شهر هوشمند؛ رویا تا واقعیت
بااین‌وجود در مقایسه با شهرهای هوشمند جهان، اصفهان هنوز فاصله خود را با توسعه هوشمند حفظ کرده است. علی‌رغم پژوهش‌های متعددی که درباره سنجش هوشمندی شهر انجام‌شده اما هنوز نمره و درجه هوشمندی شهر مشخص نیست. در جلسه علنی ۱۵۱ شورای پنجم لایحه «پژوهش سنجش میزان هوشمندی شهر اصفهان» به درخواست مرکز پژوهش‌های شورا به مدت ۶ ماه مسکوت ماند تا مدل ارزیابی مشخص و سپس مطالعات سنجش هوشمندی شهر انجام شود که از نتایج آن خبری در دست نیست.
وقتی اصفهان هوشمند شد
شهریور ۹۵ و در مراسم اختتامیه دومین همایش «شهر هوشمند، زیرساخت و فرصت‌های سرمایه‌گذاری»، اصفهان به‌عنوان شهر منتخب کشور معرفی شد. در این همایش شهرداری اصفهان در سه محور «جذب سرمایه، زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطی و خدمات الکترونیکی شهروندی « به‌عنوان شهر منتخب کشور معرفی شد. اصفهان در شهریور ۹۴ نیز در اولین همایش شهر هوشمند کشور به‌عنوان شهر هوشمند کشور معرفی و موردتقدیر قرارگرفته بود. پس از دو سال پیاپی کسب مقام برتر در سال ۹۸ ستاد شهر هوشمند در شهرداری و زیر نظر مستقیم شهردار اصفهان باهدف اجرای طرح جامع شهر هوشمند برای ارتقای خدمات‌رسانی به شهروندان و برقراری مدیریتی کارآمد تشکیل شد.
رشد شتاب‌زده شهرنشینی در کشور، لزوم تلاش برای هوشمند سازی شهرهای کشور به‌ویژه کلان‌شهرهایی مثل اصفهان را گوشزد کرده است. هرچند بسیاری از کارشناسان بر این باورند که برای داشتن زندگی در شهر سالم‌تر و پویاتر استفاده از دانش ارتباطات و فناوری اطلاعات امری گریزناپذیر است اما به نظر می‌رسد که مسوولان اصفهانی شهر دیجیتال را با شهر هوشمند معادل گرفته و در همین مقوله نیز به‌جای تکیه‌بر مفهوم شهر، رسیدن به «شهرداری الکترونیک و دیجیتال» را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند. این در حالی است که شهر هوشمند مکانی ممتاز برای توسعه پایدار اقتصادی و صنعتی است که در آن به مسائلی مانند ترافیک، مصرف انرژی، آلودگی، تخریب سرزمین، به‌روزرسانی و بهینه‌سازی زیرساخت‌های شهری، بهبود کیفیت زندگی و ... از طریق یک رویکرد نوآورانه و نظام‌مند، بر اساس ارتباط و تبادل اطلاعات باهدف بهینه‌سازی فرایندهای مدیریت شهری پرداخته می‌شود.
در شهر هوشمند سرمایه‌گذاری بر سرمایه‌های انسانی و اجتماعی و زیرساخت‌های ارتباطی مثل حمل‌ونقل و زیرساخت‌های مدرن مانند ICT، با مدیریت صحیح منابع طبیعی و از طریق مشارکت مردم انجام می‌شود؛ بنابراین با ترکیب و تعامل بسیاری از مجموعه‌های شهری مانند سازمان‌ها، شرکت‌ها، دانشگاه‌ها، شهروندان و همچنین مجموعه‌ها و زیرسیستم‌های مستقل هوشمند در هر شهر، سیستم پیچیده بزرگی تشکیل می‌شود که به آن شهر هوشمند می‌گویند. بدون شک استفاده از خدمات الکترونیک برای ایجاد یک شهر هوشمند لازم است. این امر نه‌تنها از اسراف، ترافیک و آلودگی شهر جلوگیری می‌کند، بلکه انجام امور اداری، تفریحی، فرهنگی و اجتماعی را تسریع می‌کند.
ظهور ویروس کووید-۱۹ بر زندگی شهری، تردد و حمل‌ونقل، اقتصاد، سلامت و بهداشت شهری و امنیت شهرها سایه انداخت و البته نقاط ضعف و کمبودها را در شهر هوشمند اصفهان گوشزد کرد. در این روزگار فرصت‌های مجازی و سیستم‌ها و سامانه‌های هوشمند به بخش اجتناب‌ناپذیری از زندگی روزمره شهروندان تبدیل شد. کرونا یادآوری کرد که شهر هوشمند، یک سرمایه‌گذاری طولانی‌مدت و بهینه در فرآیند خدمات و ارتقای سلامت اداری است و در کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری اهمیت زیادی دارد، ضمن اینکه مدیریت و نظارت را بهبود می‌بخشد و محیط زندگی شهروندان را نیز توسعه می‌دهد.
چقدر هوشمندیم؟
باوجود همه اقدامات انجام‌شده در شهر و کسب رتبه‌های ممتاز اما هنوز درجه هوشمندی شهر مشخص نیست تا بتوان بر مبنای آن اقدامات لازم را دسته‌بندی کرد و با برنامه‌ای مدون امور تکمیلی را پیش برد.
در پاییز سال ۹۰ پژوهش «تحلیل فضایی شاخص‌های رشد هوشمند شهری « توسط دانشگاه اصفهان منتشر شد. این پژوهش تحلیل فضایی شاخص‌های رشد هوشمند شهری و عوامل موثر بر آن را با ۷۵ شاخص مختلف در حوزه‌های اجتماعی-اقتصادی، کالبدی و کاربری اراضی، زیست‌محیطی، دسترسی و ارتباطات بررسی کرده بود. طبق داده‌های این پژوهش از بین ۱۴ منطقه شهرداری اصفهان، منطقه ۸ در شاخص اجتماعی - اقتصادی، منطقه ۵ در شاخص کالبدی و کاربری اراضی، منطقه ۲ در شاخص زیست‌محیطی و منطقه ۳ در شاخص دسترسی و ارتباطات، رتبه اول را به خود اختصاص دادند. در شاخص تلفیقی رشد هوشمند شهری، منطقه ۵ شهرداری بهترین وضعیت و منطقه ۱۴ بدترین وضعیت را داشت. این پژوهش اما نتوانست نمای کلی از وضعیت هوشمندی شهر را ارائه دهد.
در سال ۹۵ و در کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و منظر شهری، پژوهش «بررسی و تحلیلی شاخص‌های شهر هوشمند و امکان‌سنجی اجرای شهر هوشمند در منطقه ۵ شهرداری اصفهان» ارائه شد. در این پژوهش شش مولفه اقتصاد هوشمند، شهروندان هوشمند، حکومت هوشمند، ارتباطات هوشمند، محیط‌زیست هوشمند و زندگی هوشمند به‌عنوان شاخص‌های بررسی در نظر گرفته شد. نتایج این پژوهش نشان داد که در سال یادشده، منطقه ۵ شهر اصفهان ازنظر ارتباطات هوشمند و مردم هوشمند دارای بیشترین امتیاز، در حوزه محیط‌زیست هوشمند و حکومت هوشمند دارای بیشترین وزن است. درنهایت این منطقه شهری ازنظر محیط‌زیست هوشمند و زندگی هوشمند بالاترین امتیاز نهایی را کسب کرد.
دی ۹۸ نتایج یک پایان‌نامه دکترا در دانشگاه هنر اصفهان نشان داد مناطق یک و سه شهر بیشترین میزان هوشمندی را داشته و مناطق ۱۰ و ۱۴ کمترین میزان هوشمندی را در بین مناطق اصفهان دارا هستند. پژوهش «تحلیل تحقق‌پذیری شهر هوشمند در اصفهان « هفت شاخص زندگی، مردم، محیط‌زیست، حکمروایی، اقتصاد، حمل‌ونقل و کالبد هوشمند، ۳۸ زیر شاخص و ۸۸ سنجه را دربر گرفته بود. کوروش خسروی، رئیس وقت مرکز پژوهش‌های شورای شهر پنجم از ایجاد بومی برای سنجش شهر هوشمند خبر داده بود که برای هشت حوزه مهم شهری پروژه‌های هوشمند سازی تعریف و میزان پیشرفت هر اقدام هم مشخص‌شده بود. به گفته او تقریبا در همه حوزه‌ها اقداماتی انجام‌شده و نمودار در بعضی از حوزه‌ها صعودی بوده که نشان‌دهنده اتمام پروژه مربوطه است. در بعضی حوزه‌ها هم نمودار پیشرفت چندانی نداشته که نشانه آغاز پروژه‌های ذی‌ربط است. او به میزان هوشمندی شهر اصفهان از ۲۰ نمره ۱۳ داده بود.
فقط شهرداری الکترونیک!
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان، تحقق شهرداری الکترونیک و هوشمند را محور اصلی فعالیت‌ها اعلام می‌کند. به گفته مهدویان، الکترونیکی شدن ارائه خدمات در راستای ایجاد شهر هوشمند به‌عنوان یکی از راهکارهای نوین برای رفع مشکلات شهری، موردتوجه برنامه‌ریزان شهری قرارگرفته است و راهکاری برای پایداری شهرها و کاهش تخلفات به شمار می‌رود که در این راستا سامانه اصنو راه‌اندازی شد.
مصطفی نباتی نژاد، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان نیز در گفت‌وگو با ایسنا درباره ایجاد شهر هوشمند می‌گوید:«شهر هوشمند ابعاد و مؤلفه‌های مختلف دارد که وابسته به همه نهادهای شهری، شهروندان و دستگاه‌های خدمت رسان است تا شهر هوشمند را بسازند. ما باید مقیاس را کوچک‌تر در نظر بگیریم و شهرداری هوشمند را تعریف کنیم. هوشمندی یک عبارتی مفهومی متعالی‌تر از حوزه الکترونیکی سازی است و ما باید در نقطه شروع، یک شهرداری الکترونیک باشیم! و خدمات الکترونیک را ارائه دهیم تا سپس به شهرداری هوشمند، گذاری داشته باشیم. در شهرداری هوشمند مسیر فرآیندها، محصولات، پیشنهادها و ارائه خدمات به‌صورت خود اصلاح شونده و تکاملی پیش می‌روند که در این راستا به شما قدرت پیش‌بینی می‌دهند.»
نقشه راه اصفهان هوشمند
کسی نیست که نداند کلان‌شهر اصفهان با چالش‌های اساسی دست‌به‌گریبان است. داده‌ها نشان می‌دهد شهر هوشمند امکان حل مشکلات در حوزه‌های گوناگون را از طریق رویکردهای فناورانه و پیوند سرمایه‌های فیزیکی با سرمایه اجتماعی و انسانی که مهم‌ترین مساله آن مشارکت مردم است، فراهم می‌کند و این مسیر فقط از «شهرداری دیجیتال و الکترونیک» عبور نمی‌کند.
پژوهش «پس‌نگری برای تحقق شهر هوشمند در افق ۱۴۲۰، مطالعه موردی شهر اصفهان» توسط مریم عبادی نژاد، محسن طاهری و علی ذاکری در فصلنامه چشم‌انداز شهرهای آینده در زمستان ۱۴۰۰ منتشر شد. این تحقیق توصیه‌هایی را در حوزه‌های مختلف هوشمند سازی به شهرداری اصفهان داشته که مرور آن خالی از لطف نیست.
در این مقاله پژوهشی آمده است:«شهر هوشمند صرفاً شهری مملو از فناوری‌های پیشرفته نیست بلکه شهری است که فضای فیزیکی را با حوزه اقتصادی و اجتماعی مرتبط کند و در وضعیت مطلوب و رو به رشدی قرار گیرد.» نویسندگان معتقدند در حوزه هوشمند سازی اجتماعی، شهرداری اصفهان می‌تواند با راه‌اندازی پارک خلاقیت و نوآوری، ایجاد هم آفرینی و برگزاری همایش‌ها و استارتاپ‌های اجتماعی و همچنین ایجاد شهرک دوستدار سالمند مفهوم مشارکت اجتماعی بهبود بخشد. راهکاری که اصفهان برای هوشمندی در بخش اجتماعی می‌تواند انجام دهد برنامه‌ریزی هوشمند با به‌کارگیری نیروهای متخصص و فناوری هوشمند در این زمینه است.
در حوزه هوشمند سازی فناوری حمل‌ونقل، شهرداری اصفهان می‌تواند با نصب گسترده حسگرهای هوشمند در محیط شهر، ایجاد ساختمان‌های سبز و هوشمند، زمینه‌سازی استفاده از خودروهای هوشمند برقی و نصب ایستگاه‌های شارژ آن‌ها تحقق اصفهان به‌عنوان پایتخت هوش مصنوعی ایران و تولید کالاهای صنعتی با فناوری‌های پیشرفته را در دستور کار خود قرار دهد.
برای دستیابی به محیط‌زیست هوشمند، شهرداری اصفهان با انجام اقداماتی مانند تفکیک زباله در مبدا، استفاده از خودروهای هیبریدی و با انتشار کربن صفر می‌تواند باعث تاب‌آوری اکولوژیک در این شهر شود. راهکارهایی که شهرداری می‌تواند در بخش زیست‌محیطی برای هوشمندی اصفهان انجام دهد، استفاده از نرم‌افزارهای هوشمند، رصد رد پای کربن، ایجاد کودهای هوشمند با آلودگی کمتر و احداث پارک شهر سبز ملی با شبکه زیرساخت‌های سبز هوشمند در این شهر برای تحقق اصفهان شهری با میزان انتشار کربن صفر است.
در حوزه هوشمند سازی فرهنگی، شهرداری اصفهان با انجام اقداماتی نظیر برگزاری پروژه‌های فرهنگی خرد، ایجاد شبکه ایستگاه‌های فرهنگ و رخدادهای آن‌ها و برگزاری کنسرت‌های فرهنگی می‌تواند به بهبود حوزه فرهنگی در این شهر کمک کند. اقداماتی که شهرداری می‌تواند برای هوشمندی اصفهان در این حوزه انجام دهد طراحی کارت هوشمند ورود به موزه‌ها، سینماها، گالری‌ها، راه‌اندازی سامانه هوشمند شهربان، ایجاد سه قطب فرهنگی هوشمند در اصفهان و راه‌اندازی سامانه هوشمند جمع سپاری پروژه‌های فرهنگی است.
در حوزه هوشمند سازی سیاسی، شهرداری اصفهان می‌تواند با شناسایی شاخص‌های تاثیرگذار حکمرانی شهری، قابلیت زندگی و رقابتی بودن استراتژی توسعه شهر را افزایش داده و باعث افزایش تاب‌آوری سیاسی در این شهر شود. شهرداری همچنین می‌تواند با برنامه‌ریزی جهت به‌کارگیری نیروهای متخصص و ابزارآلات هوشمند برای هوشمندی اصفهان قدم بردارد.
برای هوشمند سازی مصرف و تولید انرژی، شهرداری اصفهان می‌تواند با اقداماتی نظیر استفاده از معماری سنتی در ساخت شهرک‌های جدید هوشمند با منابع انرژی تجدید پذیر، نصب ایستگاه‌های شارژ خودروها و موتورسیکلت‌های برقی و راه‌اندازی سامانه آنلاین میزان تولید و مصرف انرژی‌های پاک توسط شهروندان در هوشمندی اصفهان تاثیرگذار باشد.
برای دستیابی به اقتصاد هوشمند، شهرداری اصفهان با همراهی نهادهای ذی‌ربط می‌تواند با راه‌اندازی سامانه اصفهان و شرکایش با توسعه گردشگری در مبحث اقتصادی تاثیرگذار باشد. راهکارهایی که شهرداری اصفهان برای هوشمندی اقتصاد شهر می‌تواند انجام دهد، شامل ایجاد سه قطب اقتصاد دیجیتال در اصفهان، تدوین سند اقتصاد دایره‌ای و اقتصاد سبز، راه‌اندازی برنامه هوشمند برای جذب ۵ میلیون توریست در سال و زمینه‌سازی برای اقتصاد استارتاپی برای هوشمندی و پایداری شهر است. گفتنی است اجرای این برنامه‌ها و ارائه راهکارها و قوانین هوشمند برای شهر اصفهان مزایای زیادی برای شهروندان این شهر فراهم می‌کند که نه‌تنها باعث بهبود کیفیت زندگی آنان می‌شود بلکه برای تضمین پایداری و بهترین استفاده ممکن از منابع موجود نیز موثر است.
