حملونقل و بحران تقاضا
سیستم‌های حملونقل در جهان چگونه با چالشهای بحران کرونا دستوپنجه نرم می‌کنند؟
سرعت تغییرات بسیار محسوس بوده است چراکه خطوط هوایی جهانی، راه‌آهن‌ها، سیستم‌های مترو و اتوبوس‌ها با سقوط آزاد مشتریان خود روبه‌رو شده‌اند به‌طوری‌که فشارهای بسیار زیاد در جهت کاهش خدمات یا حتی متوقف کردن آنها بدترین سناریوها را برای شرکت‌های حملونقل رقم زده است. این فشارها سیستم‌های حملونقل را بر آن داشته‌اند تا خود را دوباره مجسم کنند و به سمت انعطاف‌پذیری بیشتر حرکت کنند. بسیاری از کشورهای جهان مرزهای خود را بسته و حملونقل و مسافرت را برای مهار ویروس کرونا محدود کرده‌اند که ایجاد موانعی برای تجارت و حملونقل جهانی را به دنبال داشته است. زنجیره‌های مهم تامین در صنعت حملونقل به شیوه‌های مختلفی در بخش‌های هوایی، دریایی، لجستیک و باربری تحت تاثیر قرار گرفته‌اند.
صنعت تولید وسایل نقلیه از خودروها گرفته تا هواپیماها با بحران فروش مواجه شده‌اند. شرکت‌های هواپیمایی با کاهش قابل ملاحظه درآمدهای مسافری روبه‌رو شده‌اند که می‌تواند به کاهش یا از میان رفتن ظرفیت‌های داخلی و جهانی منجر شود؛ در حالی که صنعت لجستیک در حال جابه‌جایی کالاهاست به‌نظر می‌رسد تقاضای کل اقتصاد با کاهش روبه‌رو بوده است.
کرونا گسترش ظرفیت حملونقل عمومی را متوقف کرد
درحمل‌و‌نقل شهری موضوع حادتر است؛ محدود کردن فعالیت‌های اقتصادی به معنای کاهش مالیات‌های محلی و جرایم است که عمدتاً برای نگهداری و گسترش سیستم‌های حملونقل جاده‌ای گران‌قیمت هزینه می‌شوند و برخی از مناطق نیز از این درآمدها برای پشتیبانی از سیستم‌های حملونقل عمومی خود استفاده می‌کنند. برای آن دسته از کارکنانی که نیاز به رانندگی و ارائه خدمات ضروری در محیط کار دارند تراکم ترافیک حتی با وجود تمایل مردم به استفاده از وسایل نقلیه شخصی به جای عمومی، تا حد زیادی کاهش یافته است. حتی پس از بحران کرونا در صورتی که اجباری برای حضور در محیط‌های کاری نباشد تعداد کمی از آنها ممکن است ترجیح دهند به خیابان‌ها بازگردند که این به معنای ازدحام کمتر در خیابان‌ها و تقاضای کمتر برای گسترش ظرفیت‌های حملونقل است. در حال حاضر نیز با توجه به اینکه تقاضا تا حد زیادی از میان رفته است تمرکز اصلی بر تعمیر و نگهداری و خدمات مهم حملونقل عمومی است.
افت چشمگیر و جهانی حمایت از حملونقل عمومی بر توانایی آژانس‌های حملونقل برای تامین اعتبار خدمات خود تاثیرگذار بوده است؛ ضدعفونی کردن ممتد وسایل نقلیه و تجهیزات حفاظت از رانندگان تاثیرات زیادی بر بودجه این شرکت‌ها داشته است به طوری که بسیاری از آنها را با انتخاب میان ارائه پوشش‌های ضروری یا کاهش سرویس‌های خود روبه‌رو کرده است.
این موضوع برای بسیاری دیگر از سرویس‌های حملونقل چون اوبر (Uber)، اولا (Ola)، دی دی (Di Di) و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات میکروموبیلیتی‌ها (Micromobolity) چون شیر بایک (Share Bike) و کیک اسکوتر (Kick Scooter) و کار شیرینگ‌ها (Car sharings) تاثیرات زیادی داشته است؛ برخی از این سرویس‌ها در برخی مناطق به علت کاهش تقاضای حملونقل عمومی به طور موقت با افزایش تقاضا مواجه بوده‌اند اما شرایط برای برخی دیگر این‌طور نیست. به دلیل محدودیت‌های رفت‌و‌‌آمد و لزوم رعایت فاصله اجتماعی از رانندگان خواسته شده که خدمات اشتراکی به مسافران را متوقف کنند. برخی از شهرها نیز از خیابان‌هایی که اکنون خالی شده‌اند برای ایجاد خطوط پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری استفاده کرده‌اند به طوری که اکنون مردم بیشتری ترجیح می‌دهند دوچرخه یا اسکوتر خود را خریداری کنند.
شوک کاهش تقاضا شرکت‌های هواپیمایی را زمینگیر کرد
شرکت‌های هواپیمایی با خسارت‌های فراوانی در ماه‌های گذشته روبه‌رو بوده و مجبور به توقف برنامه‌ها و لغو پروازها شده‌اند. یاتا (IATA) خسارت شرکت‌های هواپیمایی در سراسر جهان را ۱۱۳ میلیارد دلار آمریکا تخمین زده است در حالی که تحلیلگران تاکید دارند کاهش تقاضا احتمالاً در ماه‌های آینده نیز ادامه خواهد یافت و انتظار می‌رود شرکت‌های هواپیمایی بیشتری در ماه‌های آینده ورشکسته شوند. تقاضا برای سفرهای هوایی نه‌تنها میان گردشگران بلکه بین متخصصان نیز به علت لغو کنفرانس‌ها و سایر رویدادها تقریباً متوقف شده است و مشخص نیست این اپیدمی تا چه زمانی طول خواهد کشید.
طبق اعلام یاتا حملونقل هوایی مسافران در آوریل سال ۲۰۲۰ نسبت به سال قبل ۹۰ درصد کاهش داشته است. سقوط در فعالیت‌های اقتصادی و تجاری در باربری نیز تاثیرگذار بوده به طوری‌که در ماه آوریل ۲۰۲۰، ۳۰ درصد نسبت به سال گذشته کاهش نشان داده است. این شوک‌ها نقدینگی شرکت‌های هواپیمایی را تحت فشار قرار داده در حالی که سهم قابل ملاحظه‌ای از هزینه‌های آنها متغیر است و افت اخیر در قیمت‌های جهانی نفت هزینه‌های عملیاتی این شرکت‌ها را کاهش داده است. توجه به این نکته ضروری است که افت تقاضا برای سفرهای هوایی تنها شرکت‌های هواپیمایی را تحت تاثیر قرار نداده است بلکه کل رشته فعالیت‌های مربوط به صنعت هوانوردی از جمله شرکت‌های فرودگاهی و هواپیماسازی را تحت تاثیر قرار داده است، به طوری که برخلاف گذشته که عمده کمک‌های دولتی به این صنعت متوجه هواپیماسازی‌ها و کمک به نوآوری در این بخش بوده است، امروز یارانه‌های دولتی عمدتاً با هدف حفظ اشتغال و جلوگیری از عدم تعطیلی این شرکت‌ها پرداخت می‌شود.
در این میان می‌توان گفت شرکت‌های هواپیمایی با دو نااطمینانی در آینده روبه‌رو هستند؛ اول هزینه‌های مربوط به اقدامات سلامت‌محور است که احتمالاً در کوتاه‌مدت برای شرکت‌های هواپیمایی و فرودگاه‌ها افزایش خواهد یافت و در صورتی که فاصله‌گذاری برای حملونقل هوایی اجرایی شود می‌تواند تعداد مسافران را تا ۵۰ درصد کاهش دهد، دوم شکل بازیابی پروازهای تجاری است که ممکن است به علت انقباض فعالیت‌های اقتصادی و تغییر در رفتار مصرف‌کنندگان به سطح قبل از کرونا بازنگردد به طوری که مسافران ممکن است روش‌های حملونقل دیگری را جایگزین کنند یا به استفاده از ویدئو‌کنفرانس ادامه دهند، به طوری که این تغییر می‌تواند در طولانی‌مدت به تغییرات ساختاری در تقاضای حملونقل هوایی منجر شود. بنابراین ترکیبی از تقاضا و عرضه منفی و عدم اطمینان در مورد چشم‌انداز میان‌مدت می‌تواند چشم‌انداز نامطلوبی را برای شرکت‌های هواپیمایی ایجاد کند که بر کل زنجیره این صنعت تاثیرگذار خواهد بود.
در مورد کمک‌های دولتی طبق آمارها از ماه آگوست سال ۲۰۲۰ دولت‌ها حدود ۱۶۰ میلیارد دلار از خطوط هواپیمایی پشتیبانی کرده‌اند که همان‌طور که قبلاً نیز گفته شد بیشتر با هدف عدم تعطیلی و حفظ اشتغال صنعت هوانوردی بوده است؛ البته با طولانی‌تر شدن بحران کرونا دولت‌ها ممکن است بیشتر به تزریق حقوق صاحبان سهام روی آورند چراکه بدون آن توان تامین مالی سرمایه‌گذاری و تسویه‌شوندگی کاهش خواهد یافت. نکته مهم در این میان آن است که دولت‌ها باید کمک‌های خود را بر پایداری بخش حملونقل متمرکز کنند چراکه قرار دادن شرکت‌ها در مسیر پایدارتر (هواپیمایی‌های با آلودگی و سوخت کمتر) می‌تواند به پایداری آنها در طولانی‌مدت کمک کند و در صورت لزوم چرخش به سمت حملونقل با مصرف انرژی کاراتر (حملونقل ریلی پرسرعت) را مدنظر قرار دهند.
کارتن‌های بزرگ باری جایگزین مسافران در پروازها
اما در حالی که تقاضا برای سفرهای هوایی تا حد بسیار زیادی در ماه‌های گذشته کاهش یافته است تقاضا برای حمل بار هوایی، به ویژه تجهیزات حفاظت شخصی تولید‌شده در آسیا و مورد نیاز کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی به مسابقه‌ای خارج از ظرفیت حمل بار شرکت‌های هواپیمایی تبدیل شده است، اما دلیل این امر این نیست که کالاهای بیشتری در جهان در حال جابه‌جایی هستند. تقریباً نیمی از باربری هوایی به عنوان
belly cargo در هواپیماهای مسافربری جابه‌جا می‌شوند اما سقوط شبکه‌های هواپیمایی به این معناست که هواپیمای کافی برای جابه‌جایی موارد مورد نیاز مصرف‌کنندگان، مشاغل و دولت‌ها وجود ندارد اما برای بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی که با کمبود مسافر مواجه هستند حمل بار به یک هدیه الهی تبدیل شده است به طوری که امروز جای صندلی‌های مسافران را در بسیاری از هواپیماها جعبه‌های مقوایی بزرگ گرفته است و به یکی از مناظر عجیب بحران کرونا مبدل شده است.
مدیر اجرایی شرکت هواپیمایی امارات ایرویز اعلام کرده است که ۸۵ فروند از هواپیماهای بوئینگ ۳۰۰ER-۷۷۷ این شرکت برای حمل بار فعال شده‌اند تا از ایجاد یک فاجعه مالی در این شرکت جلوگیری شود.
کرایه‌های حملونقل دریایی به‌رغم بحران کرونا می‌تازد
بحران کرونا بر صنایع حملونقل دریایی و ریلی نیز بی‌تاثیر نبوده است؛ طبق گزارش آنکتاد که در ۱۲ نوامبر ۲۰۲۰ منتشر شده است، تجارت دریایی در جهان در سال ۲۰۲۰ به دلیل اختلال بی‌سابقه ناشی از گسترش ویروس کرونا ۱/ ۴ درصد کاهش می‌یابد. این گزارش همچنین هشدار داده است که امواج جدید همه‌گیری از طریق اختلال در زنجیره‌های تامین و اقتصادها می‌تواند سبب کاهش شدیدتر تجارت دریایی شود. چشم‌انداز کوتاه‌مدت تجارت دریایی در این گزارش ناخوشایند توصیف شده است و پیش‌بینی شده تاثیر طولانی‌مدت همه‌گیری و همچنین زمان و مقیاس بهبود این صنعت با نااطمینانی همراه باشد.
به گفته فعالان این صنعت شوک تقاضا در این بخش نیز بی‌سابقه بوده است اما با وجود این به‌نظر می‌رسد بسیاری از خطوط کانتینری به خوبی در این بحران به حرکت خود ادامه داده‌اند به طوری که بسیاری از آنها نه‌تنها خود را در برابر این بحران محافظت کرده‌اند بلکه درآمد بیشتری نیز به‌دست آورده‌اند. گسترش تجارت الکترونیک یکی از دلایل مقاومت این صنعت در مقابل این بحران عنوان شده است، نشانه‌ای مبنی بر اینکه الگوی جهانی شدن به جای عقب‌نشینی در حال تغییر است. گفتنی است به‌رغم ترس اولیه از تاثیر پاندمی کرونا کرایه‌های حمل توسط شرکت‌های حملونقل تا حد زیادی بالا نگه داشته شده است.
از زمان آغاز همه‌گیری کرونا شرکت‌های حملونقل مسافری کشتی‌های خود را متوقف کرده‌اند و کشتی‌های باری به مسافرت‌های دوردست اعزام می‌شوند و برنامه کشتی‌های بسیاری لغو شده که همه این موارد ظرفیت‌های موجود را کاهش داده است. بخش اقیانوس مرسک (Maersk Ocean) از رشد سالانه ۲۶درصدی درآمدهای نیمه دوم قبل از کسر مالیات، بهره و مالیات، به‌رغم کاهش ۱۶درصدی حجم بار، خبر داده است که به مدیریت ظرفیت شبکه حملونقل، افزایش نرخ حمل بار و کاهش هزینه سوخت به دنبال کاهش قیمت‌های جهانی نفت نسبت داده شده است. از سوی دیگر اما مقامات برخی از کشورهای جهان از پیاده شدن دریانوردان به دلیل خطر انتشار عفونت جلوگیری کرده‌اند به طوری که بسیاری از این دریانوردان برای ماه‌ها امکان پیاده شدن از کشتی را نداشته و خانواده‌های خود را ملاقات نکرده‌اند به طوری‌که اتحادیه‌های کارگری درباره تاثیرات منفی ناشی از خستگی و استرس عاطفی میان کارکنان کشتی‌ها بر افزایش خطر اشتباهات و به خطر افتادن زنجیره‌های تامین هشدار داده‌اند.
افزایش اقبال به حملونقل ریلی در دوران پاندمی
مانند دیگر سیستم‌های حملونقل، پاندمی کرونا و محدودیت‌های سفر و جابه‌جایی تاثیر زیادی بر تعداد مسافران سفرهای ریلی نیز داشته است به طوری که طبق برآورد اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌ها (International Unin of Railways)، مسافرت با قطار در سطوح ملی (داخلی) به طور متوسط تا ۸۰ درصد و در سطح بین‌المللی تا ۱۰۰ درصد کاهش یافته است، با وجود این حمل بار توسط ناوگان ریلی بین ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش داشته است. مسدود شدن برخی مرزها با هدف جلوگیری از انتشار بیشتر ویروس گردش بیشتر از حملونقل جاده‌ای به ریلی را به دنبال داشته است؛ ایجاد صف‌های طولانی حملونقل جاده‌ای و زمینگیر شدن هواپیماها سبب شد اقبال به حملونقل ریلی که قادر به حمل بار با حداقل نیروی انسانی است افزایش یابد. اما کاهش تولید در برخی از کشورهای جهان بر حملونقل ریلی نیز تاثیرگذار بوده است و از آنجا که رکود حاکم بر اقتصاد جهانی همچنان ادامه دارد کاهش درآمد حاصل از حملونقل ریلی در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال گذشته ۱۰ درصد برآورد شده است. حملونقل زمینی بر خلاف حملونقل هوایی و دریایی در سطح بین‌المللی همچنان در دسترس باقی مانده است؛ چراکه جاده‌ها به جز در کشورهایی که تحت تعطیلی‌های سفت و سخت هستند، همچنان در حال بهره‌برداری هستند. اما تقاضای بالا برای خدمات به ویژه حمل مواد غذایی و تجهیزات پزشکی همراه با کاهش نیروی کار به علت محدودیت‌های کرونایی به افزایش نرخ‌ها در این بخش نیز منجر شده است. از سوی دیگر بخش‌های اقتصادی چون تولید، که به حملونقل جاده‌ای نیاز دارند، با ظرفیت کامل خود کار نمی‌کنند که سبب کاهش نرخ حملونقل جاده‌ای در برخی از بازارها شده است. همان‌طور که قبلاً نیز اشاره شد به دلیل نرخ‌های بالای حمل هوایی، کشتی‌های خالی و زمان طولانی حملونقل جاده‌ای تقاضا برای حمل ریلی افزایش یافته است.
آنچه مسلم است، سیستم‌های حملونقل که توانسته‌اند خود را با سرعت بیشتری با تغییرات ایجاد‌شده در اقتصاد جهانی ناشی از ویروس کرونا هماهنگ کنند قادر هستند با موفقیت این شرایط را پشت سر بگذارند و با آمادگی بیشتری به دوره بعد وارد شوند و درس‌هایی را که در این دوران آموخته‌اند، به دوران پساکرونا که با نااطمینانی‌هایی همراه است انتقال دهند و خود را در فضای کاری جدید مجدداً تعریف کنند و انعطاف‌پذیری خود را برای مواجهه با شرایط جدید افزایش دهند.
