درد صادرات دارو
حال ناخوش سومین قطب داروی کشور
رشد ۲برابری!
در حالی که میزان صادرات دارو در سال۱۴۰۱ نسبت به سال۱۳۹۷به حدود یک‌سوم کاهش یافت، رئیس سازمان غذا و دارو در نشست خبری دهه فجر سال گذشته اعلام کرد که ایران در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۰۰ میلیون دلار صادرات دارو داشته که نسبت به سال قبل تقریبا دو برابر شده است. به گفته محمدی" وضعیت خوبی در صادرات دارو داریم، اگرچه مشکلاتی در بازاریابی تولیدکنندگان داخلی وجود دارد. انتظار داریم با ۹۹ درصد تولید دارو، میزان صادرات ما بسیار بیشتر از میزان کنونی باشد. بسیاری از کشورهای همسایه خریدار یکسری داروهای دارای کیفیت پایین هستند، ما کیفیت بسیار بالایی در تولید داروها داریم اما هنوز خریدار خود را آن‌طور که شایسته است، پیدا نکردیم.در حوزه تجهیزات پزشکی نیز بیش از ۵۰ درصد از محصولات ما در حال صادرات است و عمده صادرات ما مربوط به داروهای بیولوژیک می‌شوند؛ این داروها ارزش‌افزوده خوبی برای تولیدکنندگان دارند و در تولید داروهای بیولوژیک جزو کشورهای سرآمد دنیا هستیم."
خبرگزاری مهر به نقل از سازمان غذا و دارو اعلام کرده که میزان صادرات دارو در سال ۱۴۰۱، به‌طورکلی ۶۹ میلیون و ۷۴۸ هزار و ۶۶۱ دلار بوده و بیشترین میزان صادرات به کشور سوریه انجام‌شده است. درواقع در سال ۱۴۰۱، ایران به ۳۶ کشور مختلف دارو صادر کرده است. پس از سوریه، صادرات دارو به عراق به میزان ۹ میلیون و ۵۲۸ هزار و ۱۱۸ دلار، روسیه به میزان ۸ میلیون و ۱۵۶ هزار و ۵۱۵ دلار، افغانستان به میزان ۶ میلیون و ۶۷۲ هزار و ۵۹ دلار، ترکیه به میزان یک‌میلیون و ۹۷۵ هزار و ۸۱۷ دلار و ونزوئلا به میزان یک‌میلیون و ۲۷۲ هزار و ۶۷ دلار در رتبه‌های دوم تا پنجم صادرات دارو از ایران قرار دارند. ایران در سال ۱۴۰۰ حدود ۶۰ میلیون دلار صادرات دارو داشته که این رقم در سال ۹۷ حدود ۱۸۰ میلیون دلار بوده و طی سه سال رقم صادرات دارویی کشور به یک‌سوم کاهش‌یافته است.
وزیر بهداشت اواخر اردیبهشت امسال در سفر رییس جمهور فقید و هیات همراه به مازندران بر ضرورت فعال شدن همه استان‌ها در تولید و خودکفایی دارو در راستای شعار سال و جهش تولید در حوزه سلامت تاکید کرد. به گفته عین الهی اگر در تمام کشور صنایع دارویی فعال باشد، افزون بر تامین نیاز داخلی به صادرکننده قوی تبدیل خواهیم شد. خرداد امسال هم مسئول صادرات اداره کل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو، از برنامه میان‌مدت برای افزایش ۳۰ درصدی صادرات دارو در سال جاری خبر داد. به گفته سید علی معبودی، در سال‌های گذشته صادرات دارو در ایران گرچه در میان صادرات صنایع غیرنفتی سهم ناچیزی را به خود اختصاص داده است، اما در سال گذشته روند رو به رشدی داشته است. سازمان غذا و دارو در تلاش است تا بتواند در برنامه کوتاه‌مدت میزان صادرات دارو را تا ۲ برابر و در بلندمدت تا ۱۰ برابر افزایش دهد.
ایرنا در ۱۹اردیبهشت سال جاری خبری را به نقل از گمرک ایران منتشر کرد که با دادههای فوق همخوانی ندارد. طبق این خبر گمرک ایران برای نخستین بار گزارش صادرات و واردات ۳۷۳شرکت دارویی در سال۱۴۰۲ را منتشر کرد که بر اساس آن واردات ۳۷۳ شرکت (صنعت دارو) در سال ۱۴۰۲ به میزان ۲.۳ میلیارد دلار بوده که نسبت به سال ۱۴۰۱ کاهش ۱۳.۶ درصدی داشته است. سهم واردات دارو از کل واردات کشور در سال ۱۴۰۲ حدود ۳.۶ درصد بود. در سال گذشته از ۳۷۳ شرکت موردبررسی فقط ۹۸ شرکت صادرات داشته‌اند! میزان صادرات صنعت دارو در سال ۱۴۰۲ به میزان ۱۷۰ میلیون دلار بود که ۱۱ درصد کاهش نشان می‌دهد. ۵ شرکت اول واردکننده در سال ۱۴۰۲ شامل بهستان دارو، کوبل دارو، اکتوور کو، نووونور دیسک پارس، روژین پلاسما بوده‌اند، که ۲۵ درصد از ارزش کل واردات در سال ۱۴۰۲ توسط این ۵ شرکت انجام شد. ۵ شرکت اول صادرکننده در سال ۱۴۰۲ شامل درمان آرا، آریوژن فارمد، صنایع شیمیایی کیمیاگران امروز، بهستان پلاسما و تحقیقاتی سیناژن بوده است، که ۵۰ درصد از صادرات را دارا بودند.۳۷۳شرکت موردبررسی در زمینه واردات و صادرات از میان ۲۳۱ سندیکای تولیدکنندگان داروهای انسانی، ۳۱۹ سندیکای تولیدکنندگان داروهای مکمل، ۶۶ سندیکای تولیدکنندگان مواد اولیه و ۵۶ اتحادیه واردکنندگان بوده است.
کجای دنیا ایستاده‌ایم؟
معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران در گزارشی تحت عنوان «تجارت اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی با افغانستان» به بررسی وضعیت صادرات دارو و تجهیزات پزشکی در جهان، واردات این اقلام و سهم ایران در بازار افغانستان پرداخت.
طبق دادههای این گزارش در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۲۶ کشور صادرات اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی را در اختیار داشتند که ایران با سهم ۰.۰۱ درصدی رتبه هشتاد و سوم را به خود اختصاص داد. در سال ۱۴۰۱ کل صادرات دارو و تجهیزات پزشکی از ایران ۱۰۶.۴ میلیون دلار و سهم افغانستان از کالاهای ایرانی فقط هفت میلیون دلار بوده است.واردات افغانستان در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی در سال ۲۰۲۲ حدود ۳۶۷ میلیون دلار بوده که حدود ۷۰ درصد از آن را دو کد تعرفه «واکسن‌های پزشکی انسانی» و «داروهایی متشکل از محصولات مخلوط یا غیر مخلوط برای اهداف درمانی یا پیشگیری...» تشکیل می‌دهد. ایران تنها در دو کد تعرفه « داروهای حاوی آنتی‌بیوتیک در دوزهای اندازه‌گیری شده ازجمله داروهای تجویزی از طریق پوست» و «داروهای حاوی پرو ویتامین‌ها، ویتامین‌ها ازجمله، کنسانتره طبیعی و مشتقات آن» توانسته به ترتیب سهم حدود ۶.۵ درصد و ۱۰.۲ درصد از بازار وارداتی افغانستان را به خود اختصاص بدهد.واردات دارو و تجهیزات پزشکی از سوی افغانستان در سال‌های اخیر بیش از ۳۰۰ میلیون دلار بوده که نشان می‌دهد سهم ایران در این بازار در سال ۱۴۰۱ کمتر از ۲.۳ درصد بوده است.
ارزش کل صادرات اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی در جهان در سال یادشده، ۱.۲ هزار میلیارد دلار بوده است. صادرکنندگان اصلی بازار مذکور در سال ۲۰۲۲ کشورهای آلمان، آمریکا، بلژیک، سوییس و ایرلند هستند که بیش از نیمی از سهم بازار اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی را از آن خودکرده‌اند.
افول صادرات در قطب سوم داروی کشور
معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در سال ۱۴۰۱به ایرنا اعلام کرد که این استان با بیش از ۱۰ کارخانه داروسازی پس از تهران و البرز، سومین تولیدکننده انواع فراورده‌های دارویی، مکمل و طبیعی (گیاهان دارویی) در کشور است. به گفته محمود اعتباری حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد داروی کشور در استان اصفهان تولیدشده و بیشتر از ۵۰ درصد صادرات دارو در استان اصفهان انجام می‌شود که همه در کنترل و نظارت معاونت غذا و دارو است.
در سال۱۴۰۰هم رییس وقت سازمان صنعت، معدن و تجارت اصفهان اعلام کرد که شرکت‌های تولیدی دارو در شهرک‌ها و نواحی صنعتی استان از توان بالایی برای تولید و افزایش صادرات اقلام مختلف دارویی برخوردارند. به گفته ایرج موفق شرایط لازم برای افزایش تولید و صادرات اقلام مختلف دارویی در شهرک‌ها و صنایع دارویی دانش‌بنیان این استان مهیا شده و مجوزهای لازم در زمینه توسعه و ورود ماشین‌آلات موردنیاز برای واحدهای تولیدکننده دارو در شهرک‌های صنعتی استان ارایه شده است.
باوجود همه اخبار مثبت اما در گزارش اخیر گمرک ایران، وضعیت صادراتی شرکت‌های دارویی اصفهان مساعد نبود. تعدادی از شرکت‌های اصفهانی که در این لیست قرار دارند نه‌تنها در میان ۱۰شرکت نخست صادرکننده ایران قرار ندارند که عملکرد صادراتی آن‌ها در سال۱۴۰۲نسبت به سال۱۴۰۱یا به‌طور کامل صفر شده و یا کاهش شدیدی داشته است.
در شرایطی که شرکت‌های تولید دارو به‌سختی توان تامین بازار داخل را دارند، نمی‌توان از آن‌ها انتظار صادرات را داشت. به گفته محمود نجفی عرب رئیس اتاق بازرگانی تهران، مشکل تامین ارز در همه صنایع وجود دارد و شرکت‌های دارویی و تجهیزات پزشکی هم مستثنی نیستند اما این گروه علاوه بر تامین ارز در تامین ریال هم چالش دارند و نمی‌توانند منابع مالی لازم برای تامین سرمایه در گردش را فراهم کنند.واردات دارو هم همین اوضاع دارد و با توجه به محدودیت ارزی هر دو بخش صنعت و واردات در مضیقه قرار دارند. از سوی دیگر شرکت‌های تولیدکننده دارو مانند دیگر صنایع از ناترازی برق آسیب‌دیده و این روزهای گرم سال را با قطعی برق دو روز در هفته سپری می‌کنند.
با توجه به نیاز کشور به اقلام دارویی و تامین آن‌ها برای مصرف داخلی، محدودیت‌های نسبتا زیادی هم برای صادرات دارو وجود دارد. برخی از این محدودیت‌ها عبارت‌اند از:سختی دریافت مجوز صادرات دارو، مشکلات تخصیص ارز برای واردات مواد اولیه و ماشین‌های تولید و مشکلات شرکت‌های تولیدکننده دارو. بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده دارو در ایران دارو را به مراکز دولتی می‌فروشند و به دلیل بدهی‌هایی که بدین‌وسیله ایجاد می‌شود، برای صادرات دارو دچار کمبود سرمایه می‌شوند.
