البته امسال مشکل کمبود در بازار لوازم خانگی حل شد، اما چگونه؟ با روانه کردن جنس قاچاق. مشاهدات میدانی نشان می‌دهد فروش انواع لوازم خانگی قاچاق در زمانی که کسبه با کاهش فروش روبه‌رو هستند ۵۰ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است که دلیل آن عرضه با نصف قیمت فروشگاه‌هاست. تحریم‌ها باعث شده حتی تولیدکنندگان برای تامین مواد اولیه خود دست به دامان واردات قاچاق شوند. البته کارخانه‌های لوازم خانگی می‌گویند مازاد تولید هم دارند اما قیمت تمام‌شده بالاست که اجازه رقابت در بازار با برندهای خارجی را نمی‌دهد. شاید بتوان دلیل این موضوع را در بازار کشورهای همسایه جست‌وجو کرد. حسین اسلامی، رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی، گفته بود قیمت ماشین لباسشویی ایرانی ۱۱ میلیون تومان تمام می‌شود درصورتی‌که در کشورهای همسایه همان ماشین‌لباسشویی را شش میلیون تومان می‌فروشند. کاسبان می‌گویند به اندازه نیاز بازار ایران لوازم خانگی قاچاق می‌شود. در این میان افزایش عرضه به بازار لوازم خانگی هم قیمت‌ها را پایین نکشیده و همچنان «خریداران به نگاه کردن از پشت ویترین و صرفاً قیمت پرسیدن بسنده می‌کنند».

کاهش فروش و افزایش قیمت

خیابان جمهوری. هنوز یک ساعتی به غروب آفتاب مانده است. انواع لوازم خانگی از یخچال‌فریزر تا تلویزیون و جاروبرقی از پشت درهای تماماً شیشه‌ای خودنمایی می‌کنند، اما جز فروشندگان هیچ‌کس در مغازه‌ها نیست. مردم رد می‌شوند و تنها به نگاه کردن یا در نهایت سوال پرسیدن از قیمت‌ها بسنده می‌کنند. یکی از فروشندگان این خیابان به خبرنگار «تجارت فردا» می‌گوید میزان فروشش نسبت به سال گذشته ۸۰ درصد کاهش داشته است. او که جوانی است تنومند با موهایی جوگندمی لیوان چای را روی میز می‌گذارد و با انگشت اشاره به یکی از یخچال‌فریزهای سایدبای‌ساید اشاره می‌کند: «این یخچال ساید فروردین ۲۰ میلیون تومان بود و الان رسیده به ۵۰ میلیون تومان. چنین افزایش قیمتی حتی به ذهن خود ما هم نمی‌رسید.»

سه سال پیش که تحریم‌های ایالات متحده آمریکا اعمال شد، برندهای پرطرفداری مثل سونی، سامسونگ و ال‌جی از بازار کشور خارج شدند و کمبود عرضه باعث شد قیمت‌ها روند غیرمنطقی و سرسام‌آوری طی کنند. این فروشنده می‌گوید: «بازار به شدت کساد است و دلیل آن، هم گرانی است و هم کاهش قدرت خرید مردم. البته همه کالاها گران شده‌اند و مردم بالاخره خودشان را با قیمت‌ها وفق می‌دهند اما در صنف ما قیمت‌ها آنقدر بالا رفته که عملاً خرید غیرممکن شده است.» به گفته این فروشنده در دو سال گذشته کمبود عرضه و نوسانات ارز دلیل اصلی افزایش قیمت انواع لوازم خانگی بوده که البته به مرور حل شد. سال اول بنکدارها جنس داشتند و به صورت قطره‌چکانی به بازار عرضه می‌کردند. سال دوم که پارسال بود ورود و عرضه جنس‌های قاچاق بیشتر شد و امسال هم هیچ کمبودی در بازار نبود. این فروشنده در پاسخ به این سوال که وقتی عرضه به اندازه کافی وجود دارد قیمت غیرمنطقی است، می‌گوید: «چون نظارت نیست. به خاطر تحریم‌ها واردات لوازم خانگی سخت شده اما به صورت قاچاق وارد می‌شود. شاید به جرات بتوان گفت که به اندازه واردات در سال‌های غیرتحریمی لوازم خانگی به کشور وارد می‌شود اما چون نظارتی روی میزان واردات قاچاق نیست عملاً بازار راه خودش را می‌رود.» به گفته این فروشنده، بازار لوازم خانگی حتی با وجود تحریم‌ها هیچ کمبودی ندارد و دلیل کسادی بازار علاوه بر قدرت خرید پایین مردم، قیمت‌های غیرمنطقی است که دلیل آن نبود نهاد ناظر کارآمد است. او از پشت میز بلند می‌شود و به وسط فروشگاه می‌آید، دستش را دراز می‌کند و یکی دیگر از یخچال‌های سایدبای‌ساید ال‌جی را نشان می‌دهد: «این یخچال الان شده ۷۰ میلیون تومان. پنج سال پیش با ۱۰۰ میلیون تومان تکه‌های اصلی جهیزیه می‌خریدند اما الان چی؟ همین یخچال بهمن سال گذشته ۳۰ میلیون تومان قیمت داشت.»

فروشنده دیگری هم در خیابان جمهوری با او موافق است. این فروشنده که نمایندگی «دوو» را دارد، می‌گوید فروشش نسبت به سال گذشته تنها ۱۰ درصد کاهش داشته «اما هزینه‌ها آنقدر بالاست که عملاً نمی‌توان گفت درآمد داریم. ساندویچی که ظهرها می‌خورم دو برابر شده است چه برسد به لوازم خانگی.» به گفته این فروشنده که مردی میانسال است، دلیل اصلی کسادی بازار «هم افزایش قیمت غیرمنطقی است و هم کاهش قدرت خرید مردم». او در پاسخ به این سوال که چه راهکارهایی برای حفظ فروش خود به‌کار برده است، می‌گوید: «میزان سود خودم را کم کردم. به اندازه بقیه قیمت را بالا نمی‌برم. البته اگر طرح‌های قسطی ارائه بدهم می‌توانم فروش را بالا بکشم اما قسطی فایده ندارد چراکه هنوز بعضی چک‌های پارسال پاس نشده است. وضع مردم خراب است قسطی و نقدی ندارد.» مشاهدات میدانی از خیابان جمهوری نشان می‌دهد میزان فروش واحدهای صنف لوازم خانگی نسبت به سال گذشته به‌طور متوسط ۶۰ درصد کاهش داشته است؛ البته برخی از فروشندگان با کاهش سود خود از فروش سعی می‌کنند ورودی دخل را در حد قابل‌قبول نگه دارند.

گارانتی اجناس قاچاق

فروشنده دیگری در همین خیابان جمهوری در پاسخ به این سوال که «جنس قاچاق داری؟»، می‌گوید: «هرچه بخواهی!» به سبب افزایش سرسام‌آور قیمت لوازم خانگی بازار جنس قاچاق داغ شده است. مشاهدات میدانی حاکی از آن است که خریداران دست به نقد به سمت قاچاق برندهای معروف سوق پیدا کرده‌اند. این فروشنده درباره شرایط جنس قاچاق در بازار لوازم خانگی می‌گوید: «بازار پر از جنس قاچاق است. قیمت‌ها هم معمولاً ۲۰ درصد نسبت به جنس قانونی کمتر است به همین دلیل طالب زیادی دارد.» به گفته این فروشنده شرکت‌های گارانتی اجناسی را که قاچاق شده‌اند گارانتی می‌کنند و از این نظر هم مشکلی نیست. البته با بالا رفتن قیمت‌ها اهمیت گارانتی هم کمتر شده و مشتری فقط دنبال خرید با قیمت مناسب است. ولی وقتی می‌بینند می‌توانند جنس قاچاق را گارانتی کنند معمولاً هزینه را می‌پردازند. در همین راستا رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی گفته بود ۶۰ درصد از تخلفات این بازار مربوط به اجناس قاچاق است. اجناسی که به قول این فروشنده خیابان جمهوری «یا یک ماه بیشتر کار نمی‌کنند یا قطعاتشان درست نیست؛ یعنی برای مثال مشتری یخچال با موتور دو هزار می‌خرد اما بعد از بازدید متوجه می‌شود که موتور یخچال یک هزار است.»

به گفته فروشندگان خیابان جمهوری بیشترین کالایی که قاچاق می‌شود تلویزیون است و «جدیداً یخچال هم اضافه شده چون قیمتش خیلی بالا رفته است». یکی دیگر از فروشندگان خیابان جمهوری می‌گوید: «قاچاق لوازم خانگی به حدی است که نمی‌توان آن را گردن کوله‌بران انداخت! یخچال‌های سایدبای‌ساید به آن بزرگی را چگونه کولبر قاچاق کند. شک نکنید که قاچاق به صورت هدفمند و ساختاری صورت می‌گیرد. می‌خواهم بگویم همان نهادی که باید روی قیمت‌ها در بازار نظارت داشته باشد و ندارد، روی قاچاق فله‌ای لوازم خانگی نظارت ندارد. از مرزهای آبی جنوب و همچنین زمینی غربی کلی جنس قاچاق وارد می‌شود که گاه تا نصف قیمت قانونی فروخته می‌شوند. شرکت‌های گارانتی که خیال خریدار را راحت کرده‌اند.» این فروشنده در پاسخ به این سوال که شرکت‌های گارانتی هم روی فروش شما تاثیر گذاشته‌اند، می‌گوید: «نمی‌توان گفت تاثیری نگذاشته‌اند ولی آنها هم باید پول دربیاورند! وقتی از مبادی قانونی جنسی وارد نمی‌شود و هرچه در بازار عرضه می‌شود یا از خرید قبل از تحریم‌هاست یا قاچاق، شرکت‌های گارانتی چگونه در این شرایط بد اقتصادی دوام بیاورند؟» همین‌طور مشاهدات نشان می‌دهد تعمیر لوازم خانگی نسبت به پارسال ۵۰ درصد بیشتر شده است چراکه قیمت‌ها آنقدر بالاست که مردم تعمیر را به خرید مجدد ترجیح می‌دهند. اما در شرایط تحریمی قطعات یدکی لوازم خانگی چگونه تامین می‌شود؟ در پاسخ به این سوال باید گفت با قاچاق. شاید باورش سخت باشد اما حتی لوازم یدکی این بازار از طریق قاچاق تامین می‌شود.

قاچاقچیان مجازی

سایت‌های خرید و فروش لوازم منزل پر از پست‌هایی است از لوازم خانگی نویی که برای فروش گذاشته‌اند. در تماس خبرنگار ما با یکی از این فروشندگان کاشف به عمل آمد که جنس به فروش گذاشته‌شده در سایت دیوار قاچاق است. صدای آن طرف تلفن صدای کلفتی است که می‌توان آن را به مردی میانسال نسبت داد. او درباره چگونگی واردات جنس قاچاق می‌گوید: «از مرزهای جنوب و غرب. به اندازه‌ای جنس قاچاق وارد می‌شود که می‌توان کل بازار تهران بلکه ایران را پاسخ داد.» این فروشنده یک نمونه ماشین لباسشویی ال‌جی را که در فروشگاه‌ها ۳۰ میلیون فروخته می‌شود ۲۰ میلیون تومان می‌فروشد «که اگر چانه بزنند کمتر هم می‌شود». این فروشنده به خبرنگار ما می‌گوید: «معمولاً نرخ جنس قاچاق نصف قیمت بازار است. به همین دلیل در این سال‌هایی که تحریم‌ها باعث شد قیمت‌ها افزایش زیادی داشته باشد بازار جنس قاچاق هم گرم شده است.» نکته عجیب این است که فروشنده می‌گوید «دو سال پیش فروشگاه لوازم خانگی داشتم اما نتوانستم دوام بیاورم. بنکدارها هر جنسی را عرضه نمی‌کردند و اوضاع آنقدر خراب شد که چک‌های قبلی مشتری‌ها پاس نمی‌شد. بنکدارها هم با خرید چکی کنار نمی‌آمدند و فقط نقد کار می‌کردند. به همین خاطر کرکره را پایین کشیدم و به صورت آزاد شروع به فروش کردم.» این فروشنده می‌گوید درآمدش نسبت به زمانی که مغازه‌دار بوده «نزدیک به ۴۰ درصد بیشتر شده است. در بازار قاچاق هم جنس راحت‌تر پیدا می‌شود و هم قیمتش نسبت به بازار نصف است. این عوامل باعث شده بسیاری از مردم که قصد خرید برندهای معروف را دارند و دست به‌نقد هم هستند به سمت بازار جنس قاچاق سوق پیدا کنند». به گفته این فروشنده بیشترین تقاضا در بازار قاچاق به سمت کالاهایی مثل یخچال و ماشین‌لباسشویی و ظرفشویی است که افزایش قیمت زیادی داشته‌اند.

وضعیت برندهای ایرانی

بازار برندهای ایرانی هم مثل برندهای خارجی کساد است. یکی از فروشندگان خیابان جمهوری که لوازم خانگی ایرانی می‌فروشد، می‌گوید قیمت این اقلام از ابتدای سال بیشتر از ۱۰۰ درصد افزایش داشته است و «دلیل آن هم گرانی تولید است. خود ما که مغازه داریم از پس هزینه‌های اجاره‌بها و دستمزد شاگرد برنمی‌آییم چه برسد به تولیدکننده‌ای که مواد اولیه‌اش وارداتی است». به گفته این فروشنده بیشتر تقاضا برای لوازم خانگی ایرانی از طرف قشر کارمند است چراکه «شرکت‌ها طرح‌های تسهیلاتی برای کارمندان در نظر گرفته‌اند که در این شرایط بی‌پولی مردم مسلماً برای کارمندان مناسب است». یکی از دلایلی که فروش برندهای خارجی کاهش داشته علاوه بر وجود قیمت‌های غیرمنطقی، نبود طرح‌های خرید قسطی در برندهای خارجی است. البته قیمت برندهای ایرانی هم به برندهای خارجی نزدیک شده است. این فروشنده یکی از یخچال‌های یک برند ایرانی را نشان می‌دهد: «قیمت این یخچال ۳۰ میلیون تومان است در صورتی که قیمت همین نمونه از برند خارجی نهایتاً هفت تا هشت میلیون گران‌تر است؛ تازه اگر مشتری سمت جنس قاچاق نرود.» هزینه‌های بالای تولید باعث شده قیمت لوازم خانگی ساخت داخل به قیمت برندهایی نزدیک شود که در بازار جهانی لوازم خانگی حرفی برای گفتن دارند اما از نظر کیفیت «اصلاً قابل ‌مقایسه نیستند. کیفیت جنس ایرانی واقعاً خوب است و هیچ بحثی روی آن نیست. ولی برندهای خارجی سالیان سال اعتمادسازی کردند و مشتری می‌داند برای مثال از سونی بهتر در بازار لوازم خانگی نیست. برندهای ایرانی هم به این اعتمادسازی نیاز دارند».

اما آیا تمامی مواد اولیه برندهای ایرانی تولید داخل است؟ مشاهدات ما می‌گوید خیر. برای مثال برندهای ایرانی وسایل و بردهای اصلی تلویزیون را وارد می‌کنند و در ایران مونتاژ می‌شود. برای یخچال هم همین‌طور. البته در تولید یخچال فقط موتور این کالا وارد می‌شود و دیگر وسایل موردنیاز تولید داخلی است. یکی از ناظران بازار به خبرنگار ما می‌گوید بسته به نوع لوازم خانگی ۵ تا ۹۰ درصد قطعات وارداتی هستند. برای مثال تولیدکنندگان ایرانی مشکلی در ساخت اجاق‌گاز ندارند و ۹۰ درصد قطعات این محصول تولید داخل است. اما در تولید وسایلی مثل تلویزیون پنل اصلی تلویزیون که ۹۰ درصد محصول را تشکیل می‌دهد تجهیزات وارداتی هستند. به گفته این کارشناس به هیچ وجه موتور یخچال در کشور تولید نمی‌شود و موتور تمامی یخچال‌های بازار وارداتی هستند. او درباره نحوه و چگونگی واردات این محصولات در شرایطی که اقتصاد کشور تحریم است و مراوداتی صورت نمی‌گیرد می‌گوید خود بنکداران جنس را از دوبی و کردستان عراق وارد می‌کنند که در داخل توسط شرکت‌های خدمات پس از فروش گارانتی می‌شود. به بیانی دیگر حتی کارخانه‌های تولید لوازم خانگی برای تامین قطعات خود دست به دامان قاچاق شده‌اند.

رونق جنس دست‌دوم

در خیابان مازندران اما شرایط بهتری حاکم است. خریداران که اکثراً جوان هستند به یخچال‌هایی که در مغازه‌های دست‌دوم‌فروشی ردیف شده‌اند نگاهی می‌اندازند و بعد از قیمت گرفتن و چند سوال از کاسب، مغازه را ترک می‌کنند. خیابان مازندران راسته‌ای است که لوازم خانگی دست‌دوم اما باکیفیت می‌فروشند. اما یکی از فروشندگان می‌گوید دست‌دوم نیستند، نمایشگاهی است. یعنی در نمایشگاه‌های لوازم خانگی به عنوان نمونه استفاده شده، مثلاً درش باز و بسته شده است. در خیابان مازندران، یخچال سایدبای‌سایدی که در خیابان جمهوری ۵۰ میلیون تومان فروخته می‌شود ۳۰ میلیون قیمت خورده است. یکی از فروشندگان می‌گوید: «از وقتی تعداد لوازم خانگی نو بیشتر شده بازدید از مغازه‌های ما هم بالا رفته است. معمولاً تا ۴۰ درصد زیر قیمت نرخ می‌گذاریم و بالاخره با هم کنار می‌آییم.» به گفته این فروشنده بیشتر مشتری‌ها «زوج‌های جوانی هستند که می‌خواهند ازدواج کنند. ما هم واقعاً دروغ نمی‌گوییم. یخچال‌های نمایشگاهی کار نکرده‌اند فقط چون به عنوان نمونه استفاده شده قیمتش پایین‌تر است. خود من هم اگر قصد خرید داشته باشم با این اختلاف قیمت حتماً دست‌دوم می‌خرم. نمی‌صرفد برای یک یخچال ۵۰ میلیون پول داد. قبلاً با این مقدار ماشین می‌خریدیم!» مشاهدات میدانی از راسته دست‌دوم‌فروشان خیابان مازندران نشان می‌دهد مراجعه خریداران و فروش کاسبان نسبت به دو سال گذشته ۴۰ درصد افزایش داشته است. بیشترین تقاضا در این بازار سمت کالاهای گران مثل ماشین‌لباسشویی و یخچال است.

نتیجه‌گیری

به صراحت می‌توان گفت بازار لوازم خانگی روی اجناس قاچاق می‌چرخد. خروج برندهای معروف شرقی باعث شد در ابتدا بازار با کمبود جنس روبه‌رو شود و بنکداران به عرضه قطره‌چکانی بپردازند که سبب شد قیمت انواع لوازم خانگی افزایش غیرمنطقی داشته باشد. به مرور که بازار توانست خودش را با شرایط وفق دهد واردات جنس قاچاق اوج گرفت آن هم در حالی که توان خرید کفه تقاضا در پایین‌ترین حد سال‌های پیش قرار گفته است. مسلماً در چنین موقعیتی مشتری جنس قاچاقی را که با نصف قیمت می‌خرد و گارانتی هم می‌کند ترجیح می‌دهد اما موضوع این است که حتی قیمت اجناس قاچاق از قیمت‌های قانونی سه سال پیش بیشتر است. همین‌طور تنها مشتری‌های دست به نقد به سمت قاچاق برندها می‌روند و مشتری‌ای که توان خرید به صورت قسطی دارد به سمت برندهای ایرانی سوق پیدا کرده‌ است. موضوع این است که متاسفانه تحریم‌ها باعث شده بازار لوازم خانگی عملاً فلج شود و جنسی وارد نشود اما واردات قاچاق این مشکل را حل کرده است. سوال اینجاست که در حال حاضر که مشکلی از نظر عرضه و کمبود در بازار لوازم خانگی وجود ندارد و به گفته تولیدکنندگان آنها با مازاد تولید روبه‌رو هستند؛ چرا قیمت‌ها اینقدر بالاست؟

اخبار مرتبط