوع خروج اوراق گام از زنجیره تولید و تنزیل زودهنگام آن در بازار سرمایه، باعث دور شدن ابزار از هدف اصلی خود است. در صورت خروج اوراق از بازار پول و تنزیل در بازار سرمایه، تنزیل اوراق مذکور با نرخ بازار اوراق بدهی صورت می‌گیرد که طی ماه‌های اخیر به علت تاثیر عوامل کلان اقتصادی افزایش یافته است. نرخ بازده تا سررسید (YTM) یا نرخ تنزیل اوراق گام به صورت مستمر از سوی بانک مرکزی و سازمان بورس و اوراق بهادار رصد و پایش می‌شود و راهکارهای لازم در این خصوص از جمله تدوین و اجرای سیاست‌های مدیریت ریسک اوراق گام، هماهنگی‌های لازم بین دستگاه‌ها، تدوین سیاست‌های تشویقی و ... در راستای بهبود مدیریت گردش اوراق گام در زنجیره تولید در حال انجام است.
با توجه به استقبال بنگاه‌ها و بانک‌ها از این ابزار طی ماه‌های گذشته و اتخاذ تمهیدات لازم جهت بهبود مستمر کارآیی این ابزار، به تدریج این ابزار نقش تعیین‌‌کننده‌‌ای در تامین مالی سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی به شیوه غیرتورمی ایفا خواهد کرد.
