نوزایی نساجی؛ شاید وقتی دیگر
شهرک پوشاک اصفهان همچنان دربند موانع است
ابرقدرت‌های نساجی جهان
همواره نساجی از صنایع شناخت شده‌ای بوده که کشورهای مختلف به دنبال مزایای فراوان این صنعت از طریق تولید و صادرات بوده‌اند. صنعتی که به‌عنوان دومین صنعت مادر شناخته‌شده و در مقام یکی از معیارها و شاخص‌های توسعه کشورهای مختلف است به‌گونه‌ای که در میان کشورهای عمده صادرکننده محصولات نساجی در جهان، اغلب، نام ممالک پیشرفته دیده می‌شود و برخی هم موفق به حفظ این جایگاه از گذشته‌های دور تاکنون شده‌اند. گفتنی است زمانی که حرف از اختراع ماشین بخار می‌شود، انقلابی تداعی شده که صنعت نساجیِ بریتانیا را متحول نمود. بریتانیا، نخستین ابرقدرت صنعتی جهان پس از انقلاب صنعتی، با پوشاک به‌جایی رسید که بزرگ‌ترین استعمارگرِ دنیا لقب گرفت و هنوز هم در صنعت پوشاک، حرف برای گفتن، بسیار دارد. حال‌آنکه صنعت پوشاک ایران نیز درهمان برهه، کمتر از انگلستان نبود اما به‌تدریج از ارزش و اهمیت چنین صنعتی در ایران کاسته شد. و امروزه ابرقدرت‌های این صنعت از چین گرفته تا ترکیه، هندوستان، ویتنام و بنگلادش هرکدام با تلاش بیشتر در راه‌یابی به بازارهای جهانی توانسته‌اند غول بزرگی را از این صنعت برای خود بسازند. با اقداماتی چون تقویت اقتصاد محلی، ایالتی و فدرال، افزایش رقابت داخلی، تنوع و افزایش سهم در بازار جهانی نقش خود را در این عرصه پررنگ‌تر کرده‌اند. بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته چین در حال حاضر بزرگ‌ترین صادرکننده منسوجات در جهان است. این‌چنین که شرکت‌های نساجی چینی در حال تبدیل به غول‌های صنعت نساجی در جهان هستند. آلمان دومین کشور در میان‌برترین‌های صنعت نساجی محسوب می‌شود. بنگلادش سومین کشوری است که میان کشورهای مطرح تولید نساجی دیده می‌شود. در دهه‌های اخیر، بنگلادش به‌عنوان قطبی برای تولید پوشاک ظاهرشده است.
ویتنام نیز یکی دیگر از تولیدکنندگان بزرگ نساجی در جهان محسوب می‌شود. ویتنام را آمریکایی‌ها در جریان «جنگ ویتنام» با خاک یکسان کرده بودند، اما اکنون، پوشاکش در جایگاه چهارم جهان قرار دارد. هند پنجمین کشور دنیا است که توانسته در صنعت نساجی و پوشاک به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان جهان مطرح باشد. ایتالیا،کشوری که به مد و پوشاک معروف است. صنعت نساجی آن قدمتی دیرینه دارد. در دهه‌های اخیر ایتالیا به قلب صنایع نساجی و مد در جهان مبدل شده. است ترکیه کشور دیگراست که باسابقه‌ای طولانی در تولید منسوجات، کشوری مهم در تجارت جهانی نساجی و پوشاک به‌حساب می‌آید. به‌طوری‌که یکی از موفق‌ترین محصولات صادراتی ترکیه، لباس است. در جایگاه هشتم ایالات‌متحده امریکا قرار دارد. ایالات‌متحده تأمین‌کننده عمده پارچه، لباس، مواد اولیه، نخ و منسوجات خانگی باکیفیت بالا در سراسر جهان است. نهمین جایگاه بر اساس ارزیابی‌ها به هنگ‌کنگ می‌رسد، صنایع نساجی در هنگ‌کنگ یکی از منابع مهم درآمد برای این کشور به‌حساب می‌آید. اسپانیا نیز کشور مطرح دیگری است که به دلیل ریسندگی، بافندگی، رنگرزی، تکمیل و تولید پوشاک مهم‌ترین تولیدات و صادرات این کشور را تشکیل می‌دهند.
وضعیت صنایع نساجی ایران
اما نساجی و پوشاک ایران در کجای بازارهای جهانی قرار دارد؟
صنعتی که در ایران از سابقه چهارهزارساله برخوردار است ولی در چند سال گذشته با چالش‌های بسیاری روبرو بوده است. صنعتی که از قابلیت اشتغال‌زایی بالایی برخوردار است به‌گونه‌ای که میزان اشتغال در صنعت نساجی و پوشاک برابر ۲۸۸هزار نفر و به‌عبارت‌دیگر ۱۲درصد از کل شاغلان صنعتی است که عددی قابل‌توجه
به‌شمار می‌آید. قطعاً بازار مصرف داخلی ۸۵ میلیون نفری با گردش مالی چند میلیارد دلاری مزیت دوم توسعه صنعت نساجی در ایران است، علاوه بر آن امکان دسترسی به بازار ۴۰۰ میلیون نفری کشورهای همسایه نیز یکی از مزیت‌های صنعت نساجی ایران است. در این حال پاسخ‌های فراوانی می‌توان به چرایی مشکلات صنایع نساجی ایران داد.
ازجمله باز بودن درهای وارداتِ پوشاک چینی به ایران، به‌نحوی‌که فرصت بزرگی را از تولید داخلی‌مان دریغ کردیم. برخی هم به زنجیره تأمین در صنعت پوشاک اشاره می‌کنند و آن را مانعی بر سر راه توسعه صنایع پوشاک و نساجی در ایران می‌بینند.
همچنین هزینه‌های بالای تأمین مواد اولیه، گرانی ارز، قوانین و مقررات دست و پاگیر، واردات بی‌رویه یا قاچاق و عدم استفاده از دستگاه‌های به‌روز و مدرن، رسیدن به این مقصود را دشوار، کرده است. و نتیجه آن ایجاد چرخه معیوبی شده که توان رقابتی در بازارهای خارجی را کاهش داده است.
چشم‌اندازی برای راه‌اندازی شهرک پوشاک اصفهان نیست
وجود چالش‌های اشاره‌شده در صنعت نساجی ایران، باعث شکل‌گیری ایده‌ای تحت عنوان راه‌اندازی شهرک پوشاک برای برخی از استان‌ها شد. شهرک‌هایی که از اوایل دهه ۹۰ در چند استان من‌جمله، تهران، یزد، قم و اصفهان، قرار بر راه‌اندازی آن‌ها بوده اما هرکدام با موانع و مشکلاتی روبرو شدند به‌طوری‌که اکنون حتی یک شهرک پوشاک هر درکل ایران تأسیس نشده است. حال‌آنکه بزرگ‌ترین و کامل‌ترین آن‌ها قرار بود در اصفهان راه‌اندازی شود شهری که نزدیک به ۹۰ سال لقب «منچستر شرق» را گرفته بود و در کمتر از دو دهه نزدیک به ۱۰ کارخانه بزرگ نساجی در این شهر راه‌اندازی کرد؛ اما به‌مرور، وجود مشکلاتی تاروپود نساجی اصفهان را درهم تنید.
و آنچه قابل‌توجه است آنکه در تمام این سال‌های کسادی، متولیان این بخش درصدد ارائه راهکارهایی برای خروج از این وضعیت بوده‌اند چراکه پوشاک و نساجی از صنایع پر قدمت، سودآور، اشتغال‌زا و استراتژیک بشمار می‌آیند که می‌بایست برای دوامشان نهایت تلاش را کرد. براین اساس بود که مسوولان و فعالانش عزم خود را جزم نمودند تا با ایجاد چنین شهرکی باری دیگر آن دوران شکوهمند نساجی را زنده نمایند اگرچه همچنان موانع راه‌اندازی برای چنین شهرکی فراوان است. به گفته سید آرش امامی مدیرعامل شهرک پوشاک اصفهان، پروژه شهرک پوشاک که این بار در دست اقدام است چهارمین شهرک پوشاک اصفهان است. کما آنکه شهرک‌های قبلی با شکست مواجه می‌شدند و البته هشتمین شهرک پوشاک کشور هم است که آن‌ها نیز موفق به راه‌اندازی نشدند. این مسوول در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد اظهار می‌کند: پیشنهاد شهرک فعلی دردی ماه سال ۹۷، در جلسه استانداری مطرح شد و پس‌ازآن پیگیری‌ها آغاز گردید. وی می‌افزاید: اما موانع اصلی که تابه‌حال اجازه شکل‌گیری شهرک‌های پوشاک را نداده است آنکه زمین وزیر ساخت در همه دنیا مجانی حال‌آنکه در ایران دولت‌ها این امر را نمی‌پذیرند و هنوز هم پس از گذشت سال‌ها نتوانسته‌ایم این موضوع را تفهیم نماییم. فعلاً یک‌صد هکتار در سمت شرق اتوبان شهید سلیمانی برای ساخت شهرک پوشاک فریز کرده‌ایم ولی در همین حال، محل جدیدی ر اهم در قسمت غربی اتوبان شهید سلیمانی پیشنهاد داده‌ایم که متأسفانه همچنان مساله مکان و هزینه‌های زمین زیرساخت آن موردتوافق قرار نگرفته درصورتی‌که بودجه‌هایی کلان برای طرح‌هایی مختلف، اختصاص داده می‌شود.
وی تصریح می‌کند: قطعاً این موضوع، نشان از تفکر جزیره‌ای دارد زیرا با راه‌اندازی چنین شهرکی سودآوری چند برابری را می‌توان به دست آورد. امامی بیان می‌کند: در همه این سال‌ها موفق به راضی نمودن دولت نشده‌ایم برای آنکه زمین وزیر ساخت را ارائه دهند و پس‌ازآنکه شهرک به درآمدزایی رسید هزینه را باز پس گیرند. از طرفی مشکل هزینه‌های زمین وزیر ساخت و از سویی موانع و محدودیت‌های جانمایی زمین چراکه گفته می‌شود در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر، نباید شهرک کارگاهی تأسیس شود درصورتی‌که شهرک پوشاک از صنایع آلاینده نیست و پاک بشمار می‌آید ضمن آنکه این‌گونه مراکز می‌بایست در نزدیکی شهرها باشد زیرا رفت‌وآمد کارکنان آنکه اغلب بانوان هستند با مشکل مواجه نشود. و البته چنین چالش‌هایی که اکنون برای شهرک پوشاک اصفهان وجود دارد به‌نوعی برای همه شهرک‌های قبلی که قرار برساخت آن‌ها بود وجود داشته است.
وی یادآور می‌شود: برای اصفهان آنچه بیش از هر موردی مانع ایجاد کرده است محیط‌زیست بوده به‌طوری‌که به‌رغم موافقت مدیران استان، محدودیت‌های محیط زیستی به وجود آمده است. محلی که انتخاب‌شده است ازلحاظ زیرساخت‌ها کاملاً مناسب است حتی آب، برق و همه استعلامات توسط شرکت شهرک‌های صنعتی دریافت شده است فقط اگر محیط‌زیست موافقت نماید در عرض دو ماه نخستین واگذاری‌ها انجام خواهد گرفت. به گفته این مسوول محل فعلی در ضلع جنوبی شهرک صنعتی کمشچه واقع‌شده است. ضلع شرقی این نقطه بر اتوبان شهید سلیمانی قرارگرفته که شاهراه اصلی شمال و جنوب کشور است. فاصله‌ای ۳۰ کیلومتری را با میدان نقش‌جهان داشته و در امتداد خط دوم مترو قرار دارد؛ و ازآنجاکه این محل در کنار شهرک صنعتی فعال قرار دارد با انجام فرایندهای اداری لازم، امکان انتقال همه زیرساخت‌ها در فرصتی اندک وجود خواهد داشت. وی با تا کید بر آنکه هنوز چشم‌اندازی از زمان راه‌اندازی شهرک پوشاک اصفهان وجود ندارد می‌گوید: آن یک‌صد هزار هکتار اشاره‌شده را برای توسعه در نظر گرفته‌ایم اگرچه مشکل دور بودن از اصفهان و نبود زیرساخت‌های لازم را دارد.
