«تورج زارع» راه‌های تامین داخلی مواد اولیه صنعت آلومینیوم را تشریح کرد
تولید «آلومینا» از باند جدید
تورج زارع، مدیرعامل شرکت «آلومینای ایران» معتقد است سرمایه‌گذاری و مشارکت برای افزایش تولید آلومینا در این شرکت (طرح تولید سالانه ۵۰۰هزار تن آلومینا از بوکسیت‌های کم‌عیار با استفاده از روش سینترینگ) به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین راه‌های حل مشکل، مستلزم حمایت دولت است. چرا که توسعه کارخانه آلومینا موجب جلوگیری از خروج ارز از کشور یا کاهش آن خواهد شد. زارع در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» به تشریح طرح‌های توسعه‌ای شرکت آلومینا پرداخت و در ادامه این گفت‌وگو از چشم‌انداز قدیمی‌ترین کارخانه تولید آلومینا ایران در سال‌های پیش‌رو گفت. او همچنین به چالش‌ها و تهدیداتی که در سال‌های اخیر بر سر راه شرکت آلومینا قرار گرفت اشاره کرد و کمبود نقدینگی و تعطیلی معدن تاش که یکی از ارزشمندترین ذخایر ماده بوکسیت را در دل خود جا داده را به‌عنوان دست‌اندازهای جدی در مسیر فعالیت این شرکت نام برد. در ادامه مشروح گفت‌وگو با مدیرعامل شرکت آلومینای ایران را می‌خوانید.
به‌عنوان سوال نخست بفرمایید هدف از تاسیس شرکت آلومینا در ایران چه بود و آیا این شرکت توانست مسیر موفقیت را طی کند؟
حضور صنعت آلومینیوم در ایران مصادف شد با تاسیس شرکت ایرالکو که بیش از ۵۰ سال قبل فعالیت خود را در حوزه آلومینیوم آغاز کرد. اما در آن زمان برای تهیه مواد اولیه آلومینیوم فکری نشده بود و نهایتا در این شرکت فلز و آلومینیوم تولید و آلومینا و سایر مواد اولیه موردنیاز برای تولید آلومینیوم از طریق واردات تامین می‌شد. به دلیل اینکه آلومینا استراتژیک‌ترین و مهمترین ماده مورد نیاز برای تولید آلومینیوم بوده، شرکت ایرالکو با هدف تولید آلومینا که ماده موردنیاز آن بوکسیت است، مطالعاتی را درخصوص مواد معدنی ایران آغاز کرد. ایرالکو قبل از سال‌های ۱۳۷۰ اقدامات اکتشافی بوکسیت را در منطقه جاجرم در دستورکار قرار داد و تقریبا به ذخیره‌ای بیش از ۱۰ میلیون تن دست یافت. این میزان بوکسیت کشف‌شده در حدی بود که یک واحد تولیدی آلومینا در منطقه جاجرم احداث شد و تمام فعالیت‌های آن از سوی شرکت ایرالکو مدیریت می‌شد.
اما نهایتا در سال ۱۳۷۰ مناقصه‌ای برگزار و مطالعاتی با هدف احداث کارخانه آلومینا انجام شد که بیشتر از سوی شرکت‌های ممتاز اروپایی انجام گرفت و در نهایت شرکت «تکنو اکسپورت» کشور چک برنده مناقصه شده و با چند شرکت برند دیگر مانند «خپوس»، «ژیار» و... مراحل تهیه اسناد یک تکنولوژی اروپایی به انجام رسید. تا اینکه در سال ۱۳۸۱ به دلیل اینکه شرکت «تکنو اکسپورت» نتوانست کارخانه را به ظرفیت مورد نظر برساند، از کار کنار کشید و این شرکت تقریبا با تولید ۱۰۰ هزار تن یعنی حدود ۴۰ درصد ظرفیت تولید شروع به کار کرد.
نهایتا مطالعات دیگری انجام شد و بالاخره شرکت NFC چین بخشی از فرآیند را اصلاح و تولید آلومینا را به تناژ بیش از ۲۰۰ هزار تن رساند و در ادامه تا ۲۵۰ هزار تن نیز پیش رفت که تقریبا متناسب با ظرفیت کارخانه جاجرم و متناسب با عیار معدنی بود. کارخانه جاجرم برای عیار ۴.۶۷ طراحی شده ، اما معادن بوکسیت در ۲۰ سال گذشته تقریبا تمام شده‌اند. به این دلیل که ما سالانه حدود یک میلیون تن بوکسیت برای تولید ۲۵۰ هزار تن آلومینا استخراج کرده‌ایم. در حال حاضر نیز ذخیره‌ای که اکتشاف شده بود، تقریبا استفاده شده و اکنون در خود جاجرم و استان‌هایی نظیر سمنان، یزد، کرمان و کهگیلویه و بویراحمد در زون زاگرس، مطالعات اکتشافی انجام می‌شود.
در مجموع شرکت آلومینا، تولید با ظرفیت ۲۵۰ هزار تنی را دنبال کرد و سالانه حدود ۲ هزار متر هم عملیات اکتشافی را در دستورکار داشت. اما در پایان سال ۱۳۹۳ که مصادف بود با شروع مدیریت بنده در این شرکت، مجددا مشکلات و چالش‌هایی در زمینه ذخیره‌سازی مشاهده شد. در آن سال‌ها ذخیره قابل استخراج بوکسیت حدود ۵ تا ۶ میلیون تن بود، اما بروز چالش ذخیره‌سازی باعث شد اولویت در شرکت به سمت اکتشاف حرکت کند تا مناطقی که پتانسیل داشتند مورد بررسی بیشتری قرار گیرند. خوشبختانه مطالعات و اقدامات کارشناسی باعث شد سطح اکتشافات ما از ۲ الی ۳ هزار متر به ۱۵ تا ۲۰ هزار متر در سال افزایش یابد. در واقع سطح اکتشافات بین ۷ تا ۱۰ برابر افزایش یافت که این منجر به کشف ذخایر بوکسیت به بالای ۳۸ میلیون تن شد.
کارخانه آلومینا از زمان تاسیس تاکنون چه عملکردی از خود بجا گذاشته است؟
بعد از اینکه کارخانه آلومینا در سال ۱۳۸۱ فعالیت خود را آغاز کرد، علاوه‌بر چالش تامین مواد اولیه و بحث اکتشافات در برخی بخش‌ها به توسعه نیاز داشت. فرسودگی کارخانه به دلیل ۲۰ سال فعالیت می‌طلبید که برای خود کارخانه هم طرح‌های توسعه‌ای تعریف شود. در واقع بازتعریفی از بخش‌های مختلف به ویژه معدن صورت گرفت. ابتدا از میزان ذخیره بوکسیت اطمینان کسب شد، هر چند که ذخایر دیگر کیفیت سابق را نداشت. به هر حال هر چقدر اکتشافات عمق بیشتری پیدا کرد، کیفیت ذخایر معادن کاهشی شد. در حال حاضر عیار معدنی ما ۳.۷ است که تولید آلومینا با بوکسیت باکیفیت پایین‌تر، خود کار ارزشمندی است که در دوره تیم ما شکل گرفت. آمارها نشان می‌دهد تقریبا همان میزان تولید آلومینای که با عیار بیش از ۴ انجام می‌شد، در حال حاضر تقریبا هم این میزان تولید با عیار ۳.۷ همچنان ادامه دارد.
با این حال باید گفت با وجود اینکه کیفیت عیار مواد معدنی بوکسیت پایین آمده اما افق بهتری در حال ترسیم شدن است. زیرا بیشتر طرح‌های توسعه‌ای که در کارخانه آلومینا در حال انجام است حدودا تا ۶ ماه اول سال آینده به بهرهبرداری خواهند رسید. البته بخشی از این طرح‌ها به بهرهبرداری رسیده‌اند که توانسته‌ایم با وجود کیفیت پایین عیار بوکسیت، حجم تولید را همچنان حفظ کنیم و این در حالی است که اعتقاد دارم با طرح‌های توسعه‌ای که در کارخانه شروع خواهد شد، قطعا می توانیم با بوکسیت با عیار کمتر نیز، تولید در کارخانه آلومینا را رکورد بزنیم.
از سوی دیگر علاوه‌بر چالش و تهدیداتی مانند بوکسیت باکیفیت پایین، دست‌اندازهای دیگری نیز مانند افزایش سه برابری قیمت سود کاستیک برای کارخانه آلومینا به وجود آمد. این در حالی است که در مواقع بحرانی حتی میزان این افزایش به بیش از سه برابر رسید که چالش بزرگی از جهت قیمت تمام‌شده برای شرکت به شمار می‌رفت. اما خوشبختانه با وجود طرح‌های توسعه‌ای که در حال اجرا است، بخشی از چالش‌ها کنترل شده‌اند. به همین جهت شش‌ماهه دوم سال ۱۴۰۱ یک دوره طلایی برای شرکت آلومینای ایران خواهد بود تا بتوانیم تولید ماهانه و حتی سالانه را رکورد بزنیم، آن هم با بوکسیت‌هایی که کیفیت پایین‌تری نسبت به قبلی‌ها دارند.
به برخی از طرح‌های توسعه‌ای که در حوزه کارخانه آلومینا انجام شده است اشاره کردید. در حوزه معدن چه اقداماتی را در دستور کار دارید؟ آیا برای کشف مواد اولیه تولید آلومینا، به دنبال اکتشافات جدید هستید؟
در حوزه معدن، سعی شده معادن بخش خصوصی را راه‌اندازی کنیم. حدود ۵ سال است که روی این موضوع متمرکز هستیم. طبق بررسی‌های صورت‌گرفته، در حال حاضر ۷ معدن متعلق به بخش‌خصوصی در حال تولید بوکسیت هستند که سال به سال ظرفیت آنها نیز در حال افزایش است. شرکت آلومینا در این راستا یک رکورد را به ثبت رساند و امسال بیش از ۷۰ هزار تن بوکسیت موردنیاز خود را از معادن بخش‌خصوصی تامین کرده است. قطعا این آمار در سال‌های آینده افزایش خواهد یافت. با این اقدامات، چالش بزرگ شرکت آلومینا که همانا تامین ماده معدنی بوکسیت است، با خرید آن از بخش‌خصوصی برطرف خواهد شد.
اما اقدام دیگری که شرکت آلومینا در سال جاری انجام داد این بود که با افزایش قیمت سود کاستیک، به این نتیجه دست یافتیم که برای کاهش قیمت تمام‌شده، بوکسیت‌هایی با کیفیت بسیار بالا را وارد کنیم. براین اساس، در مقاطعی از سال که قیمت سود کاستیک بالا است، حدود ۱۰ درصد از بوکسیت موردنیاز را وارد کرده و کیفیت خوراک را افزایش می‌دهیم که این اقدام از جهت اقتصادی به نفع شرکت آلومینا خواهد بود، زیرا هر چقدر کیفیت بوکسیت بالاتر باشد، سود کاستیک کمتری مصرف می‌شود. همچنین از ابتدای بهمن‌ماه امسال نیز کیفیت ۳.۷ عیار بوکسیت را با استفاده از بوکسیت‌های وارداتی به بیش از ۲/ ۴ افزایش داده‌ایم و قطعا از این جهت شاهد افزایش تولید آلومینا در کشور خواهیم بود.
یکی از اهدافی که شرکت آلومینا دنبال می‌کند تنوع در محصولات است. برای این هدف‌گذاری چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
یکی از مهمترین برنامه‌ها در شرکت آلومینا، تنوع بخشیدن به محصولات تولیدی است. در حال حاضر علاوه‌بر تولید آلومینا، یک محصول میانی به نام هیدرات تولید می‌کنیم که بیشتر کارخانه‌های تولیدکننده شوینده‌ها، سالانه حدود ۳۰ هزار تن از این محصول را خریداری می‌کنند.
در حال حاضر یک محصول جدید را نیز به سبد تولیدی خود اضافه کرده‌ایم که امیدواریم تا پایان خردادماه این محصول را روانه بازار کنیم. این محصول جدید یک هیدرات ویژه است که به‌عنوان «کُندسوزکننده» در صنایع نفت و هر جایی که امکان آتش‌سوزی وجود داشته باشد مورد استفاده قرار می‌گیرد. هیدرات ویژه در لوله‌های پلی‌اتیلن، در کابل‌های برق یا تاسیساتی که مستقر می‌شوند و به عنوان کندسوز‌کننده مورد استفاده قرار می‌گیرند. این محصول با جذب اکسیژن، مکانیزم خاموشی آتش را انجام می‌دهد. هیدرات ویژه یک ماده خاص است که تنها در ۴ کشور دنیا تولید می‌شود. شرکت آلومینا، تولید این محصول را با دانش انحصاری خود انجام داده و نکته قابل توجه این است که ارزش افزوده آن ۴ برابر آلومینا است. در حقیقت با تولید این محصول می‌توان کشور را از واردات هیدرات ویژه بی‌نیاز کرد.
اما مهمترین اتفاقی که در شرکت آلومینا رخ داده، اضافه شدن و بهرهبرداری از پروژه آلومینیوم بوده که در انتهای سال ۱۳۹۷ وارد مدار تولید شده و تقریبا تمام شاخص‌های شرکت را دو برابر کرده است. به هر حال باید پذیرفت که دستیابی به تولید یک فلز، اتفاق بسیار ویژه‌‌ای برای شرکت آلومینا بوده، از این جهت که آلومینای تولید شده این کارخانه را تنها ۳ شرکت در ایران خریداری می‌کردند، اما اکنون با تبدیل شدن آلومینا به آلومینیوم، با مشتریان بیشتری در حوزه فلز آلومینیوم مواجه شده که این موضوع به لحاظ تامین نقدینگی به ما کمک شایانی کرده واز طرفی شرکت را در وضعیت بهتری قرار می دهد.
همانطور که اشاره کردید شرکت آلومینا در سال‌های گذشته اقدامات موثری در حوزه تولید و بخش معدن انجام داده است. به نظر شما چشم‌انداز این شرکت در سال آینده چه خواهد بود؟
تا پیش از اینکه شرکت سالکو وارد مدار شود، شرکت آلومینا تقریبا یک‌سوم نیاز کشور را در بخش آلومینا تامین می‌کرد. به این معنا که اگر نیاز کشور به آلومینا ۷۰۰ هزار تن است، شرکت آلومینا حدود ۲۵۰ هزار تن از این نیاز را تامین می‌کند. اما در حال حاضر و با ورود سالکو به بازار- البته اگر تمام دیگ‌ها با ظرفیت کامل کار کنند- سالانه به حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن آلومینا نیاز است که ما می‌توانیم یک‌ششم از این نیاز را تامین و مابقی را باید با واردات تهیه کنیم.
اما در چشم‌اندازی که برای شرکت دیده شده، هدف این است که تامین و تولید آلومینا را از یک‌ششم به یک‌دوم نیاز کشور برسانیم. به همین دلیل پروژه‌ای را روی بوکسیت‌های کم‌عیار که در حال حاضر در فرآیند تولید قابل استفاده نیستند طراحی کرده‌ایم. براساس این طرح و با استفاده از یک روش فرآوری به نام روش سینترینگ، این اقدام در آینده صورت خواهد گرفت. روش فعلی به کار گرفته شده در شرکت آلومینا، همان روشی است که به نام «روش بایر» در دنیا شهرت دارد.
امید می‌رود که پروژه بعدی شرکت آلومینا که پروژه‌ای بسیار بزرگی نیز هست و ظرفیت آن دوبرابر ظرفیت کارخانه‌ای موجود آلومینا ما خواهد بود، کمک کند که مجموعا تولید آلومینا در شرکت به ۷۵۰ هزار تن برسد تا بتوان از این طریق، نصف نیاز کشور به آلومینا را تامین کرد. برای اینکه بتوانیم چنین پروژه‌ای را انجام دهیم، تاکنون مطالعات امکان‌سنجی اولیه را پیش برده‌ایم که مسوولیت آن بر عهده شرکت NFC چین است. از همین رو مطالعات فاز دو این پروژه را آغاز کرده‌ایم. پس از این مطالعات، اسناد مناقصه تهیه شده و در نهایت یک مناقصه بین‌المللی را برگزار خواهیم کرد. این پروژه به بیش از ۸۰۰ میلیون یورو سرمایه‌گذاری نیاز دارد که در واقع یک پروژه ملی خواهد بود. از این رو با توجه به نیازی که ما به آلومینا داریم، این پروژه می‌تواند با کمک‌های دولت و بخش‌خصوصی انجام شود. این پروژه همچنین می‌تواند مزیت‌های خوبی را برای شرکت جاجرم به همراه داشته باشدکه به همین منظور بسیاری از زیرساخت‌های آن آماده است.
اما برای اینکه این پروژه به خوبی پیش برود، به یکسری زیرساخت نیاز است. به‌طور مثال در حوزه برق، در هر دو کارخانه جاجرم حدود ۹۰ مگاوات برق مصرف می‌شود که با اجرای کارخانه سینترینگ به حداقل ۴۰ مگاوات برق دیگر نیاز است. ضمن اینکه ما در بخش تولید فلز آلومینیوم، فعلا فاز یک را اجرا کرده‌ایم و فاز ۲ و ۳ این پروژه همچنان باقی مانده است. هدف نهایی کارخانه جاجرم، تولید ۱۲۰ هزار تن شمش آلومینیوم بوده که تاکنون ۴۰ هزار تن آن محقق شده است. طبق ارزیابی‌ها، احداث کارخانه تولید آلومینا به روش سینترینگ با ظرفیت ۵۰۰ هزار تنی به حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. اما شرکت آلومینا برای اینکه بتواند برق این پروژه را تامین کند، طبق تفاهم‌نامه‌ای که بین وزارتخانه های صمت و نیرو منعقد شده است، ۱۶۰ مگاوات از برق موردنیاز را باید جاجرم احداث کند.
از سوی دیگر، تامین آب مساله‌ای دیگر شرکت آلومینای ایران است. ما در منطقه‌ای در حال مطالعه هستیم که پتانسیل احداث سد را داراست. اکنون وزارت نیرو سدی به نام «گلمندره» را در دست ساخت دارد و ما آب موردنیاز خود را از این سد تخصیص گرفته‌ایم و از سوی دیگر مطالعات انتقال آب به جاجرم را در دستورکار قرار داده‌ایم. در رابطه با گاز هم اگر ظرفیت فعلی ۲۰ هزار مترمکعب در ساعت است، بعد از اجرای پروژه سینترینگ این نیاز دوبرابر خواهد شد و به ۴۰ هزار مترمکعب بر ساعت خواهد رسید که در این راستا نیز اقداماتی را انجام داده‌ایم.
از طرح‌های توسعه‌ای آلومینا گفتیم. در ادامه لطفا از چالش‌ها و مشکلاتی که در حوزه معدن و شرکت آلومینا وجود دارد بگویید. آیا برای حل چالش‌ها پیشنهادی نیز دارید؟
واقعیت این است که در چند سال گذشته مشکلات بسیار زیادی در کشور وجود داشته که شرکت آلومینا نیز از آنها بی‌نصیب نبوده است. بزرگترین چالش بحث تحریم‌ها بوده است. در ساخت کارخانه آلومینا، نیازمند واردات بسیاری از تجهیزات بودیم، از جمله تجهیزات برق که در داخل کشور قابل ساخت نبود. توانستیم در زمان اعمال تحریم‌ها، بدون انتقال ارز و از طریق محصول و تهاتر آنها، پروسه تامین تجهیزات پروژه‌ها را انجام دهیم.
در فرصتی که وضعیت روابط خارجی بهبود پیدا کرد، ما توانستیم پروژه‌ها را به سرعت جمع‌بندی و به بهرهبرداری برسانیم. در حال حاضر در کشور بحث زیرساخت‌ها، بسیار مهم است زیرا طبق مشاهدات در تابستان‌ها کمبود برق ملموس است و در زمستان‌ها با کمبود گاز مواجه می‌شویم. این در حالی است که شرکت آلومینا برای ادامه مسیر توسعه‌ای خود به هر دو این منابع نیاز دارد و به آنها وابسته است.
بنابراین سعی کرده‌ایم در یکی دو سال اخیر، پروژه‌های توسعه‌ای کوچک‌تری در حوزه تامین برق انجام داده و به دنبال خرید ژنراتورهای گازی هستیم تا بتوانیم حداقل ۵ مگاوات برق به صورت پشتیبان در مجموعه داشته باشیم. از طرفی سعی کرده‌ایم تامین سوخت پشتیبان که مازوت است را در دستورکار قرار دهیم، سال گذشته از این حیث دچار مشکل شدیم. اما امسال به دلیل کسب تجربه، در تابستان توانستیم ذخیره‌سازی را انجام دهیم. یکی‌دیگر از چالش‌هایی که در چند وقت اخیر با آن درگیر بودیم، مشکلاتی است که در یکی از معادن باکیفیت این شرکت رخ داده است. متاسفانه معدن تاش که دارای ذخایر ارزشمند بوکسیت بوده، درگیر جریان سازی های منفی شده است. در حقیقت این معدن در حالی که طبق قانون معادن، برای آن پروانه معدن صادر شده، تعطیل شده است.
در واقع با ورود سیاسیون به این موضوع و اعتراض‌های تشکل های غیرذیصلاح، معدن بوکسیت تاش در حال حاضر غیرفعال بوده و یکی از دلایل واردات بوکسیت از ترکیه نیز تعطیلی این معدن است. در حال حاضر به دنبال حل و فصل این موضوع هستیم تا بتوانیم مردم شهرستان شاهرود را متقاعد کنیم که معدن‌کاری پاک بوده و آسیبی به محیط زیست نخواهد رساند.
در پایان باید به این نکته نیز اشاره کرد که با حمایت های شرکت ایمیدرو و همدلی که در شرکت آلومینا ایجاد شد، این مجموعه، در چند سال اخیر شرکت برتر از لحاظ «رشد سریع» شناخته شد و با برنامه‌ریزی‌هایی انجام شده، نه‌تنها شرکت آلومینا رشد منفی نداشته، بلکه در بسیاری از حوزه‌ها، زیرساخت‌هایی را ایجاد کرده و توانسته با وجود چالش ها و مشکلات، راه موفقیت را بهتر از همیشه طی کند.
