جهان عرب، مشتری هنر نصف جهان
درهای اتحادیه عرب به روی هنرمندان اصفهانی گشوده میشود؟
ناگهان صنایع دستی همسایگان
به گفته مژگان ایزدی، رئیس کمیسیون گردشگری، صنایع‌دستی و فرش اتاق اصفهان در جریان برگزاری نمایشگاه بین‌المللی صنایع‌دستی در تهران، هیاتی از انجمن صنایع‌دستی اتحادیه عرب به ریاست محمد عبدالباسط القدح، مؤسس و رئیس اتحادیه صنایع‌دستی جهان عرب به اصفهان سفر کردند و طی سفر یک‌روزه این هیات، آنان علاوه بر بازدید از تعدادی از آثار تاریخی شهر اصفهان، در برخی کارگاه‌های تولید صنایع‌دستی حضور یافتند و با نحوه تولید آن آشنا شده و متقاعد شدند که صنایع‌دستی اصفهان در دنیا بی‌نظیر است!
اما امیر کرم‌زاده، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان، نحوه حضور این هیئت عربی را به گونه دیگری توضیح می‌دهد:"با توجه به هماهنگی‌های انجام‌شده با معاونت صنایع‌دستی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان، اعضای این انجمن هم‌زمان با سفر به ایران، به شهر تاریخی اصفهان نیز سفری یک‌روزه داشتند.این هیئت در نشستی با مدیران وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و مدیرعامل صندوق احیاء و بهره‌برداری از بنا‌ها و اماکن تاریخی و فرهنگی وزارتخانه، در خصوص ایجاد معاملات هرچه بیشتر این اتحادیه با ایران در حوزه صنایع‌دستی به بحث و تبادل‌نظر پرداخته که درنهایت به امضای تفاهم‌نامه جدیدی میان انجمن صنایع‌دستی اتحادیه عرب و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور منجر شد." به گفته او کمک و حمایت از خانواده های مولد و کارگران فعال در حوزه صنایع دستی و سنتی، تشویق به سرمایه‌گذاری در منابع انسانی و طبیعی برای ورود به بازارهای محلی، منطقه‌ای و بین المللی، مهمترین رئوس این توافقنامه است. کرم‌زاده امضای این قرارداد را شروعی بر دیپلماسی فرهنگی و هنری اصفهان و جهان عرب می‌داند. نکته جذاب این توافق سخنان القدح، رئیس انجمن صنایع‌دستی اتحادیه عرب است، آنجا که گفت:"ما آمادگی داریم صنایع‌دستی ایران را از طریق ۱۹ دفتر محلی انجمن صنایع‌دستی اتحادیه عرب به کشورهای مختلف صادر کنیم."
رئیس اتاق اصفهان هم اعلام آمادگی کرده است که با همکاری انجمن صنایع‌دستی اتحادیه عرب در قالب شریک راهبردی و یا ایجاد دفاتر مشترک یا با فعالیت‌های توسعه‌ای، دست‌ساخته‌های بی‌نظیر هنرمندان اصفهان را در کشورهای عربی به نمایش بگذارد تا ضمن آشنایی بیشتر آنان با هنر هنرمندان اصفهان، صنایع‌دستی و فرش اصفهان نیز بتواند در کشورهای عربی بازار پیدا کند. اتاق اصفهان هم آمادگی دارد تا دفتری در اصفهان برای نمایش صنایع‌دستی کشورهای عربی در اختیار اتحادیه صنایع‌دستی جهان عرب قرار دهد تا آثار هنرمندان کشورهای عضو در آن به نمایش گذاشته شود.
شجره‌نامه یک انجمن غیر دولتی
انجمن صنایع دستی اتحادیه عرب چه زمان، کجا و با چه هدفی تاسیس شد و آیا میتواند بازارهای اتحادیه عرب را به روی اصفهان بگشاید؟
اعضای هیئت مدیره این انجمن از کشورهای سوریه، عراق، لبنان، فلسطین، عربستان، اردن، کویت، جمهوری کومودور، الجزایر، جیبوتی، امارات، سومالی، سودان، یمن و لیبی بوده و دفتر آن در سوریه قرار دارد. محمد عبدالباسط القدح، مؤسس و رئیس انجمن صنایع‌دستی اتحادیه عرب است. این موسسه طی قطعنامه‌ای در ۱۲ژانویه سال۲۰۱۶ایجاد شد. مطابق آنچه در سایت انجمن درج شده، هدف ایجاد آن سودجویی نبوده و اهداف آن شامل تجارت، تبلیغات مذهبی یا فعالیت های سیاسی نمی‌شود.
صلاحیت، آموزش و توسعه کار خانواده های مولد و صاحبان صنایع دستی و سنتی، ایجاد فرصت برای ورود محصولات به بازارهای داخلی و خارجی، مشارکت در انواع نوآوری‌ها، برگزاری نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌ها، ارائه راه حل‌ها و اتخاذ فرصت های مالی موجود برای پیشبرد خانواده های مولد صنایع دستی و سنتی، بهبود شرایط زندگی خانواده‌های مولد و کارگران صنایع دستی و سنتی در کشورهای عربی، کمک به کاهش نرخ بیکاری در کشورهای عربی، بهبود سهم بخشهای خانواده‌های مولد، صنایع دستی و صنایع سنتی در تولید ناخالص داخلی در کشورهای عربی، ارتقای سهم خانواده‌های مولد صنایع دستی و صنایع سنتی در صادرات ملی کشورهای عربی، بخشی از اهداف تشکیل این نهاد است.
اعضای این سازمان که تعداد زیادی از آن‌ها همسایگان ایران هستند، در حوزه صنایع دستی رغبای منطقه‌ای محسوب شده و به خصوص در صنعت طلا و جواهر حرفی برای گفتن دارند.به عبارت دیگر ایران با ۱۱ کشور دیگر در غرب آسیا در حوزه صنایع دستی رقابت می‌کند.ایران، کویت، لبنان، عراق، بحرین، اردن، عمان، فلسطین، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و سوریه کشورهایی هستند که در رده‌بندی منطقه آسیا و اقیانوسیه شورای جهانی صنایع دستی، در غرب این محدوده جغرافیایی قرار گرفته‌اند. در بین سایر رقبا ایران بیشترین شهرهای صنایع دستی ثبت شده را در منطقه آسیا و اقیانوسیه در شورای جهانی صنایع دارد که شامل اصفهان، تبریز، مشهد، لالجینِ همدان، سیرجانِ کرمان، مریوان کردستان و تنها روستای صنایع دستی در آسیا و اقیانوسیه یعنی روستای کلپورگان در سیستان و بلوچستان میشود.
صنایع دستی بحرین در معماری این کشور به عنوان میراث اسلامی از جمله بادگیرها، درهای خانه و مساجد دیده می شود. همچنین اشکال هندسی و نقوش تزئینی عربی روی دیوارها، درها و معماری بحرین خودنمایی می‌کند. تنوع صنایع دستی عراق بسیار است و فرش، منسوجات، سرامیک، برنج، مس، کارهای چوبی، محصولات چرمی، خوشنویسی و تولید چاپ اسلامی، شیشه و آلات موسیقی را شامل میشود.
صنایع دستی اردن گلدوزی، جواهرات، بافندگی، سرامیک و سفالگری است. کویت در ساخت کشتی‌های چوبی، بافندگی به نام«الصادو» که با آن چادر برای زندگی بافته میشود و بافت فرش و بالشتک نیز به عنوان مبلمان چادرها، شهره است. شیشه‌سازی، بافندگی، سفالگری، گلدوزی، برنج و مس به عنوان صنایع دستی سنتی لبنان ثبت شده است .کشتی سازی، سفالگری سنتی، ساخت جواهرات، نساجی و مس از صنایع دستی مهم کشور عمان محسوب میشود. صنایع دستی قطر بافندگی، ساخت قایق و پوشاک سنتی است. صنایع دستی اصلی سوریه نقره، تیغه‌های فولادی، طلا و جواهر، مبلمان، فرش و قالیچه، حکاکی چوب، پارچه و سفال را شامل میشود. هنرهای سنتی امارات متحده عربی تحت تاثیر زندگی بیابانی قرار دارد. در عین حال نمونه‌هایی از فلزات گرانبها، از جمله طلا و نقره در موزه‌های فجیره و رأس الخیمه نیز دیده میشود. بافندگی، ساخت جواهر، لباس و سلاح‌های سنتی از جمله صنایع دستی عربستان سعودی محسوب می‌شوند.
اندک!
طبق گزارش سایت fortunebusinessinsights، بازار جهانی صنایع دستی در سال ۲۰۲۳ به ارزش ۱۰۰۷.۰۷ میلیارد دلار یا به عبارت ساده تر بیش از یک تریلیارد دلار ارزیابی شده و پیش‌بینی میشود در سال ۲۰۲۴ به ۱۱۰۷.۶۷ میلیارد دلار برسد و تا سال ۲۰۳۲ به ۲۳۹۴.۳۲ میلیارد دلار یعنی نزدیک دو و نیم تریلیارد دلار رشد کند. طبق داده‌های این سایت بازار جهانی صنایع دستی به مناطق آسیا و اقیانوسیه، آمریکای شمالی، اروپا، آمریکای جنوبی، و خاورمیانه و آفریقا تقسیم میشود. منطقه آسیا و اقیانوسیه با اندازه بازار ۳۶۵.۵۶ میلیارد دلار و سهم ۳۶.۳درصد از بازار جهانی در سال ۲۰۲۳، بیشترین سهم را در این بازار به خود اختصاص داده که این امر ناشی از افزایش تولید محصولات دست‌ساز و صنایع دستی در کشورهایی مانند هند، چین، بنگلادش و سایر کشورهای این منطقه است.سهم ایران از بازار جهانی هزار میلیارد دلاری صنایع‌دستی در سال ۲۰۲۲ تنها ۰.۰۰۵ درصد بوده است. از نظر دلاری نیز، صادرات صنایع‌دستی ایران از ۲۳۷ میلیون دلار در سال ۱۳۹۵ به ۳۲۲ میلیون دلار در سال ۱۳۹۹ رسید، اما با روندی کاهشی در سال ۱۴۰۱ به ۲۲۴ میلیون دلار کاهش یافت. حالا ایران و اصفهان با انبوهی از قراردادها و توافقنامه‌های شورای جهانی صنایع دستی و ثبت هنردست هرمندانش در یونسکو در موقعیت بغرنج فعلی قرار است با اتحادیه عرب به عنوان رقیب و شریک وارد تجارت صنایع دستی شود.
موقعیت بازار عرب ؛ 3500 میلیارد دلار
جهان عرب بازاری حدودا ۴۵۰ میلیون نفری است که در بازار ۱۰۱ هزار میلیارد دلاری تولید دنیا، 3500 میلیارد دلار سهم دارد. از این میزان عربستان با1000 میلیارد سهم بیشتری داشته و سهم کشور امارات براساس آمار‌های جهانی به ۵۰۰ میلیارد دلار رسیده است. سومین کشور هم با ۳۷۰ میلیارد دلار مصر است. با این توضیح که عراق و قطر هم در ردیف‌های بعدی قرار دارند.
عربستان به عنوان مهمترین عضو و بزرگترین بازار اتحادیه عرب،«سال ۲۰۲۵» را با هدف تجلیل از ارزش‌های صنایع دستی و تقویت هویت فرهنگی خودبه عنوان «سال صنایع دستی» نامگذاری کرده است.بدر بن عبد الله بن فرحان، وزیر فرهنگ عربستان، تأکید کرد که این اقدام به فرهنگ سعودی افتخار و عزت می‌بخشد و فرصتی برای معرفی خلاقیت‌ها و نوآوری‌های صنعتگران این کشور به جهانیان فراهم می‌کند. در چشم‌انداز 2030 عربستان‌سعودی متنوع‌سازی اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت قرار دارد و تحقق این چشم‌انداز مستلزم توسعه صادرات غیرنفتی و افزایش رقابت‌‌‌‌پذیری بخشهای غیرنفتی است. با وجود این هنوز گشودگی تجاری عربستان نسبت به طیفی از همسایگان آن کمتر دیده میشود. طبق داده‌های فوق در تفاهم‌نامه اخیر، اصفهان با عربستان بیشترین مراودات اقتصادی صنایع دستی را خواهد داشت.
اما در رابطه با عربستان باید توجه داشت که این کشور در مسیر زنجیره ارزش جهانی قرار دارد و استان اصفهان در صورتی میتواند با این کشور روابط اقتصادی معناداری داشته‌باشد که در مسیر زنجیره ارزش جهانی قرار گیرد. در این خصوص اما تحریم‌‌‌ها و استراتژی‌های اقتصادی متفاوت دو کشور ایران و عربستان، زمینه‌‌‌های همکاری اقتصادی را سخت می‌کند.
