سید‌مهدی بنی‌طبا در دومین کنفرانس بهینه‌سازی مصرف انرژی تشریح کرد
نظام ناعادلانه یارانه انرژی و راهکارها
در گزارشی با عنوان «سیاست‌های قیمتی؛تجربیات گذشته و راهکارهای آینده» که در دومین کنفرانس بین‌المللی بهینه‌سازی مصرف و بهره‌وری انرژی ایران ارائه شد، کارآترین نقشه راه ضروری برای تنظیم بازار انرژی کشور مورد بحث قرار گرفت. در این گزارش به تالیف سید‌مهدی بنی‌طبا و حبیب‌الله ظفریان از مرکز پژوهش های مجلس گفته شد که در حال حاضر نظام یارانه انرژی کشور 4 پیامد زیان‌آور شامل کاهش انگیزه مدیریت مصرف، توزیع ناعادلانه یارانه، ایجاد کسری بودجه و ایجاد انگیزه قاچاق را به کشور تحمیل کرده است.
براساس این گزارش در حدود ۱۰۱میلیارد دلار یارانه انرژی در کشور پرداخت می‌‌‌شود که سهم گاز خانگی و بنزین از این مقدار یارانه هر کدام ۲۰ میلیارد دلار و سهم یارانه برق خانگی 8/ 7 میلیارد دلار است.
توزیع یارانه انرژی در بخش خانگی
طبق این گزارش سرانه مصرف انرژی در بخش خانگی 33 پتاژول است که بین 2 تا 3 برابر کشورهای همسایه و نزدیک به کشورهای سرد و مرفه است. سرانه مصرف بالای انرژی در بخش خانگی را می‌توان با استفاده از دو عامل «نوع ساختمان‌ها و تجهیزات» و «الگوی مصرف» توضیح داد. طبق این گزارش دهک دهم 7/ 2 برابر دهک اول اجتماع از یارانه گاز طبیعی بهرهمند بوده است به این شکل که در دهک اول درآمدی کشور 1/ 1 میلیارد دلار و در دهک دهم 3 میلیارد دلار از یارانه گاز طبیعی استفاده کرده‌اند.
ملاحظات کلی در زمینه مصرف انرژی
بر اساس گزارش یادشده برای اجرای هرگونه سیاستی در خصوص بهینه‌سازی مصرف انرژی خانگی لازم است ابتدا چند ملاحظه کلی درنظر گرفته شود؛ «در تعامل دولت و مردم پایگاه داده مشترکان دقیق شود»، «ملاحظات اجرایی و محدودیت‌های منابع مالی کشور، در نظر گرفته شود»، « مردم در کاهش مصرف انرژی ذی‌نفع شوند»، «دولت از قیمت‌گذاری دستوری خارج شود» و«امکان تبادل انرژی اولیه یا صرفهجویی شده بین مردم ایجاد شود».
موضوع مهمی که در گزارش به آن اشاره شد،این است که باید در خصوص «بنزین» و «برق و گاز» دو رویکرد متفاوت اتخاذ کرد چراکه هر کدام از آنها در شاخص‌هایی چون امکان رصد، همبستگی بین مصرف و درآمد، امکان بازتوزیع یارانه و حساست سیاسی متفاوت هستند. طرح در بخش برق و گاز در دو بخش باید انجام گیرد: بخش ساختمان و تجهیزات و رفتار مصرف‌کننده.
در حوزه ساختمان لازم است که پروژه‌های کلانی با استفاده از ماده 12 و توسط دولت اجرایی شود، مانند سختگیری در صدور پروانه نوسازی و استفاده از شرکت‌های خدمات انرژی. در بخش تجهیزات هم باید پروژه‌های کوچک و متنوع را با استفاده از ظرفیت بازار بهینه‌سازی توسط بخش‌خصوصی پیش برد. به عنوان نمونه متوسط مصرف بخاری در کشور حدود 1200 مترمکعب در سال است که با تعویض بخاری، حدود 50 درصد کاهش مصرف گاز رخ خواهد داد که به صورت متوسط در سه ماه سرد سال روزانه 130 میلیون مترمکعب از مصرف گاز طبیعی کم خواهد کرد.
در خصوص رفتار مصرف کننده هم لازم است در گام نخست سیاست‌های تشویقی سپس سیاست‌های تنبیهی پیاده سازی شود. به عنوان نمونه برای تشویق مشترکان کم‌مصرف لازم است مشترکانی که کمتر از 75درصد از متوسط منطقه و بیش از 5 درصد نسبت به سه سال گذشته کاهش مصرف داشته‌اند، برای آنها پیامک ماهانه میزان صرفهجویی و مبلغ ریالی تشویق مشترک ارسال و واریز شود.
سهم یارانه بنزین دهک دهم 17 برابر دهک اول
طبق این گزارش از رقم ۲۰ میلیارد دلار یارانه بنزین، طبق برآوردها سهم سه دهک پردرآمد کشور برابر با 3/ 54 درصد و سهم سه دهک اول درآمدی برابر با 3/ 9درصد از مجموع کل یارانه است. بر همین اساس گفته شد که دهک دهم 5/ 17برابر دهک اول از یارانه بنزین برخوردار است.
توزیع ناعادلانه بنزین سبب شده حدود ۴۵درصد از خانوارهای کشور از یارانه بنزین محروم شوند چنان‌که ۱۳میلیون خانوار کشور هیچ خودرویی ندارند. از طرف دیگر 6/ 4درصد از خانوارها، ۲۲درصد از خودروهای کشور را دارا هستند.این موضوع را باید در کنار مصرف بالای خودروهای کشور بررسی کرد. مصرف میانگین خودروهای کشور 5/ 1 برابر میانگین جهان است و به طور متوسط خودروهای کشور ۱۱لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر می‌‌‌سوزانند.
بالا بودن مصرف خودروهای کشور سبب شده، مصرف بنزین روز به روز رکورد جابه‌جا کند؛ به طوری که وزیر نفت با اشاره به اینکه امسال تاکنون ۱۷ میلیارد لیتر بنزین در کشور توزیع شده است، گفت: پارسال میانگین مصرف بنزین در کشور ۱۰۳ میلیون لیتر در روز بوده است اما با افزایش تردد در کشور به میانگین روزانه ۱۱۹ تا ۱۲۰ میلیون لیتر رسیدیم.
این در حالی است که بسیاری از تحلیل‌‌‌ها افزایش مصرف سوخت در سال جاری را برابر با ۱۱۷ میلیون لیتر در روز محاسبه می‌‌‌کردند که با توجه حجم ترددها از این عدد عبور کردیم و به ۱۲۰ میلیون لیتر در روز رسیدیم، در حالی که هنوز بیش از ۷ ماه از سال باقی مانده است. واکاوی داده‌‌‌های بنزین در مرداد ماه نشان میدهد که حتی رکوردهای بالاتری به ثبت رسیده به طوری که در ۴ مرداد مصرف بنزین به ۱۴۲ میلیون لیتر در روز رسیده این در حالی است که بر اساس برآوردها به صورت میانگین، کاهش یک لیتر مصرف بنزین در خودروها می‌‌‌تواند ۵ میلیون لیتر کاهش مصرف در کشور را رقم بزند.
به این ترتیب علاوه بر اینکه افراد فاقد خودرو هیچ‌گونه بهره‌‌‌ای از این یارانه‌‌‌ها ندارند، با دست فرمان فعلی کشور وارد بحران بنزین خواهد شد و در آینده‌‌‌ای نزدیک به واردات بنزین روی خواهد آورد. چنان‌که به گفته مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌‌‌های نفتی ایران، تولید روزانه بنزین در پالایشگاه‌‌‌های کشور برابر ۱۱۵ میلیون لیتر است. با توجه به افزایش مصرف، تفاوت میانگین مصرف و تولید باید از محل واردات تامین شود که به ازای هر میلیون لیتر بنزین وارداتی در سال، باید ۲۵۶ میلیون دلار از منابع کشور هدر رود.
نگاه چندلایه به رفع ناترازی
طبق این گزارش تجربه ثابت کرده دو عامل تولید و افزایش قیمت به تنهایی نمی‌‌‌تواند راهگشای بحران ناترازی بنزین باشد. چنان‌که در حال حاضر ۴ پالایشگاه جدید در دست احداث هستند اما زمان تکمیل آنها هنوز مشخص نشده و با وجود این نهایت ظرفیتی که می‌‌‌توانند به تولید بنزین اضافه کنند، ۳۱میلیون لیتر در زمان نامشخص است.
بنابراین باید علاوه بر توجه به راه‌‌‌های قیمتی و تولید به راهکارهای غیرقیمتی نظیر استفاده از ظرفیت موجود سی.ان.جی، توسعه فرآیند تولید خودروهای دیزلی سبک، توسعه ال.پی.جی، تولید/ تامین خودروهای با مصرف سوخت کمتر، مدیریت حمل‌‌‌ونقل، جایگزینی خودروهای فرسوده، تنوع بخشی به سبد سوخت و کنترل قاچاق فرآورده‌‌‌های نفتی توجه کرد.
چنان‌که برآورد می‌‌‌شود با توسعه سی.ان‌جی ۲۰، ال.پی.جی ۵، کنترل مکانیزه قاچاق فرآورده‌‌‌های نفتی ۱۵، جایگزینی خودروهای فرسوده 5/ 7 میلیون لیتر در روز بنزین را کاهش داد.
همچنین باید عرضه یارانه بنزین هدف‌‌‌گذاری شود و افراد کم برخوردار نیز بتوانند از یارانه انرژی بهرهمند شوند، در غیر این صورت شاهد افزایش مصرف و هدر‌رفت منابع کشور، به علاوه تضییع حقوق افراد بدون خودرو خواهیم بود.
