دنیای اقتصاد تشدید آلودگی هوا در شهر را بررسی می‌کند
آلاینده ها در اصفهان جاخوش کرده‌اند
تشدید آلودگی هوا با اکسید گوگرد
پمپاژ گوگرد روی اصفهان
تا همین سال قبل و درست زمانی که هنوز مشعل‌های نیروگاه شهید منتظری پلمپ نشده بود، در اوج روزهای سرد غباری سیاه در هوای شهر معلق بود. انگار دوده روی اصفهان پمپاژ می‌کردند و نفسی که اکسید گوگرد را فرومی‌برد بدون شک ممد حیات نبود. با حذف مازوت هرچند هوا هنوز آلوده بود ولی دوده سیاه از آسمان که نه، از سطح شهر حذف شد.
با وخامت تراز انرژی، مازوت دوباره به اصفهان بازگشت و هوا حتی دقایقی پس از بارش باران هم سالم نبود.این وضعیت صدای اعتراض مسوولان شهری را هم بلند کرد تا به‌عنوان سند در حافظه خبری سایت‌ها ثبت شود.
نور صالحی، رییس شورای شهر اصفهان دی‌ماه سال۱۴۰۱و در هفتادمین جلسه علنی این شورا، اعلام کرد که نیروگاه شهید منتظری چهار مشعل دارد که هر یک از آن‌ها در هر ساعت ۴۰ هزار لیتر سوخت مازوت می‌سوزاند و آلودگی آن در هوا منتشر می‌شود. به گفته او ۶۷ درصد از آلودگی اصفهان مربوط به صنایع و راه‌حل آن انتقال آن‌ها به‌جای دیگر است. او تاکید کرد:تلاش ما آغاز انتقال شماری از صنایع از همین امسال خواهد بود. حالا دو سال از آن تاریخ گذشته و نه‌تنها اقدامی نشده که قدمی هم برای تبدیل نیروگاه شهید منتظری به سیکل ترکیبی برداشته نشده است.
فلاح،عضو شورای شهر اصفهان نیز در همان جلسه استفاده از مازوت در اصفهان را بی‌شرمانه توصیف می‌کند و می‌گوید: مجموعه‌هایی همچون نیروگاه که از مازوت استفاده می‌کنند، اقدامشان ظلم و خیانت به مردم اصفهان است و حتی به‌نوعی زمینه قتل عام مردم را فراهم می‌کنند.بهمن سال۱۴۰۰سخنگوی صنعت برق استان اصفهان اعلام کرد که در آن برهه زمانی، چهار واحد نیروگاه شهید منتظری با ظرفیت ۷۵ درصدی از سوخت مازوت استفاده می‌کنند و گاز این صنعت قطع است.اسفند سال قبل هم شیشه‌فروش، مدیر بحران استانداری اصفهان اعلام کرد که در زمان یادشده بر اساس تصمیمات ملی مازوت سوزی شروع و درنتیجه آلودگی هوای اصفهان تشدید شده است.نتایج یک پژوهش هم نشان می‌دهد که گوگرد ازجمله مهم‌ترین دلیل ناپایداری هوا و محیط‌زیست اصفهان در دهه اخیر بوده است.
داده‌های پژوهش "ارزیابی پایداری زیست‌محیطی شهر اصفهان با تأکید بر آلودگی هوا" که توسط سید اسکندر صیدایی و همکاران انجام‌شده، تایید کرده که شرایط زیست‌محیطی شهر اصفهان ازنظر آلودگی هوا در سال‌های ۱۳۹۰-۱۳۸۶ به سمت ناپایداری سوق پیداکرده است؛ به‌گونه‌ای که سال ۱۳۹۰ بیشترین میزان آلودگی را داشته است(سال‌های اوج مازوت سوزی). همچنین میزان گاز دی‌اکسید گوگرد و منوکسیدکربن بیش از سایر آلاینده‌ها در ناپایداری زیست‌محیطی شهر اصفهان تأثیر داشته است.در این پژوهش ۵ شاخص اصلی آلودگی هوا طی سال‌های ۱۳۹۰-۱۳۸۶ بررسی شدند که عبارت‌اند از: میانگین گاز مونوکسید کربن CO، میانگین گاز دی‌اکسید گوگرد SO۲، میانگین گاز ازت NO۲، میانگین گاز ازون O۳ و میانگین ذرات معلق زیر ۱۰ میکرون.
فلسفه مازوت سوزی
میزان تولید گاز کشور همراه با میعانات گازی حدود ۹۰۰میلیون مترمکعب در شبانه‌روز است که حدود ۱۰۰ میلیون مترمکعب از آن میعانات گازی و ۸۰۰میلیون مترمکعب هم باقی‌مانده گازی است که باید به مصرف برسد. از این ۸۰۰میلیون مترمکعب حدود ۶۰۰میلیون مترمکعب صرف مصارف خانگی و تجاری می‌شود و مابقی نیز باید صرف صنعت شود. بنابراین حدود ۲۰۰میلیون مترمکعب کمبود گاز برای مصرف در شبانه‌روز وجود دارد. به همین دلیل در پاییز و زمستان حذف گاز از صنعت اتفاق می‌افتد. علاوه بر این ۲۰۰ میلیون مترمکعب نیز به ۱۶ نیروگاهی تعلق می‌گیرد که سوخت دوم آن‌ها مازوت است. نیروگاه‌های دیگر هم با کمبود سوخت مواجه هستند؛ ولی آن‌ها از گازوئیل استفاده می‌کنند که نسبت به مازوت مشکلات کمتری دارد.
در پنج یا شش سال اخیر ۱۵ نیروگاه مصرف مازوت داشته‌اند که البته برخی از آن‌ها همچون سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان در شعاع مراکز شهری قرار دارند. همچنین سهم سه نیروگاهی که مصرف مازوت در آن‌ها متوقف‌شده، از کل مصارف مازوت نیروگاهی کشور حدود ۹ درصد است. البته باید گفت صرفاً نیروگاه‌ها نیستند که مصرف‌کننده مازوت هستند. در ۶ ماه اخیر ۱۳ شرکت سیمانی مازوت مصرف کرده‌اند. البته عمده مصرف مازوت در بخش نیروگاهی با سهم ۸۰ درصدی بوده و ۲۰ درصد مابقی در بخش صنایع و غیره مصرف می‌شود که سیمانی‌ها نیز یکی از مصارف بزرگ غیر نیروگاهی هستند. گزارش ارزیابی وضعیت بهره‌وری نیروگاه‌های حرارتی کشور و راهکارهای افزایش آن توسط "اندیشکده اقتصاد مقاومتی و رسانه مسیر اقتصاد" تهیه شده و نشان می‌دهد ۱۵ نیروگاه کشور در سال ۱۴۰۲ مصرف مازوت داشته‌اند. همچنین مجموع مصرف سالانه این نیروگاه‌ها در سال ۱۴۰۲ حدود ۶.۷ میلیارد لیتر (روزانه ۱۸.۳ میلیون لیتر) بوده است.
در بین این نیروگاه‌ها، نیروگاه شهید رجایی قزوین در رتبه اول مصرف مازوت نیروگاه‌های حرارتی قرار داشته است. نیروگاه شهید مفتح همدان با سهم ۱۲.۴ درصد و نیروگاه شهید سلیمی مازندران در ۲۲ کیلومتری نکا با سهم ۱۲.۳ درصدی در رتبه‌های دوم و سوم، نیروگاه شهید منتظری اصفهان با ۴.۷۸ درصد در رتبه نهم و نیروگاه اصفهان یا اسلام‌آباد با ۰.۲ درصد در رتبه آخر یا پانزدهم قرار داشته‌اند. بنابراین نیروگاه‌های شازند، کرج و اصفهان درمجموع حدود۹درصد از کل مصرف مازوت سوزی کشور را در سال گذشته داشته‌اند. در مصوبه اخیر دولت تکلیف نیروگاه شهید منتظری اصفهان که در شعاع ۵۰کیلومتری شهر قرار دارد مشخص نشده که اگر آن‌هم به لیست اضافه شود درمجموع چهار نیروگاه فوق ۱۳.۵۸درصد مازوت سوزی کشور را انجام داده‌اند.
نیروگاه اصفهان از سال ۹۶تا ۱۴۰۱مازوت سوزی نداشته و تنها سال گذشته۱۴۷۱۳۰۰۰لیتر مازوت سوزانده و نیروگاه شهید منتظری بعد از یک وقفه چندساله از سال۱۴۰۰دوباره برای استفاده از مازوت اقدام کرده که از سال یادشده تا ۱۴۰۲ به ترتیب۲۰۴۴۸۴۰۰۰،۷۲۹۶۲۵۰۰۰ و۳۱۹۲۷۴۰۰۰لیتر مازوت مصرف کرده است.
نگاهی به صورت‌های مالی منتشرشده(کدال) از شرکت‌های سیمانی که در سبد سوخت مصرفی خود از مازوت نیز استفاده می‌کنند، نشان می‌دهد در ۶ ماهه نخست امسال ۱۳ کارخانه سیمان در سبد سوخت مصرفی خود، در کنار گاز و برق، مازوت نیز سوزانده‌اند. بر اساس این آمارها، شرکت سیمان سپاهان در شش‌ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۳، تقریباً ۶۸ میلیون و ۸۰۰ لیتر مازوت را به‌عنوان سوخت مکمل مصرف کرده که البته در بازه زمان یک‌ساله ۱۴۰۲ حدوداً ۵۸ میلیون لیتر مصرف مازوت ثبت‌شده که رتبه اول شرکت‌های سیمانی مازوت سوز را داشته است. صرف‌نظر از بحث آلودگی هوا باید گفت نیروگاهی مثل نیروگاه شهید منتظری درحال‌حاضر با راندمان حدود۳۰ درصد برق تولید می‌کند، درحالی‌که اگر این نیروگاه به سیکل ترکیبی تبدیل شود، راندمان حدود ۶۰درصدی دارد. محاسبات شرکت ملی گاز نشان می‌دهد تبدیل نیروگاه به سیکل ترکیبی کاهش مصرف چندین میلیارد مترمکعب گاز در کشور را در پی دارد و استفاده از سوخت دومی به نام مازوت وجود ندارد. این نیروگاه در فصول سرد سال روزانه ۶تا۸میلیون لیتر مازوت می‌سوزاند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که این پروژه با صرف بیش از ۷۰۰میلیون دلار و در یک بازه سه‌ساله قابلیت اجرایی دارد، البته این مسئله از سال ۸۶ تا به الان مطرح بوده و ظاهرا به سرانجام خاصی نرسیده است.به‌غیراز موارد فوق تعدادی کارگاه‌های تولیدی در داخل شهر و کارخانه‌های بزرگ اصفهان هم در زمستان از مازوت به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند که به تشدید آلودگی هوا کمک می‌کند.
نقش مازوت در بی‌هوایی اصفهان
درباره نقش مازوت در آلودگی هوای اصفهان می‌توان به سخنان بابک صادقیان،رییس اداره امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان، استناد کرد. به گفته او سوخت مازوت با تولید بالای اکسید گوگردی که دارد در زمان مصرف به‌عنوان یک ماده بسیار آلوده‌کننده می‌تواند به‌شدت بر تشدید آلودگی هوای اصفهان تأثیرگذار باشد؛ باید گفت مازوت علاوه بر تولید ترکیبات نیتروژن دار یا گاز مونواکسید کربن که در هنگام سوزاندن گاز طبیعی هم تولید می‌شوند، به‌شدت روی میزان و غلظت ترکیبات گوگردی و ذرات معلق تأثیر خواهد داشت."
وضعیت خاص و فیزیک قرارگیری اصفهان باعث شده تا این منطقه در شش ماه دوم سال توان گردش و تخلیه هوا را نداشته و انباشتگی کارگاه‌ها و کارخانه‌ها در شعاع ۵۰کیلومتری به همراه تعداد خارج از ظرفیت زیستی وسیله نقلیه در اصفهان که بخشی از آن‌هم فرسوده و غیراستاندارد است، باعث شده تا اصفهان در فصولی از سال آلودگی شدید هوا را تجربه کند. گذشته از آنکه مصرف زیاد گاز در بخش خانگی در فصول سرد سال تولید گاز مونواکسید کربن را به سایر آلاینده‌ها اضافه کرده و در این میان مصرف مازوت می‌تواند با تولید اکسیدهای گوگرد شرایط را بغرنج‌تر کند. به گفته صادقیان گاز طبیعی در واحدهای نیروگاهی در دماهای احتراقی بالا، میزان ترکیبات نیتروژنی بالایی تولید می‌کند که به همراه ترکیبات نیتروژنی تولیدشده در موتورهای احتراقی خودروها، می‌تواند در لایه‌های بالاتر اتمسفر تبدیل به فاز ذره‌ای شود و خودش را به‌صورت ذرات معلق کوچک نمایش بدهد.ذرات معلق تنها ذره منبع طبیعی یا به‌عنوان یک ماده آلاینده اولیه که از منابع مختلف، از خروجی اگزوزها تا خروجی نیروگاه‌ها و واحدهای صنعتی منتشر می‌شود، نیست و بعضی‌اوقات آلاینده‌های گازی مانند اکسیدهای نیتروژن و اکسیدهای گوگرد در اتمسفر در برابر تابش خورشید و فعل‌وانفعالات شیمیایی به ذره تبدیل و آن ذره عامل ترکیبات خطرناک دیگر شود.
محسن سلیمانی، مجری طرح سهم‌بندی و منشأ یابی ذرات معلق هوای شهر اصفهان و عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، سه سال قبل و در زمان انتشار نتایج علل آلودگی هوای اصفهان، سهم آلاینده‌های مختلف را در زمستان اصفهان تشریح کرده است. به گفته او در فصول سرد سال، انباشت آلاینده‌ها در سطح زمین رخ می‌دهد و در این میان، صنعت در آلودگی هوای شهر اصفهان، نقش خود را بیشتر نشان می‌دهد.در فصول گرم، انباشت این آلاینده‌ها در سطح زمین کمتر است و سهم یا نقش صنعت در آلودگی هوا، کمتر خودش را نشان می‌دهد.نتایج سهم‌بندی و منشأ یابی ذرات معلق هوای شهر اصفهان نشان می‌دهد که در فصل سرد، عمده منابع تأثیرگذار در شهر اصفهان ازنظر ذرات معلق PM ۲.۵ منابع صنعتی هستند و بعدازآن، منابع حمل‌ونقل قرار می‌گیرند. اما در فصول گرم، بخش حمل‌ونقل سهم بیشتری دارد.به گفته سلیمانی، منابع تولیدکننده آجر، سیمان، واحدهای ریخته‌گری و ذوب فلز، فعالیت‌های پتروشیمی و پالایشگاه، بیشترین اثرگذاری را در بخش صنعت دارند. داده‌های طرح سهم‌بندی و منشأ یابی ذرات معلق هوای شهر اصفهان نشان می‌دهد نیروگاه، حمل‌ونقل و بخش‌هایی که احتراق سوخت‌های فسیلی مثل گاز طبیعی دارند در تولید اکسید نیتروژن سهم زیادی دارند. در کنار ذرات معلق کوچک‌تر از۲.۵ میکرون(pm۲/۵)، آلاینده‌هایی چون اکسیدهای نیتروژن ، مونواکسید کربن و اکسید گوگرد عوامل بعدی آلودگی هوای اصفهان هستند که نباید از آن‌ها غافل شد.بخشی از انتشار اکسید گوگرد به دلیل سوخت‌های فسیلی سنگین مثل گازوییل و مازوت است که در مواد اولیه مورداستفاده واحدهای صنعتی مانند تولید فولاد و ذوب‌آهن وجود دارد و به‌صورت اکسیدهای گوگرد در هوا منتشر می‌شود.
به گفته سلیمانی، صنعت نقش غالب را در انتشار ذرات معلق و اکسیدهای گوگرد دارد و حمل‌ونقل در تولید آلاینده‌هایی مثل مونواکسید کربن اکسیدهای نیتروژن، نقش غالب را به خود اختصاص می‌دهند. درنهایت او تاکید کرده است که"با توجه به اینکه احتراق سوخت‌های سنگین مثل مازوت به انتشار ذرات معلق و نیز اکسیدهای گوگرد منجر می‌شود که مهم‌ترین آلاینده‌های هوای شهر اصفهان هستند. جلوگیری از مصرف آن‌ها باید در اولویت تصمیم‌گیری قرار گیرد تا از تشدید وضعیت کنونی آلودگی هوا که شرایط مناسبی هم ندارد، جلوگیری شود."
