استان‌ها و حوضه‌های آبریز پیشتاز در میانگین بارش‌ها معرفی شدند
کارنامه بارش‌ها در نیمسال دوم ۹۸
تصویر ریزش‌های جوی در نیمسال نخست سال آبی جاری ترسیم شد. ارزیابی میانگین بارش‌ها در ۶ ماه ابتدایی سال آبی ۹۹-۹۸ از افت ۱۲درصدی بارندگی‌ها نسبت به مدت‌زمان مشابه سال آبی گذشته حکایت دارد. مطابق با بررسی‌ها حوضه‌آبریز «دریاچه ارومیه» نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیشترین افت بارش‌ها و حوضه‌آبریز «مرزی شرق» بیشترین رشد بارندگی‌ها را در کارنامه خود به ثبت رسانده‌اند. بررسی میزان بارش‌ها در استان‌ها هم نشان می‌دهد «چهارمحال و بختیاری» از ابتدای سال آبی جاری تا ۱۷ فروردین امسال نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته با بیشترین افت و «هرمزگان» با بیشترین رشد بارندگی‌ها روبه‌رو بوده‌اند. به گزارش «دنیای اقتصاد»، رصد دوره‌ها و فصول بارشی در ایران نشان می‌دهد معمولا روزهای پایانی زمستان و روزهای ابتدایی بهار، روزهای پربارش و همراه با سیلاب‌های فصلی خواهند بود؛ چرا که بارش‌های سیل‌آسای بیشتری در این بازه زمانی در کشور رخ می‌دهد و از سوی دیگر همزمانی آب شدن برف‌ها و افزایش دبی رودخانه‌ها به افزایش پتانسیل سیلابی‌شدن رودخانه‌ها منجر می‌شود. در آن سو تغییرات اقلیم موجب افزایش اتفاقات و رخدادهایی با منشا آب‌وهوا در سطح جهان شده است. در این بین افزایش سیل‌خیزی جهان در کشوری مانند ایران که از گذشته با توجه به جغرافیای طبیعی و نوع و حجم بارش‌ها از نظر زمانی و مکانی، کشوری سیل‌خیز بهشمار می‌رود و سیل‌های تاریخی پرخساراتی را نیز تجربه کرده است، بیش از بسیاری از نقاط جهان نمود پیدا کرده است.
طبق آمارهای جهانی، ایران جزو ۱۰ کشور اول سیل‌خیز شناخته می‌شود. به اعتقاد کارشناسان، یکی از مهم‌ترین دلایل جانمایی ایران در لیست کشورهای سیل‌خیز این است که بارش‌های ۴۰۰ تا ۴۱۰ میلیارد مترمکعب ایران به‌صورت یکنواخت از نظر زمانی و مکانی رخ نمی‌دهد. پراکندگی بارش‌ها باتوجه به اقلیم خشک و نیمه‌خشک ایران شرایطی را به وجود آورده که بارش‌های سیل‌آسا در نقاط مختلف کشور حادث شوند. شاهد این ادعا سیلاب‌های مخرب و کم‌نظیر در تاریخ ایران بود که در فروردین سال ۹۸ رخ داد که به‌گفته مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران، سیلاب‌هایی با دوره بازگشت ۲۰۰ ساله بودند.حال این سوال مطرح است که آیا بارش‌های بی‌نظیر سال آبی گذشته، در سال آبی جدید هم تکرار شده‌اند؟ ارزیابی داده‌های آماری «دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران» از صورت وضعیت بارش‌ها در سال آبی گذشته (۹۸-۹۷) نشان می‌دهد از مجموع ۸/ ۲۷۹ میلی‌متر بارش ثبت شده از اول مهر ۹۷ تا ۱۵ فروردین سال گذشته، ۱/ ۹۲ میلی‌متر سهم پاییز، ۹/ ۱۳۱ میلی‌متر سهم زمستان و ۸/ ۵۵ میلی‌متر سهم ۱۵ روز نخست بهار سال ۹۸ بوده است.
این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۴/ ۱۹۳ میلی‌متر) ۴۵ درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه سال آبی ۹۶-۹۷ (۸/ ۹۹ میلی‌متر) ۱۸۰ درصد افزایش را ثبت کرده است. این در حالی است که طبق آمارهای منتشر شده، کارنامه بارندگی در استان‌ها نیز بی‌سابقه بوده و میزان قابل‌توجه بارش‌ها در ابتدای سال ۹۸ بیش از پیش نمایان و آشکار می‌شود. براساس ارزیابی‌ها میزان بارندگی تجمعی در ۳۱ استان کشور از ابتدای سال آبی تا ۱۵ فروردین سال ۹۸ همگی در مدار صعودی بوده و بارش‌ها در تمام استان‌ها چه نسبت به سال آبی گذشته (۹۶-۹۷) و چه نسبت به متوسط درازمدت (میانگین ۵۰ ساله) رشد را تجربه کرده‌اند.اما در ۱۵روز نخست فروردین سال‌جاری ۵/ ۴۵ میلی‌متر بارش در کشور ثبت شده است که نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۱/ ۱۹۶ میلی‌متر) ۲۴ درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۳/ ۲۸۰ میلی‌متر) کاهش ۱۳ درصدی را نشان می‌دهد. در حالی که بارش‌های سال آبی جاری تا پایان اسفندماه به ۲/ ۱۹۷ میلی‌متر رسیده، با ثبت ۵/ ۴۵ میلی‌متر بارش در ۱۵ روز نخست فروردین ۹۹، این رقم به ۷/ ۲۴۲ میلی‌متر رسیده است، در واقع در هر روز از سال جدید، به‌طور متوسط ۳ میلی‌متر بارش در کشور به ثبت رسیده است.«دنیای اقتصاد» در ادامه این گزارش وضعیت بارندگی‌ها را در دو سکانس زمانی «نیمه نخست سال آبی جاری» و «نیمه اول فروردین ۹۹» مورد بررسی قرار داده است.
بارش‌ها در نیمه اول سال آبی
آمارهای رسمی «دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران» نشان می‌دهد، ارتفاع کل ریزش‌های جوی از آغاز سال آبی جاری (اول مهر ۹۸ تا ۲۹ اسفند) بالغ‌بر ۲/ ۱۹۷ میلی‌متر بوده است. این میزان بارندگی نسبت به میانگین دوره مشابه سال آبی گذشته (۲۲۴ میلی‌متر) ۱۲ درصد افت، نسبت به میانگین ۱۱ساله (۴/ ۱۵۸ میلی‌متر) ۲۴ درصد رشد و نسبت به میانگین ۵۱ ساله (۸/ ۱۷۵ میلی‌متر) افزایش ۱۲ درصدی را تجربه کرده‌اند.
اما پراکندگی میزان بارندگی‌ها در حوضه‌های آبریز درجه یک چگونه بوده است؟ مطابق با بررسی‌ها حوضه‌آبریز «خلیج‌فارس و دریای عمان» با ثبت ۱/ ۳۳۲ میلی‌متر و «دریای خزر» با ثبت ۹/ ۲۷۹ میلی‌متر بارش، پربارش‌ترین حوضه‌ها در نیمه نخست سال آبی ۹۹-۹۸ لقب گرفته‌اند. در این میان حوضه‌آبریز «مرزی شرق» با ثبت ۲/ ۸۶ میلی‌متر و «قره‌قوم» با ثبت ۱/ ۱۲۴ میلی‌متر بارندگی، کم‌بارش‌ترین حوضه‌ها تا میانه سال آبی جاری بوده‌اند.
از سوی دیگر، داده‌های آماری نشان می‌دهد تنها یک حوضه‌آبریز اصلی کشور، رشد بارندگی‌ها نسبت به‌مدت مشابه سال آبی ۹۸-۹۹ را به ثبت رسانده است؛ حوضه «مرزی شرق» با ۳۲ درصد رشد نسبت به مدت‌زمان سال آبی گذشته، تنها حوضه‌آبریز اصلی بهشمار می‌رود که افزایش بارندگی‌ها را تجربه کرده است. اما در سایر حوضه‌ها که در فهرست حوضه‌هایی که افت بارندگی‌ها را تجربه کرده‌اند، چه گذشته است؟ براساس ارزیابی‌ها حوضه‌های آبریز «دریاچه ارومیه»، «دریای خزر»، «قره‌قوم»، «خلیج‌فارس و دریای عمان» و «فلات مرکزی» به‌ترتیب بیشترین افت ریزش‌ها را در نیمه نخست سال آبی‌جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل ثبت کرده‌اند.
آمارها نشان می‌دهد حوضه «دریاچه ارومیه» در بازه زمانی مورد بررسی ۴/ ۲۱۷ میلی‌متر بارندگی را به ثبت رسانده و نسبت به سال آبی گذشته (۲/ ۳۲۲ میلی‌متر)، افت ۳۳درصدی را تجربه کرده است. میزان بارندگی در سه حوضه‌آبریز اصلی «دریای خزر»، «قره‌قوم» و «خلیج‌فارس و دریای عمان» هم نسبت به نیمه نخست سال آبی گذشته افت ۲۳ درصد، ۲۱ درصد و ۱۳ درصدی داشته است. حوضه‌آبریز اصلی «فلات مرکزی» هم با ثبت ۸/ ۱۲۶ میلی‌متر بارندگی نسبت به مدت زمان مشابه سال آبی گذشته، افت ناچیز ۲ درصدی را به ثبت رسانده است.
ارزیابی‌ها همچنین بیانگر آن است که تنها حوضه «دریاچه ارومیه» افت بارندگی‌ها نسبت به میانگین ۱۱ ساله را داشته و با افت یک درصدی ریزش‌های جوی مواجه شده است. اما به جز این حوضه، در کارنامه میانگین ۱۱ساله سایر حوضه‌ها، رشد بارندگی‌ها ثبت شده است. مطابق با داده‌های آماری، حوضه‌های «مرزی شرق» با رشد ۴۳ درصدی، «خلیج‌فارس و دریای عمان» با رشد ۳۷ درصدی، «فلات مرکزی» با رشد ۲۵ درصدی، «قره‌قوم» با رشد ۴ درصدی و «دریای خزر» با رشد ۲ درصدی، نیمه نخست سال آبی جاری را نسبت به میانگین ۱۱ساله پشت سر گذاشته‌اند.
حوضه‌های آبریز اصلی همچنین در مقایسه با میانگین ۵۱ساله بارندگی‌ها، وضعیت مشابهی با نسبت بارندگی‌ها در میانگین ۱۱ساله دارند. طبق جداول بارندگی، تنها یک حوضه‌آبریز افت بارش‌ها را در میانگین ۵۱ ساله تجربه کرده است.
داده‌های آماری نشان می‌دهد بارندگی‌ها در نیمه نخست سال آبی جاری در ۵حوضه اصلی آبریز «مرزی شرق»، «خلیج فارس و دریای عمان»، «فلات مرکزی»، «دریای خزر» و «دریاچه ارومیه» نسبت به میانگین ۵۱ساله به‌ترتیب با رشد ۲۰ درصد، ۱۶ درصد، ۱۱ درصد، ۱۰ درصد و ۴ درصد همراه بوده است، البته به جز حوضه «مرزی شرق» و «خلیج فارس و دریای عمان» رشد بارش‌ها در میانگین بلندمدت آنچنان محسوس نبوده است.از سوی دیگر، در میان جداول وضعیت بارندگی تجمعی حوضه‌های آبریز درجه دوم هم، نام حوضه‌هایی که افت یا رشد بارندگی‌ها را به ثبت رسانده‌اند دیده می‌شود؛ میزان بارندگی‌ها در ۳۰ حوضه‌آبریز درجه ۲ از وضعیت نسبتا متعادل حوضه‌ها نسبت به میانگین ۱۱ساله و ۵۱ساله حکایت دارد. اما این تعادل در میانگین بارندگی‌های نیمه نخست سال آبی جاری نسبت به سال آبی گذشته دیده نمی‌شود؛ براساس ارزیابی‌ها در نیمه اول سال آبی جاری نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته در ۲۰ حوضه افت و در ۱۰ حوضه‌آبریز رشد بارش‌ها تجربه شده است.
حوضه‌آبریز اصلی «دریای خزر»، همه حوضه‌های زیرمجموعه «ارس»، «تالش، مرداب انزلی»، «سفیدرود بزرگ»، «رودخانه‌های بین سفیدرود و هراز»، «قره‌سو و گرگان»، «هراز و قره‌سو» و «اترک» افت بارندگی‌ها نسبت به مدت‌مشابه سال آبی گذشته را به ثبت رسانده‌اند. همچنین از میان ۹ حوضه زیرمجموعه «خلیج‌فارس و دریای عمان»، حوضه‌های آبریز درجه ۲، «مرزی غرب»، «کرخه»، «کارون بزرگ»، «جراحی و زهره»، «حله‌رود و رودخانه‌های کوچک» افت بارندگی‌ها و «مند، کاریان و خنج»، «کل، مهران و مسیل‌های جنوبی»، «بندرعباس، سدیج» و «رودخانه‌های بلوچستان» رشد بارش‌ها را ثبت کرده‌اند.
در حوضه‌آبریز اصلی «فلات مرکزی» هم که ۹ حوضه‌آبریز درجه ۲ جانمایی شده است، پنج حوضه «دریاچه نمک»، «گاوخونی»، «طشک، بختگان و مهارلو»، «کویر مرکزی» و «کویر سیاهکوه، ریگ زرین» افت ریزش‌های جوی را نسبت به مدت‌زمان مشابه سال گذشته تجربه کرده‌اند. در ۴ حوضه نیز رشد بارندگی‌ها ثبت شده است. در عین حال، دو حوضه زیرمجموعه حوضه‌آبریز اصلی «مرزی شرق»، افزایش بارندگی‌ها را در این بازه زمانی به ثبت رسانده‌اند و حوضه «پترگان، خواف» افت بارندگی‌ها را تجربه کرده است.اما آمارها نشان می‌دهد بارندگی‌ها در حوضه‌های درجه دوم، در نیمه نخست سال آبی‌جاری نسبت به میانگین ۱۱ساله و ۵۱ساله متعادل‌تر بوده است. مطابق با ارزیابی‌ها در مدت زمان مورد بررسی ۲۴ حوضه‌آبریز درجه۲ نسبت به میانگین ۱۱ساله رشد بارش‌ها را تجربه کرده‌اند و در این میان ۶ حوضه‌آبریز افت ریزش‌ها را ثبت کرده‌اند. در میانگین ۵۱ساله نیز ۹ حوضه‌آبریز نسبت به نیمه نخست سال آبی جاری افت بارش‌ها و ۲۱ حوضه‌آبریز دیگر رشد بارندگی‌ها را از سر گذرانده‌اند.
بارندگی‌ها تا نیمه فروردین
وضعیت بارش‌ها تا نیمه نخستین ماه سال نشان می‌دهد در ۱۵ روز نخست فروردین سال‌جاری ۵/ ۴۵ میلی‌متر بارش در کشور ثبت شده است. براساس آمار رسمی دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران، ارتفاع کل ریزش‌های جوی از آغاز سال آبی جاری (اول مهر ۹۸) تا پانزدهم فروردینماه (۱۹۴ روز ابتدایی سال آبی جاری) بالغ بر ۷/ ۲۴۲ میلی‌متر است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۱/ ۱۹۶ میلی‌متر) ۲۴ درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۳/ ۲۸۰ میلی‌متر) کاهشی ۱۳درصدی را نشان می‌دهد. در حالی که بارش‌های سال آبی جاری تا پایان اسفندماه به ۲/ ۱۹۷ میلی‌متر رسیده بود، با ثبت ۵/ ۴۵ میلی‌متر بارش در ۱۵ روز نخست فروردین ۹۹، این رقم به ۷/ ۲۴۲ میلی‌متر رسیده است، در واقع در هر روز از سال جدید، به‌طور متوسط ۳ میلی‌متر بارش در کشور به ثبت رسیده است. میزان بارش‌ها در حوضه‌آبریز مرزی شرق که یکی از کم‌بارش‌ترین حوضه‌های اصلی آبریز کشور محسوب می‌شود، از ابتدای سال آبی جاری تا پانزدهم فروردینماه با رشد ۷۲ درصدی نسبت به مدت مشابه روبه‌رو شده است. میزان بارش‌ها در حوضه‌آبریز مرزی شرق براساس جدیدترین گزارش دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران تا پانزدهم فروردین به رقم ۷/ ۱۱۶ میلی‌متر رسیده است.
بارش‌ها در استان‌ها
اما بارندگی‌ها در استان‌های کشور چگونه بوده است؟ بررسی آمار بارش‌ها در ۳۱ استان کشور از ابتدای مهرماه تا ۱۷ فروردینماه جاری نشان می‌دهد رکورددار بارش‌ها در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، استان «هرمزگان» با ثبت ۹/ ۳۴۴ میلی‌متر است که ۲/ ۸۵ درصد رشد را تجربه کرده است. پس از استان هرمزگان، استان «سیستان و بلوچستان» با ثبت ۱۷۵ میلی‌متر بارندگی تا ۱۷ فروردینماه جاری، نسبت به بازه زمانی سال آبی گذشته، رشد ۷/ ۸۲ درصدی را تجربه کرده و عنوان دومین استان با بالاترین رشد بارش را از آن خود کرده است. کرمان هم با رشد ۶/ ۵۰ درصد بارش نسبت به مدت مشابه سال قبل، سومین استان با بالاترین رشد بارش کشور بهشمار می‌رود.در این میان استان «چهارمحال و بختیاری» با افت بیش از ۴۵ درصدی بارش‌ها نسبت به مدت‌مشابه سال آبی گذشته، در صدر استان‌ها با بیشترین افت قرار گرفته است. پس از آن استان‌های «کرمانشاه» و «کهگیلویه و بویراحمد» با ثبت افت ۱/ ۴۴ و ۵/ ۴۳ درصد نسبت به نیمه نخست سال آبی قبل، قرار دارند. همچنین ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، ۲۵ استان نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته افت بارندگی‌ها را تجربه کرده و ۶ استان هم رشد ریزش‌های جوی را به ثبت رسانده‌اند. از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد ۴ استان کشور در مدت زمان مورد بررسی، نسبت به میانگین بلندمدت افت بارش‌ها را در کارنامه خود ثبت کرده‌اند.
آخرین وضعیت سدهای تهران
ارزیابی‌ها نشان می‌دهد کاهش ۵۱ درصدی آورد سدهای تهران نسبت به فروردین سال گذشته اتفاق افتاده است. مدیر دفتر نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای تهران از ذخیره ۶۸۴ میلیون مترمکعبی آب پشت سدهای پنجگانه تهران و افزایش ۷میلیون مترمکعبی ذخیره‌سازی آب نسبت به سال گذشته خبر داد. به‌گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو، محمد شهریاری درباره وضعیت سدهای پنجگانه استان تهران اظهار کرد: حجم آب ورودی به مخازن سدهای پنجگانه تهران از ابتدای فروردینماه تاکنون ۹۰ میلیون متر مکعب بوده است که در مقایسه با ۱۸۴ میلیون متر مکعب سال گذشته ۵۱ درصد کاهش را شاهد هستیم. او در ادامه اظهار کرد: در حال حاضر حجم ذخیره آب سدهای امیرکبیر، لتیان، لار، طالقان و ماملو به‌ترتیب ۱۲۷، ۴۵، ۲۹، ۳۱۰ و ۱۷۴ میلیون مترمکعب است که امیدواریم با توجه به ذخیره برفی مناسب در سطح حوضه‌آبریز سدهای مذکور و بارش‌های بهاری بتوانیم آبگیری مناسبی را در سدهای تامین‌کننده آب شرب کلانشهرهای تهران و کرج داشته باشیم. شهریاری به کاهش ۱۲ درصدی ورودی سدها از ابتدای مهر ۹۸ تا نیمه اول فروردینماه سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته اشاره کرد و افزود: در این بازه زمانی ۵۶۳ میلیون مترمکعب آب ورودی به مخازن سدهای پنجگانه تهران داشتیم که این حجم در سال آبی گذشته ۶۴۱ میلیون مترمکعب بوده است.
شهریاری همچنین اضافه کرد: با توجه به حساسیت تامین آب شرب مطمئن و پایدار پایتخت و بخشی از نیاز آب شرب کلانشهر کرج، بهره‌برداری بهینه از سدهای تحت‌پوشش شرکت آب منطقه‌ای تهران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و در این راستا از بهمن ماه سال گذشته، با توجه به نتایج برف‌سنجی‌های انجام شده در حوضه‌آبریز سدها و پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، مدیریت مخازن سدهای مذکور به‌منظور کنترل سیلاب‌های بهاری و آبگیری مخازن جهت اطمینان از تامین پایدار آب شرب، صنعت، کشاورزی و نیازهای زیست‌محیطی و تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی در دشت‌های ورامین، کرج و قزوین آغاز شده و در دست اقدام است.
