در یک نشست تخصصی مسیر جدید تامین مالی بخش کشاورزی تشریح شد
تقویتی بورس برای غذا
دکتر سمانه عابدی، عضو هیات علمی و معاون پژوهشی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، به بررسی چالش‌‌‌ها و فرصت‌‌‌های تامین مالی و تجربه کشورهای موفق در این حوزه پرداخت. وی گفت: تامین مالی باعث افزایش بهره‌‌‌وری و بازدهی می‌شود و اهمیت کشاورزی و توسعه کشاورزی را در بر دارد. ما باید در پی ایجاد زیرساخت‌‌‌ها برای فراهم کردن ابزار نوین تامین مالی باشیم. از جمله چالشهای این بخش می‌توان به نوسانات نرخ ارز، تورم (کاهش قدرت خرید) و بی‌‌‌ثباتی اقتصادی و عدم اطمینان و کمبود منابع مالی اشاره کرد.
عابدی در ادامه افزود: به دلیل زیرساخت‌‌‌های نامناسب، استارت‌آپ‌ها جایی در ایران ندارند. و به دلیل نرخ بالای حق بیمه، کشاورزان تمایل کمتری برای اخذ بیمه دارند و از طرفی نرخ سود بالا با درآمد و عایدی با هم تناسب ندارند. ۳۹.۸درصد خدمات و ۵۶.۶ درصدتامین سرمایه به کشاورزی اختصاص داده شدند. از کلان مشکلاتی که با آن مواجه هستیم به‌‌‌روز نبودن داده‌هاست. عابدی در ادامه اظهار کرد: بیشترین میزان تخصیص به صنایع کشاورزی ۱۳۰ همت است و ۲۰۹ همت مقدار کل تسهیلاتی است که به بخش کشاورزی تخصیص داده شده است. وی در ادامه به چالشهای بخش تامین مالی پرداخت: ما با ضعف در تخصیص بودجه دولتی و ضعف در توسعه زیرساخت مالی مواجه هستیم. همچنین با محدودیت در صادرات مواجه هستیم.
از محدودیت‌های مالی در بخش کشاورزی ایران می‌توان به ناپایداری درآمد و ریسک‌‌‌های اقتصادی، کمبود سرمایه‌‌‌گذاری و منابع مالی، ناکارآمدی نظام بیمه کشاورزی و مشکلات در تامین تسهیلات بانکی اشاره کرد. وی در ادامه افزود: محدودیت‌های مالی در بخش کشاورزی ایران ناشی از ترکیبی از مشکلات داخلی (کمبود سرمایه‌‌‌گذاری، ضعف سیستم بانکی، نوسانات اقتصادی) و مشکلات خارجی (تحریم‌‌‌ها و محدودیت‌های تجاری) است. وی در ادامه به چالشهای بازار سرمایه کشاورزی در ایران اشاره کرد و گفت: کمتر از ۵درصد ارزش کل بازار سرمایه به بخش‌کشاورزی اختصاص دارد. نبود مشوق‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری در کشاورزی از دیگر چالش‌‌‌هایی است که می‌توان به آن اشاره کرد. عدم آشنایی کشاورزان با بازار سرمایه از عمده مشکلاتی است که با آن مواجه هستیم. از مشکلات دیگر می‌توان به ضعف در ابزارهای مالی و نوسانات قیمتی و بی‌‌‌ثباتی اشاره کرد.
عابدی در ادامه به تجربه کشورهای موفق در این امر اشاره کرد و گفت: در برزیل بانک‌ها با ارائه وام‌‌‌های کم‌بهره و طراحی مدل‌‌‌های مناسب توانسته‌اند دسترسی کشاورزان به منابع مالی را افزایش دهند. کنیا به صورت زنجیره تامین به کشاورزان وام می‌دهد و بانک‌ها، شرکت‌های تامینکننده نهاده و خریداران را در یک چارچوب مالی مشترک قرار می‌دهند. کشاورزان هندی نیز از طریق کارت اعتباری KCC می‌توانند وام‌‌‌های کوچک دریافت و آن را به صورت دیجیتال برای خرید نهاده‌‌‌ها خرج کنند. عابدی در ادامه به فرصت‌‌‌های موجود در بخش کشاورزی پرداخت و به مواردی از جمله استفاده از ابزارهای نوین مالی، توسعه بیمه‌‌‌های کشاورزی، جذب سرمایه‌‌‌گذاری خارجی، نقش فناوری دیجیتال در بهبود تامین مالی، سیاست حمایتی دولت و تسهیلات ویژه برای کشاورزان و گسترش تامین مالی زنجیره کشاورزی اشاره کرد. عابدی در ادامه به استفاده از راهبردهایی برای تقویت نقاط قوت و کاهش نقاط ضعف پرداخت و گفت: ایجاد سازوکارهای تشویقی برای سرمایه‌‌‌گذاران و راهاندازی صندوق‌های سرمایه‌‌‌گذاری خطرپذیر ضروری است.
از نکات مهم دیگر توسعه زیرساخت‌‌‌های فناوری مالی کشاورزی، ایجاد پلتفرم فین‌تک و گسترش پرداخت‌‌‌های دیجیتال برای کاهش وابستگی کشاورزان به بانک سنتی است. از نکات حائز اهمیت دیگر فرهنگ‌‌‌سازی و آموزش کشاورزان در روش‌های نوین تامین مالی است. وی در ادامه به توصیه‌‌‌های سیاستی جهت بهبود تامین مالی کشاورزی پرداخت و گفت: راهاندازی اوراق قرضه کشاورزی در بازار سرمایه برای جذب منابع از سرمایه‌‌‌گذاران داخلی و خارجی از اهمیت بالایی برخوردار است. از طرفی بانک‌ها باید الزام یابند که بیمه را برای کشاورزان پوشش دهند، به‌‌‌گونه‌ای که بخشی از ریسک نکول توسط بیمه پوشش داده شود. در بخش تسهیل ورود سرمایه‌‌‌گذاران خصوصی به بخش کشاورزی وی به اهمیت ارائه معافیت مالی برای سرمایه‌‌‌گذارانی که در کشاورزی سرمایه‌‌‌گذاری مستقیم انجام می‌دهند اشاره کرد.
درباره بهبود زیرساخت‌‌‌های مالی و دیجیتالی بخش کشاورزی وی به ارزش ایجاد بازارهای آنلاین قراردادهای آتی محصولات کشاورزی برای کاهش نوسانات قیمت و تامین مالی کشاورزان اشاره کرد.
دکتر محمد خالدی، مدیرکل دفتر امور اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی، در این نشست درباره تامین مالی کشاورزی در ایران سخن گفت. وی با اشاره به کمبود منابع گفت: کمبود منابع مانعی برای سرمایه‌‌‌گذاری نبوده. مساله اصلی این است که پول سرجای خودش قرار نمی‌‌‌گیرد. وی گفت: مساله اصلی نبود هماهنگی است که در تامین مالی صدق می‌کند. هدف اصلی ما باید حرکت از کشاورزی سنتی به کشاورزی تجاری باشد. اگر قرار بر گسترده شدن بخش کشاورزی است، اشتغال در کشاورزی باید کم شود. از نظر وی سودآورترین بخش کشاورزی، کشاورزی تجاری است. وی اظهار کرد: با روند توسعه سهم کشاورزی از GDP کم می‌شود. این امر نشان‌دهنده توسعه است. تمرکز باید بر حمایت و تامین مالی زنجیره ارزش به جای فعالیت‌‌‌های مستقل و زنجیره‌‌‌ای باشد. وی از جریان‌‌‌های اصلی زنجیره به سه عنوان جریان فیزیکی کالا، جریان اطلاعات و جریان مالی اشاره کرد. وی افزود: تامین مالی به دو روش از داخل زنجیره و از بیرون زنجیره صورت می‌‌‌گیرد و تامین مالی در ایران به صورت نقطه‌‌‌ای است. نظر وی بر این اصل بود که تولیدکننده و فرآوری‌کننده را با مقابل هم قرار دادن، به یکدیگر نزدیک کنیم. وی درباره شکل‌‌‌گیری تامین مالی زنجیره ارزش گفت: تامین مالی زنجیره ارزش هنگامی صورت می‌‌‌گیرد که تامینکننده تسهیلات با دو عامل یا بیشتر از اجزای زنجیره ارتباط برقرار کند.
وی با توجه به اهمیت کشاورزی قراردادی افزود: کشاورزی قراردادی از جنبه‌های مختلفی مانند منظر بین‌المللی، حاکمیتی و دولت و کسب و کار و تامین مالی مورد توجه واقع می‌شود. تا پایان برنامه هفتم توسعه، سهم کشاورزی قراردادی از تولیدات کشاورزی کشور باید حداقل ۲۰درصد باشد. کشاورزی مهم ترین بخش است و آدم‌‌‌های هوشمند سراغ این موضوع می‌‌‌آیند. توسعه کشاورزی قراردادی با کمک پشتیبان‌‌‌ها صورت می‌‌‌گیرد. وی در ادامه به اقدامات مهمی که در این حوزه صورت گرفته اشاره کرد و افزود: ابلاغ شیوه‌‌‌نامه تامین مالی کشاورزی توسط بانک مرکزی از اقدامات مهمی است که در این حوزه صورت گرفته. در ادامه می‌توان به تعیین و شناسایی زنجیره‌‌‌های ارزش اولویت‌‌‌دار و تشکیل کارگروه ملی کشاورزی قراردادی اشاره کرد. همچنین می‌توان به تدوین و صدور گواهینامه مجریان و پشتیبانان کشاورزی قراردادی اشاره کرد.
در ادامه این نشست شاهد سخنان دکتر رحمان آراسته، مدیر بازار مشتقه و ابزارهای نوین مالی بورس کالای ایران بودیم. وی به علت موفق بودن بورس کالا و زنجیره ابزار مالی اشاره کرد و گفت: این موفقیت به دلیل یک عزم همه‌‌‌جانبه از سوی دولت و شورای اسلامی است. بورس کالا در سازمان بورس با هدف کمک به کشاورزان شروع به کار کرد. وی اظهار کرد: از سال ۹۷ تا الان حدود ۵هزار تن زعفران به ارزش ۱۰۰ همت مورد معامله قرار گرفته که نشان‌دهنده استقبال از این بازار است. وی به سه ابزار نوین مالی بورس اشاره کرد و گفت: گواهی سپرده کالایی، قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله از ابزارهای مالی است که در بورس به‌کار گرفته می‌شود و از مزایای آنها می‌توان به افزایش شفافیت و کشف قیمت معاملاتی، کاهش نقش واسطه‌‌‌ها، استانداردسازی و بهبود کیفیت محصولات و توسعه تجارت داخلی و بین‌المللی اشاره کرد. وی در ادامه افزود: در هربخشی امکان تامین مالی را داریم چون عزم و شرایطش را داریم و هدف کمک به کشاورزان است.
دکتر علیرضا شریف مقدسی،عضو هیات علمی پژوهشی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی درباره ارتباط تامین مالی و کشاورزی سخن گفت. وی با اشاره به اهمیت تامین مالی گفت: یک تامین مالی زمانی ارزشمند و بهره‌‌‌ور است که اهداف مجموعه را محقق کرده باشد. وی افزود: فرآیند از مزرعه به سفره دیگر کاربرد ندارد و به دلیل فرصت از گزاره «از ژن تا ژن» استفاده می‌‌‌کنیم. وی از بازار پول و سرمایه به عنوان منابع تامین مالی نام برد و دو روش بدهی و سرمایه را به عنوان روش تامین مالی ذکر کرد.
وی افزود: سهم بخش کشاورزی از تسهیلات پرداختی در یک ماهه ۱.۲۶درصد است که نشان‌دهنده کمبود در این بخش است و تسهیلات در بخش‌‌‌های کشاورزی مانند مسکن خرج نشده است. از طرفی کشاورزی سهم بسیار کمی از بازار سرمایه دارد و این بخش نتوانسته با سایر بخش‌‌‌ها رقابت کند. وی اظهار کرد: حمایت‌‌‌های مالی زیاد نمی‌توانند مشکل بخش کشاورزی را حل کنند و وجود عواملی مانند تامین مالی و مدیریت زنجیره ارزش می‌توانند موجب افزایش بهره‌‌‌وری شوند. وی از اهداف تامین مالی این‌گونه یاد کرد: ایجاد کسب و کار نوین، معیشت کشاورز و پایداری آن، مردمی‌سازی امنیت غذایی و توجه به نسل آینده. وی از اقداماتی در جهت کمک به حل مسائل نام برد و گفت: طراحی یک مدل زنجیره تامین در بخش کشاورزی متناسب با هر زیربخش بر پایه بلاک‌چین و متاورس (در سازمان تات) ضروری است.
با توجه به مباحث مطرح‌‌‌شده در این نشست، مشخص شد که فضای تامین‌مالی در بخش کشاورزی ایران همچنان در مراحل ابتدایی است و با تکیه بر روش‌های سنتی پیش می‌رود. این موضوع باعث شده است که بسیاری از کشاورزان و فعالان این حوزه با چالشهای متعددی در تامین منابع مالی موردنیاز خود مواجه باشند. از این رو، ضرورت دارد که با ایجاد سازوکارهای تسهیل‌‌‌گر، به‌‌‌کارگیری روش‌های نوین تامین مالی، گسترش ابزارهای اعتباری متناسب با نیازهای کشاورزان و تقویت تعامل میان بخش‌خصوصی و دولتی، شرایطی فراهم شود که این بخش بتواند به شکلی پایدار رشد کند. در غیر این صورت، موانع موجود همچنان مانع توسعه کشاورزی مدرن در کشور خواهند شد. بنابراین، ایجاد بستری شفاف و کارآمد برای تامین مالی می‌تواند نقش مهمی در تضمین آینده‌‌‌ای روشن و پایدار برای کشاورزی ایران ایفا کند.
