قطره‌های طلایی
مدیر ارشد خدمات فنی و پشتیبانی فولاد مبارکه از اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف آب در فولاد مبارکه می‌گوید
همان‌طور که مستحضرید یکی از مشکلات دیرینه واحدهای تولید فولاد، عدم دسترسی به میزان آب مورد نیاز برای خطوط تولیدی است و این امر، بسیاری از شرکت‌های فولادی را به مرور زمان با چالش مواجه می‌سازد. در این میان، با توجه به ضرورت مصرف بهینه آب در واحدهای فولادی، چه پروژه‌هایی در شرکت فولاد مبارکه به منظور بهینه‌سازی مصرف آب طراحی شده است؟
مهم‌ترین اقدامات انجام‌شده جهت تامین آب شرکت فولاد مبارکه، تلاش برای اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف آب و نیز کاهش برداشت آب خام از رودخانه زاینده‌رود از یک‌سو و همچنین کاهش مصرف آب در فرآیندهای تولید شرکت از سوی دیگر است که بر این اساس، بهینه‌سازی آب در شرکت فولاد مبارکه در چهار محور مختلف تهیه، طراحی و اجرا شده است.
در این میان، بهینه‌سازی مصرف آب با کاهش تلفات در شبکه‌های توزیع، یکی از پروژه‌های جدی در دست اجراست که در این رابطه، تلاش شده تا در این پروژه که با هدف کاهش تلفات در شبکه انتقال و توزیع در سایت فولاد مبارکه طراحی شده، مصرف را مدیریت کرد؛ ضمن اینکه قرار بر این است که بازسازی و نوسازی شبکه‌های فرسوده به طول تقریبی ۵۰ کیلومتر انجام شود که خوشبختانه این پروژه به ثمر نشسته است.
در واقع، این فعالیت از سال ۱۳۸۸ در شرکت فولاد مبارکه اصفهان شروع شده و تاکنون بالغ بر ۶۰۰ میلیارد ریال برای اجرای آن هزینه شده است؛ به نحوی که در قالب این طرح، عمده شبکه‌های توزیع نوسازی شده‌اند. نکته حائز اهمیت دیگر، آن است که بهینه‌سازی مصرف آب با تغییرات در برج‌های خنک‌سازی آب در گردش نیز در حال اجراست و بر این اساس، این نوع از پروژه‌ها به دلیل ارتباط تنگاتنگ با تولید و ضرورت توقفات و بعضاً تغییرات در فرآیندهای تولید، یکی از دشوارترین اقدامات در زمینه بهینه‌سازی مصرف آب به شمار می‌روند که از جمله آنها می‌توان به پروژه خنک‌سازی ماشین‌های ریخته‌گری به مبلغ ۲۸۰۰ میلیارد ریال اشاره داشت که در حال مطالعه و اجراست و ثمرات آن مشخص خواهد شد.
نکته دیگری که در این میان اجرایی و عملیاتی شده است، بهینه‌سازی مصرف آب با جایگزینی قسمتی از آب تازه با پساب تصفیه‌شده شهری است که بر مبنای آن، بر اساس قرارداد بیع متقابل بین شرکت فولاد مبارکه اصفهان به عنوان سرمایه‌گذار و شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان به عنوان سرمایه‌پذیر در سال ۱۳۹۲ اجرایی و مقرر شد با احداث تصفیه‌خانه‌های جدید فاضلاب و تکمیل تصفیه‌خانه‌های موجود، شبکه‌های جمع‌آوری فاضلاب در ۹ شهر این استان یعنی زرین‌شهر، مبارکه، زیباشهر، دیزیچه، صفائیه، کرکوند، ورنامخواست، سده لنجان و چمگردان اجرا شود و پس از اجرای این پروژه‌ها که بیش از ۶۵۰۰ میلیارد ریال هزینه در‌بر داشته، پساب خروجی از تصفیه‌خانه شهرهای مذکور به فولاد مبارکه منتقل شده و پس از تصفیه تکمیلی در تصفیه‌خانه فولاد مبارکه در چرخه تولید فولاد، مورد استفاده قرار گیرد.
شرکت فولاد مبارکه هدف از اجرای این پروژه را چه مواردی عنوان کرده است؟
در واقع آنچه قرار است در قالب این پروژه عملیاتی شود، جایگزینی این پساب با قسمتی از آب تازه برداشتی از رودخانه زاینده‌رود است؛ ضمن اینکه از زمان شروع ارسال پساب به شرکت فولاد مبارکه از اواسط سال ۹۶ تا اواخر سال ۹۸، به طور متوسط سالانه یک میلیون مترمکعب پساب به شرکت فولاد مبارکه وارد شده است و از ابتدای سال ۹۹ تا پایان آبان‌ماه نیز، ۶/ ۱ میلیون مترمکعب پساب به شرکت وارد شده است. در افق بلندمدت این طرح نیز قرار است سالیانه ۱۳ میلیون مترمکعب پساب شهری جهت استفاده در شرکت فولاد مبارکه وارد شود که با تکمیل شبکه‌های جمع‌آوری، پمپ‌خانه‌ها و خطوط انتقال، این امیدواری وجود دارد که تا پایان سال ۱۴۰۰ این مهم محقق شود. این پروژه علاوه بر کاهش مصرف آب خام رودخانه با جلوگیری از تخلیه فاضلاب خام شهرهای مجاور زاینده‌رود به رودخانه، باعث افزایش سطح بهداشت و حفظ محیط زیست منطقه شده است. در جدول سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده توسط فولاد مبارکه در این حوزه نشان داده شده است.
نکته حائز اهمیت دیگر که باید به آن در پاسخ به سوال شما اشاره کرد، بهینه‌سازی مصرف آب با ذخیره‌سازی فصلی آب‌های سطحی و باران و پساب تصفیه‌شده به منظور استمرار تولید است؛ ضمن اینکه جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و استفاده مجدد از آب باران با استفاده از کانال‌های طراحی‌شده و شبکه‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی در سطح شرکت نیز، از دیگر اقدامات مهمی بوده که از ابتدای بهره‌برداری مد نظر قرار گرفته است.
یکی از پروژه‌هایی که در فولاد مبارکه عملیاتی و اجرایی شده بود، موضوع بازچرخانی آب در فولاد مبارکه به منظور استفاده بهینه از منابع آبی موجود در این شرکت است. این پروژه اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
واقعیت آن است که پروژه بازچرخانی در فولاد مبارکه در سه مرحله صورت می‌پذیرد. در مرحله رایج، بازچرخانی کل فرآیند آب در یک واحد است و آب تا هفت یا هشت‌بار در سیکل همان واحد چرخش می‌کند که این روش از ابتدای فعالیت فولاد مبارکه وجود داشته است. در مرحله دوم، بازچرخانی آب در بیش از یک واحد چرخش می‌کند؛ بدین معنا که پس از چند بار چرخش آب در مدار یک واحد و نهایتاً با خارج شدن از استاندارد کیفیت برای آن واحد، بایستی این آب از چرخه واحد مذکور خارج شود. این آب می‌تواند به عنوان آب ورودی واحد دیگری که نیاز به کیفیت کمتری دارد، در نظر گرفته شود و سیکل بازچرخانی واحد دوم و بعضاً واحدهای بعدی انجام شود. پروژه‌های مرتبط با این فعالیت در فولاد مبارکه در حال بررسی و اجراست و کماکان ادامه دارد و به مواردی نظیر انتقال آب بلودان واحد اکسیژن به نوردگرم که اخیراً مورد بهره‌برداری قرار گرفته است، می‌توان اشاره کرد. مرحله سوم بازچرخانی تجمیع آب خروجی واحدها (بلودان کولینگ تاورها) و تصفیه آن در یک تصفیه‌خانه مرکزی و تبدیل آن به آب کیفی مورد نیاز خطوط تولید است و بنابراین مجدداً این آب به چرخه تولید بازمی‌گردد. این فعالیت در فولاد مبارکه مراحل پایانی خود را طی می‌کند و بنابراین بازچرخانی آب در مراحل ۱ و ۳ به حد نهایی خود رسیده و در مرحله دوم متناسب با شرایط واحدها قابل توسعه است.
میانگین بازدهی مصرف آب در خطوط تولید فولاد مبارکه چقدر است؟
تصفیه‌خانه‌های محلی، آب‌های گردشی را تصفیه و به چرخه تولید برگشت می‌دهند و تصفیه‌خانه مرکزی، پساب‌های خروجی این تصفیه‌خانه‌های محلی را تصفیه و مجدداً آب کیفی را به فرآیند باز‌می‌گردانند که این عملیات، باعث صرفه‌جویی قابل توجه در مصرف آب تازه می‌شود. به عنوان مثال در خط نورد گرم، دبی گردشی آب برابر با ۱۷ هزار مترمکعب بر ساعت بوده؛ در حالی که آب تازه ورودی به این فرآیند ۲۵۰ مترمکعب بر ساعت است. از سوی دیگر، مصرف آب در شرکت فولاد مبارکه عمدتاً جهت خنک‌کاری تجهیزات، خنک‌کاری محصول و مصارف شرب حدود ۲۰ هزار نفر از پرسنل شرکت که به صورت شبانه‌روز در شرکت حضور دارند، است و به غیر از بحث تبخیر، کلیه پساب‌ها، تصفیه و در نواحی تولیدی یا آبیاری فضای سبز مورد استفاده قرار می‌گیرند. به این ترتیب می‌توان بیان کرد کل آب ورودی شرکت مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد و هدر‌رفت در حد ناچیز است.
پروژه‌های تعریف‌شده در حوزه بهینه‌سازی مصرف آب نسبت به نمونه‌های مشابه در سایر فولادسازان دنیا چه تفاوتی دارد؟
مساله آب و مدیریت آن به طور روز‌افزونی به موضوع اصلی بحث‌های جهانی در توسعه پایدار تبدیل شده است. این توجه ناشی از افزایش تقاضا، کمبود روز‌افزون یا کاهش کیفیت آب در بسیاری از مناطق است. این مسائل ضرورت درک بهتر پیامدهای مربوط به آب به عنوان پایه و اساس بهبود مدیریت آب در سطح محلی، منطقه‌ای، ملی و جهانی را نشان می‌دهد. قرار داشتن شرکت فولاد مبارکه در منطقه با محدودیت آب و خشکسالی‌های اخیر باعث انجام پروژه‌های متعدد در زمینه صرفه‌جویی در مصرف آب شده است که بعضاً متفاوت و پرهزینه‌تر با پروژه‌های فولادسازان احداث‌شده در مجاور منابع آبی است. شرکت فولاد مبارکه با رویکرد مناسب تعریف‌شده در حوزه آب با الگوبرداری از شرکت‌های موفق در دنیا و استفاده از تکنولوژی‌های روز جهان در زمینه تصفیه و استفاده مجدد پساب سعی کرده جزو شرکت‌های پیشرو در این رابطه در کشور باشد. مشخصه بارز پروژه‌های اجرا‌شده در شرکت فولاد مبارکه یکپارچگی فرآیندها و استفاده از انواع تکنولوژی‌های روز دنیا در فرآیند تصفیه پساب از جمله سیستم UF (ریز‌پالایش پساب) تحت فشار و مستغرق، RO (اسمز معکوس) با راندمان بالاتر از ۸۰ درصد، گندزدایی با اشعه UV، فیلترهای خودشوینده، انواع و اقسام فیلترهای مورد استفاده در فرآیند تصفیه‌خانه‌های پساب مثل شنی، آنتراسیت و کربنی و دیگر تجهیزات روز دنیاست و نهایتاً دلیل کاهش مصرف ویژه آب در شرکت سرمایه‌گذاری‌های زیاد در زمینه تصفیه و بازچرخانی آب است. البته باید در نظر گرفت که نحوه استفاده از آب در شرکت‌های مختلف فولادساز متفاوت است، به طور مثال در شرکت‌های فولادی در مجاورت دریا یا منابع آب فراوان جریان آب به صورت یک‌بار گذر است و قطعاً مصرف آب در آن شرکت‌ها چندین برابر خواهد بود.
به طور متوسط تولید هر تن فولاد در دنیا، ایران و فولاد مبارکه نیازمند چه میزان آب است؟
مصرف آب در شرکت فولاد مبارکه نسبت به متوسط مصرف آب شرکت‌های بزرگ فولادی جهان بسیار کمتر است. در فولاد مبارکه مصرف آب به ازای هر تن تولید حدود سه مترمکعب است. که در بررسی‌ها انجام‌شده در سطح کشور و جهان هیچ‌کدام از رقبای شرکت فولاد مبارکه مصرف کمتری در زمینه آب مصرفی به ازای هر تن تولید را ندارند و شرکت فولاد مبارکه در این زمینه به عنوان یک بنچ‌مارک مطرح است.
