توسعه اقتصاد شهری
تا دهه ۱۹۵۰ اغلب اقتصاددانان، توسعه اقتصادی را به‌عنوان رشد مشخص درآمد سرانه واقعی در کشورهای توسعه‌نیافته تعبیر می‌کردند. لیکن از آن زمان به بعد بسیاری از اقتصاددانان تأکید می‌کنند که توسعه اقتصادی به معنای رشد به‌اضافه تغییر، به‌ویژه تغییر ارزش‌ها و نهادهاست. توسعه اقتصادی پدیدهای عام‌تر از رشد اقتصادی است و جنبه‌های کمّی و کیفی جامعه را در برمی‌گیرد. به‌طور خلاصه توسعه اقتصادی عبارت است از رشد مداوم اقتصادی یک جامعه و بهبود وضعیت رفاهی افراد جامعه، که ناشی از دگرگونی و تحول در بنیان‌های اقتصادی، سیاسی، علمی و فرهنگی جامعه است و دستیابی به غایات مطلوب نوسازی اقتصادی فراهم می‌آید.
در موقعیت کنونی و با توجه به واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی جهان به نظر می‌رسد که توسعه اقتصادی کشورهای در حال تحول و توسعه‌نیافته کنونی درگرو فراهم آمدن پنج دسته از عوامل است: اول اینکه برای تحقق یافتن توسعه اقتصادی، انسان‌هایی موردنیازند که ذهن و نگرش آن‌ها متحول شده باشد. دوم اینکه باید آموزش‌های ویژه و مناسب توسعه‌ای وجود داشته باشد.
سومین عامل توسعه اقتصادی عامل انباشت سرمایه و به‌کارگیری سرمایه در الگویی متناسب با فرآیند توسعه اقتصادی است؛ در کنار سه عامل فوق، توسعه اقتصادی مستلزم عامل چهارمی تحت عنوان مدیریت و نظام اقتصادی مناسب است و درنهایت پنجمین عامل توسعه اقتصادی عبارت است از: حفظ ثبات در نظام و مدیریت اقتصادی. عوامل پنج‌گانه فوق باید هماهنگ و دست در دست هم توسعه و گسترش یابند زیرا فقدان هر یک از این عوامل حتی در صورت تحقق سایر عوامل، بازهم هر فرآیند توسعه را دچار توقف خواهد کرد
توسعه اقتصادی و توسعه پایدار رابطه‌ای نزدیک و متقابل دارند. توسعه را باید در چشم‌انداز تاریخی بررسی کرد، به‌عبارت‌دیگر توسعه منوط به دیدگاهی بلندمدت است و این امر مستلزم آن است که در دوره زمانی طولانی، امنیت اقتصادی حفظ شود، ازاین‌رو، تداوم و پایداری فرآیند توسعه و حفاظت از محیط‌زیست موضوع محوری در مباحث مربوط به توسعه است پایداری به‌عنوان وجه وصفی توسعه، وضعیتی است که در آن مطلوب بودن و امکانات موجود در طول زمان کاهش پیدا نمی‌کند و از کلمه Sustenere Sus یعنی از پایین و Tenere یعنی نگه‌داشتن) به معنای زنده نگه‌داشتن یا نگه‌داشتن گرفته‌شده است که بر حمایت یا دوام بلندمدت دلالت می‌کند. توسعه پایدار، توسعه است که نیازهای کنونی جهان را مرتفع می‌سازد بدون آنکه توانایی نسل‌های آینده را در دستیابی به نیازهایشان با مشکل مواجه نکند.
پیمان ملّی بریتانیا برای پایداری چهار مشخصه تعیین کرده است:
- ایجاد محیط‌زیست مطلوب (پایداری زیست‌محیطی)
- ایجاد محیط فرهنگی (پایداری فرهنگی)
- ایجاد محیط اقتصادی مطلوب (پایداری اقتصادی)
- ایجاد محیط اجتماعی مطلوب (پایداری اجتماعی)
- ایجاد یک محیط اقتصادی مطلوب در شهرها یکی از مهم‌ترین نکات قابل‌توجه در دستیابی به پایداری آن‌هاست، چنانچه توسعه پایدار را می‌توان بازگشت به طبیعت، پس از یک قرن حاکمیت صنعتی شدن، تجارت و شهر گرایی، به‌عنوان شاخص‌های پیشرفت ملّی توصیف کرد گام نهادن در توسعه شهری نیازمند برخی مؤلفه‌هاست که ازجمله این شاخص‌ها عبارت‌اند از:
- فراهم بودن نیروی انسانی
- فراهم بودن زیرساخت‌ها به‌ویژه زیرساخت‌های ارتباطی و الکترونیکی در شهرها
- فعالیت مراکز آموزشی و علمی- پژوهشی در شهرها
- وجود شرکت‌ها، مؤسسات تجاری و بازارهای بورس فعال در شهرها
- وجود نمایشگاه‌های تجاری و سالن‌های همایش و ...
باوجود مؤلفه‌هایی که برای توسعه شهری لازم است، برای همگام بودن با فرآیند جهانی‌شدن اقتصاد در شهرها ضروری است شرایط دیگری نیز مهیا باشند تا توسعه شهری امکان‌پذیر گردد؛ شرایطی که می‌توان به‌نوعی آن‌ها را کانال‌های جهانی‌شدن شهرها در راستای توسعه اقتصادی و شهری آن‌ها مطرح کرد. ازجمله آن‌ها عبارت‌اند از:
- برخورداری از توانایی نیروی کار متخصص و باتجربه
- تأمین انواع زیرساخت‌ها برای توسعه شهری
- بهره‌گیری از سرمایه شرکت‌های خصوصی همکاری مستمر آن‌ها با سازمان‌های دولتی
- برپایی نمایشگاه‌ها و همایش‌های مختلف منطقه‌ای، ملّی و بین‌المللی در شهرها
- ارتباط فعال میان شرکت‌های تجاری و بانک‌ها
- استفاده از تجارب موفق شرکت‌های بزرگ چندملیتی در شهرهای کشورهای مختلف
- حمایت دولت از سرمایه‌گذاری‌ها و فعالیت‌های تجاری در شهرهای مختلف و ...
جامعه جهانی ما در حال حاضر روند ناپایداری را طی می‌کند. تحقق جهانی‌شدن اقتصادی برای شهرها درصورتی‌که نتوانیم مشکلات موجود در آن‌ها را به‌منظور دستیابی به توسعه حل کنیم، چندان ارزشی نخواهد داشت. جهانی‌شدن اقتصادی موجب تقویت توانایی‌ها برای بهره‌برداری بی‌رحمانه از منابع با سرعتی بیش از توانایی ما برای کمک به رشد و توسعه شهرها شده است. در روابط جهانی‌شدن میان کشورها و تأکید بر توسعه شهرهای آن‌ها بایستی توجه داشته باشیم که برای دستیابی به شهرهای توسعه‌یافته جهانی، ضروری است علاوه بر توجه به توسعه شهری به توسعه و حفاظت از محیط‌های روستایی نیز اقدام کنیم که این کار به‌مراتب پیچیده‌تر بوده و به مطالعات و برنامه‌ریزی‌های دقیق نیازمند است. بایستی جهانی‌شدن به‌گونه‌ای بازسازی شود که هم مردم کشورهای توسعه‌یافته و هم کشورهای درحال‌توسعه، نسل‌های فعلی و نسل‌های آینده، همه بتوانند از آن بهره‌مند شوند.
نویسندگان: نادر زالی، سمیه اشرفی
