زمین ناآرام شهر
زلزله، فرونشست و ساختمان‌های فرسوده در کمین اصفهان
همان سال که پلاسکو آتش گرفت و فروریخت، قرار شد پلاسکوهای اصفهان هم تعیین تکلیف شوند اما به‌غیراز خبر شناسایی حدود۲۰۰ساختمان در معرض خطر، خبر دیگری مخابره نشد. در همان سال تنها اقدام سازمان‌های ذی‌ربط تخلیه فوری کتابخانه امیر قلی امینی به‌عنوان ساختمان در معرض خطر و نابودی کتاب‌هایش بود. ساختمانی که به‌تازگی بازسازی‌شده و عنوان تنها کتابخانه ملی نهاد کتابخانه‌های استان را یدک می‌کشید بدون ارایه دلیل کافی تخلیه شد و امروز نه‌تنها تخریب نشده که گویا در اختیار نهادی دیگر قرارگرفته است. از آن زمان تاکنون با فروریختن مترو پل، اخبار ترسناک فرونشست و وقوع زلزله‌های مختلف، مردم اصفهان هم لرزیده‌اند اما اقدام عملی ندیده‌اند. حالا با وقوع زلزله وحشتناک ترکیه، بار دیگر ساختمان‌های مستعمل و لرزان شهر روی زندگی مردم سایه انداخته‌اند. اگر زلزله بیاید کدام گسل و کدام بخش از زمین فرونشسته شهر می‌لرزد و کدام ساختمان فرسوده آوار زندگی مردم می‌شود؟
گسل‌های لرزان شهر
سایت‌های مختلف تخصصی و غیرتخصصی از عدم زلزله‌خیز بودن اصفهان سخن‌ها گفته و در آخر اما تاکید کرده‌اند که هیچ‌چیز منتفی نیست! برای لرزیدن زمین به گسل فعال نیاز هست. پژوهش‌های مختلفی وجود دارد که گسل‌های فعال اطراف شهر اصفهان را شناسایی و ارایه کرده‌اند که تعدادشان کم هم نیست.
یکی از قدیمی‌ترین این پژوهش‌ها که در سال ۸۲در چهارمین کنفرانس بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله ارایه شد به شناسایی گسل‌های فعال جنوب و جنوب غرب شهر اصفهان پرداخته است. این پژوهش گسل‌های اصلی شناسایی‌شده در جنوب و جنوب غرب شهر اصفهان را به سه دسته اصلی شمال غربی - جنوب شرقی، شرقی - غربی و شمالی - جنوبی تقسیم و اعلام کرده که بر روی ارتفاعات جنوب و غرب شهر اصفهان چند گسل با طول بیش از یک‌صد کیلومتر که برخی از آن‌ها شواهدی از فعال بودن را نشان می‌دهند شناسایی‌شده‌اند که از محدوده شهر اصفهان و حومه آن عبور می‌کنند. پژوهش دیگری که در سال۹۰ در پانزدهمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران ارایه شد ۶۳گسل فعال را در ۱۰۰کیلومتری شهر اصفهان شناسایی و گسل‌های اصفهان، جنوب اصفهان و گسل شمال شرق اصفهان در حواشی شهر را مهم ارزیابی کرد. این مقاله تاکید کرده بود که قدرت وقوع زلزله احتمالی توسط گسل‌های یادشده ۷.۳۴ریشتر خواهد بود.
در سال۹۶ هم پژوهش دیگری در دومین کنفرانس ملی یافته‌های نوین پژوهشی و آموزشی عمران معماری شهرسازی و محیط‌زیست ایران ارایه شد که توان لرزه‌ای گسل‌های فعال اطراف شهر اصفهان را بررسی کرده بود. این مقاله هم از وجود گسل فعال در محدوده‌ای به شعاع ۱۲۰ کیلومتر در اطراف شهر اصفهان خبر داد. این پژوهش بررسی گسل‌های غرب و جنوب غرب شهر را مهم ارزیابی کرده بود.
در سال۹۹رئیس دفتر منطقه‌ای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی استان اصفهان از شناسایی ۹۴ گسل اصلی و فرعی زلزله در ۲۰۰ کیلومتری شهر اصفهان خبر داد. حجتی بر تعیین حریم گسل‌های فعال واقع در غرب و جنوب غربی شهر تاکید کرده و گفته بود که باید محل احداث ساختمان‌های بلندمرتبه و سازه‌های مهم و همچنین ارتفاع و طبقات مختلف در طرح تفضیلی شهر اصفهان لحاظ شود و ساخت‌وساز و توسعه شهری در مناطق مستعد ناپایدار با محدودیت مواجه شود.او همچنین خواستار بررسی توسعه شهر به سمت جنوب شده بود. او همچنین از ۱۲گسل اصلی نام‌برده بود که فعالیت لرزه‌ای آن‌ها شهر اصفهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد به‌طوری‌که عبور گسل دهق از قلب شهر اصفهان باعث تغییر مسیر رودخانه در بین سی‌وسه‌پل و پل جویی شده است. همان سال اعلام شد که بر اساس مطالعات پهنه‌بندی لرزه‌ای شهر اصفهان، پهنه‌بندی زمین‌لرزه‌ها نشان می‌دهد حداکثر زمین‌لرزه با بزرگی ۵.۴ ریشتری در شمال و شمال شرقی اصفهان بوده است. همچنین بر اساس نتایج مطالعات پهنه‌بندی لرزه‌ای بیشترین جمعیت شهر اصفهان در محدوده خطر متوسط لرزه‌ای قرار دارند، بنابراین مقاوم‌سازی ساختمان‌های بلندمرتبه، سازه‌های مهم مانند پل‌ها، بزرگراه‌ها و بازسازی بافت‌های فرسوده کار بسیار مهم است که باید در اولویت قرار گیرد. علی‌رغم هشدارهای این مقام مسوول اما هیچ‌یک از موارد فوق عملیاتی نشد!
حجتی تابستان سال گذشته هم هشدار داد که «حریم گسل‌های شهر اصفهان باید مشخص و به تصویب برسد تا به روند ساخت‌وساز ساختمان‌های بلندمرتبه و پروژه‌های عمرانی در محدوده این گسل‌ها توجه شود.»
زلزله خاموش فرونشست
غیر از گسل‌های فعال زلزله، اصفهان با زلزله خاموش دیگری هم‌دست و پنجه نرم می‌کند. خالی شدن آبخوان‌های سفره‌های زیرزمینی، زیر پای شهر را خالی کرده و این موضوع باعث می‌شود در صورت بروز زلزله، وضعیت وخیم‌تر شود. معاون وقت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری اصفهان از وضعیت نامساعد بحران فرونشست زمین در مناطق شمالی شهر اصفهان خبر داده بود. علیرضا صادقیان در نهمین جلسه علنی شورای اسلامی شهر اصفهان اعلام کرد که بر اساس نقشه فرونشست زمین در مناطق جنوبی شهر شامل مناطق ۱۳، ۵، ۶ و ۴ به دلیل نوع خاک بین صفرتا یک سانتیمتر و در مناطق شمالی شامل ۱۱، ۸، ۷ و ۱۵ حدود ۱۷ میلی‌متر فرونشست بوده است. صادقیان همچنین از فرونشست برخی از ایستگاه‌های خط یک و ایستگاه‌های خط دو قطار شهری اصفهان خبر داد و اعلام کرد که رینگ چهارم در محدوده فرونشست زمین قرار دارد.
گسترش شبکه‌های ارتباطی و زیرساخت‌های شهری ازیک‌طرف و رشد و توسعه بدون برنامه شهر از سوی دیگر زمینه ایجاد خسارات زیاد در زمان وقوع زلزله و فرونشست را فراهم می‌کند. گسترش شهرها اگر به‌صورت بی‌قاعده و بدون داشتن طرح و برنامه و عدم رعایت ضوابط و مقررات شهرسازی و مقاوم‌سازی سازه‌ها باشد باعث افزایش آسیب‌پذیری شهر می‌شود و این امر زمانی که جهت گسترش شهرها در محدوده گسل‌ها باشد، تقویت می‌شود.
برای تهیه طرح توسعه هر شهر، آگاهی و شناخت کامل از عوامل مربوط به زمین ازجمله فرونشست، مخاطرات لرزه‌ای، سیل و...آن ضروری است. به همین دلیل وزارت راه و شهرسازی مکلف شده بود تا پایان برنامه ششم توسعه، در مراکز استان‌ها و شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت، پهنه و حریم گسل‌های شهری را مطالعه و شناسایی کرده و نقشه‌های طرح تفضیلی این شهرها را بر اساس مطالعات پهنه‌بندی لرزه‌ای و پهنه‌بندی حریم گسل‌ها تهیه کند. در مطالعات پهنه‌بندی شهر اصفهان در شعاع ۲۰۰ کیلومتری شهر اصفهان ۹۴ گسل اصلی و فرعی شناسایی و گسل‌هایی که می‌توانند شهر اصفهان را تحت تاثیر عملکرد خود قرار دهند هم بررسی‌شده و ضروری است که شهرداری و سازمان صمت اصفهان برای صدور پروانه ساخت و یا موافقت اصولی کارخانه‌ها و تولیدی‌ها به این گزارش توجه کنند، موضوعی که تاکنون به آن توجه کافی نشده است.
سایه بلند نگرانی
روی زمین ناآرام شهر ساختمان‌های عمومی، تجاری و خانه‌های فرسوده‌ای قد علم کرده‌اند که نام و ردشان در فهرست‌های مگو ثبت و ضبط‌شده است.به گفته رئیس اداره نظارت بر درمان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در حال حاضر حدود ۴۰ بیمارستان با قدمت بالای ۲۰ سال در استان اصفهان وجود دارد و قدیمی‌ترین بیمارستان استان اصفهان بیمارستان عیسی بن مریم است که در سال ۱۲۸۲ مورد بهره‌برداری قرارگرفته است. ساختمان‌های اداری، پاساژ‌ها، هتل‌ها و مراکز تجاری بزرگ و بازار اصفهان هم حال خوشی ندارند اما نام دقیقی از سازه‌های خطرناک شهر برده نمی‌شود.
شیشه‌فروش، مرد بحران اصفهان هم از شناسایی بیش از ۳۰۰ ساختمان ناایمن در شهر اصفهان خبر داده است. آن‌طور که شیشه‌فروش گفته «کارگروه شناسایی ساختمان‌های آسیب‌پذیر در برابر حوادث و حریق در اصفهان از سه سال پیش با حضور نماینده عمران و معماری شهرداری اصفهان، آتش‌نشانی، نظام‌مهندسی، راه و شهرسازی و اداره‌های برق و گاز تشکیل‌شده است. این کارگروه، سازه‌های فرسوده غیر مقاوم در برابر حوادث استان ازجمله ساختمان‌های درمانی، اداری، مراکز عمومی، خصوصی، فرهنگی، مراکز جمعیتی، ابنیه تاریخی مجموعه‌های مسکونی و تجاری را بررسی و شناسایی می‌کند. همچنین شهرداری‌های سراسر استان مکلف شدند مطابق با بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها پس از شناسایی ساختمان‌های ناایمن و پرخطر، هشدارهای رسمی و با تعیین مهلت مقرر برای رفع نواقص را به مالکان ابلاغ کند.پس از مهلت تعیین‌شده و در صورت اقدام نکردن مالک ساختمان، شهرداری باید با هماهنگی مراجع قضائی برای جلوگیری از بهره‌برداری از ساختمان اقدام کنند. همه این بررسی‌ها درست پس از وقوع حوادث بزرگ در کشور انجام‌شده و پس از فروکش کردن موج‌های وحشت و انتشار اخبار، دوباره فراموشی به سراغ مسوولان می‌آید:»مهدیان،معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان از شناسایی ۳۲۸ ساختمان ناایمن در اصفهان بعد از حادثه مترو‌پل خبر داده و اعلام کرده که ۱۰۰ ساختمان با درصد بالای ناایمنی در اولویت قرار گرفتند که برای برخی از این ساختمان‌ها دستور مهروموم و اصلاح صادرشده است.» پس از حادثه پلاسکو تعداد ساختمان‌های در معرض خطر شهر بیش از واحد اعلام‌شده و این نرخ پس از مترو‌پل به ساختمان افزایش یافت بدون آنکه اعلام شود ظرف سال‌های اخیر کدام ساختمان فرسوده، بازسازی و نوسازی شده و بدون آنکه شهرداری و اداره کل راه و شهرسازی اعلام کنند که کدام‌یک از مصوبه‌های شورای عالی شهرسازی در اصفهان اجراشده و چرا هنوز روی گسل مجوز ساخت‌وساز و ایجاد راه و خیابان داده می‌شود؟! گویا آمار ساختمان‌های ناایمن شهر کم نمی‌شود بلکه از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل می‌شود.
