شرایط بنیادی خطرپذیرترین گروه بازار سهام بررسی شد
بیم و امید سودسازی صنعت بیمه
صنعت بیمه به دو بخش اجتماعی و بازرگانی تقسیم‌بندی می‌شود. بیمه‌های اجتماعی مربوط به پوشش‌های درمانی و بازنشستگی هستند و توسط دولت‌ها ارائه می‌شوند. بیمه‌های بازرگانی هم شامل اموال، مسوولیت و عمر و زندگی است. در ایران شرکت‌های بیمه عمومی، تخصصی بیمه عمر و بیمه اتکایی فعالیت می‌کنند. بیمه مرکزی ناظر بر شرکت‌های بیمه است. فروش شرکت‌های بیمه مستقیم یا غیرمستقیم است. فروش مستقیم توسط شرکت و فروش غیرمستقیم توسط نمایندگان و کارگزاری‌های بیمه صورت می‌گیرد. بیمه‌های غیردولتی در ایران از سال 1380 مجاز شده است.
حق‌بیمه تولیدی کشور در سال 1399 بیش از 817هزار میلیارد ریال بوده است. شرکت‌های بورسی بیش از 478هزار میلیارد ریال حق‌بیمه تولیدی داشتند. رشد حق‌بیمه تولیدی تابعی از رشد تولید ناخالص داخلی، رشد قیمت ارز و تورم است که طی یک دهه گذشته به طور متوسط 39درصد رشد داشته که نزدیک به دو برابر تورم است و به معنای افزایش ضریب نفوذ بیمه در کشور است. در مقابل سود خالص صنعت بیمه از کمتر از 3/ 1هزار میلیارد ریال در سال 1389 به 111هزار میلیارد ریال در سال 1399 رسیده که رشد 55درصدی را نشان می‌دهد. در حالی که سود فعالیت‌های بیمه‌گری رشد تنها 29درصدی داشته است، رشد درآمد سرمایه‌گذاری‌ها و به‌خصوص وضعیت بازار سرمایه در سال 1399 عامل اصلی رشد بالای سودآوری شرکت‌های بیمه طی این یک دهه بوده است. عمده درآمد شرکت‌های بیمه مربوط به بیمه ثالث با سهم 32درصدی، درمان 29درصد، بدنه اتومبیل 8درصد و حوادث، آتش‌سوزی، مسوولیت و عمر هرکدام با 5درصد است. این هفت رشته جمعا 90درصد حق‌بیمه تولیدی کشور را شامل می‌شوند. عمده این رشته‌ها از جمله «ثالث» اجباری هستند. همچنین بررسی ضریب خسارت این رشته‌ها نشان می‌دهد که رشته‌های ثالث و درمان با ضریب خسارت بیش از 100درصد، عملا شدیدا زیان‌ده هستند و رشته‌های آتش‌سوزی، عمر، مسوولیت و حوادث با ضریب خسارت کمتر از 60درصد رشته‌های سودده محسوب می‌شوند.
نسبت خسارت به خسارت پرداختی تحت عنوان حق‌بیمه تولیدی شناخته می‌شود. با این حال ممکن است بخشی از خسارات طی سال پرداخت نشود و این رقم به ذخیره خسارت معوق منتقل می‌شود. از سوی دیگر ممکن است حق‌بیمه تولیدی در پایان سال مالی همچنان دارای دوره پوشش باشد، بنابراین بخشی از حق‌بیمه باید برای خسارات احتمالی دوره‌های بعدی نگهداری شود که به عنوان ذخیره حق‌بیمه در بدهی شرکت‌های بیمه قرار می‌گیرد. در عمل نسبت خسارت ماهیت «نقدی» و ضریب خسارت ماهیت «تعهدی» دارد. در ارزیابی کلی یک شرکت بیمه، ضرورت دارد توجه بیشتری به ضریب خسارت شود، زیرا نسبت خسارت از طرق مختلف از جمله عدم‌پرداخت به موقع خسارت از سوی شرکت قابل کنترل و مدیریت است. روند نسبت خسارت و ضریب خسارت در جدول آمده است. همان‌طور که مشخص است نسبت خسارت تقریبا ثابت بوده و در محدوده 50 تا 60درصد نوسان دارد. در مقابل ضریب خسارت با یک روند صعودی از حدود 70درصد به بیش از 80درصد افزایش یافته است. این به معنای افزایش رقابت در صنعت و کاهش سود عملیات بیمه‌گری است.
شرکت‌های بیمه از محل حق‌بیمه دریافتی و تجمیع ریسک آن، اقدام به پرداخت خسارت می‌کنند. طی دوره اخذ حق‌بیمه تا پرداخت خسارت، منابع برای مدتی نزد شرکت‌ها باقی می‌ماند و شرکت‌ها می‌توانند طبق آیین‌نامه‌های بیمه مرکزی نسبت به سرمایه‌گذاری آن وجوه اقدام کنند. بررسی روند بازده سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های بیمه حاکی از کسب بازدهی در سطح یا حتی کمتر از سود بانکی است. در سال 1399 تحت‌تاثیر رونق بازار سرمایه شاهد جهش بازده سرمایه‌گذاری‌ها از میانگین کمتر از 20درصد به بیش از 33درصد بوده‌ایم؛ شرکت‌هایی که بازده سرمایه بیشتری دارند، سودآوری بیشتری در صنعت خواهد داشت.
حساب‌های دریافتنی در صنعت بیمه ناشی از فروش نسیه و مدت‌دار حق‌بیمه است. در حالی که این روش فروش با ریسک نکول دریافت به دلیل خاتمه دوره ریسک همراه است، با این حال به دلیل رقابت در صنعت، شرکت‌ها درگیر آن هستند. متوسط دوره وصول در صنعت بین 5 تا 6 ماه است.
شرکت‌های بیمه بابت صدور بیمه‌نامه توسط نمایندگان و کارگزاران به آنها کارمزد صدور و بازاریابی پرداخت می‌کنند. این هزینه بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های شرکت‌های بیمه را شامل می‌شود. یک ارزیابی کلی نشان می‌دهد که این هزینه در بیشتر سال‌های دهه اخیر بیش از سود خالص شرکت‌های بیمه بوده است. علاوه بر این، فعالیت شرکت‌های بیمه مستلزم ساختار اداری بوده که هزینه‌های آن در بخش عمومی و اداری ثبت می‌شود. این هزینه نیز در بیشتر سال‌های دهه اخیر بیش از سود خالص شرکت‌های بیمه بوده است. بررسی حاشیه سود فعالیت‌های بیمه‌ای حاکی از نوسان شدید و نزول آن طی یک دهه اخیر است. موضوعاتی مانند کاهش ترددها و کاهش استفاده از بیمه‌های تکمیلی هم تاثیر خاصی بر افزایش حاشیه سود فعالیت بیمه‌ای نداشته است. در مقابل حاشیه سود خالص طی دهه گذشته باثبات و در محدوده 4 تا 5درصد بوده است. عملکرد سال 1399 به دلیل رشد شدید درآمد سرمایه‌گذاری‌ها بهبود یافته که با توجه به شرایط بازار سهام تکرار‌پذیر نیست. به این ترتیب فعالیت بیمه‌گری پس از کسر هزینه‌های عمومی و اداری و نمایندگان عملا زیان‌ده بوده و بخش درآمد سرمایه‌گذاری‌ها ضمن جبران زیان آن، ایجاد‌کننده سود شرکت‌های بیمه است.
شرکت بیمه ایران به عنوان تنها بیمه دولتی حدود یک‌سوم بازار را در اختیار دارد. در بخش غیردولتی، شرکت‌های بیمه آسیا، دانا، پاسارگاد، البرز و پارسیان بیشترین سهم بازار را در اختیار دارند. بر اساس نسبت قیمت به سود (P/ E)، گران‌ترین سهم بیمه پاسارگاد و ارزان‌ترین سهم بیمه البرز است. به لحاظ دوره وصول مطالبات از بیمه‌گذاران و نمایندگان، بهترین عملکرد متعلق به بیمه پاسارگاد است، در مقابل ضعیف‌ترین عملکرد متعلق به بیمه پارسیان است که 211 روز معادل 7 ماه است. سایر شرکت‌ها در محدوده 4 تا 5ماه قرار دارند. بر اساس سود ناخالص فعالیت بیمه‌ای وضعیت بیمه‌های البرز و پارسیان مناسب است و سایر شرکت‌ها سود ناخالص بیمه‌ای خاصی ندارند و حتی مانند بیمه پاسارگاد منفی هستند. به لحاظ نسبت درآمد سرمایه‌گذاری به حق‌بیمه صادره، بیمه پاسارگاد وضعیت مناسبی دارد و بیمه‌های دانا و پارسیان دارای ضعیف‌ترین عملکرد در میان شرکت‌های فوق هستند. نسبت هزینه‌های عمومی و اداری بین 7 تا 9درصد است و تفاوت چندانی بین شرکت‌ها وجود ندارد. بر اساس سود خالص به حق‌بیمه صادره، بیمه پاسارگاد بیشترین نسبت را دارد. بیمه البرز در جایگاه بعدی است. ضعیف‌ترین عملکرد نیز متعلق به بیمه داناست. در مجموع بخش اصلی سود خالص از محل سود سرمایه‌گذاری است. بر اساس ضریب خسارت، بهترین عملکرد را بیمه پاسارگاد دارد و سایر شرکت‌ها در محدوده 70 تا 80درصد هستند (اقلام ضریب خسارت برآوردی است). در مجموع بیمه پاسارگاد به لحاظ شاخص‌های عملکرد، وضعیت مناسبی دارد اما به دلیل نسبت به قیمت به سود (P/ E) بالا، گران‌ترین سهم در میان شرکت‌های فوق است. با لحاظ نسبت P/ E کمتر از متوسط بازار (10) و با توجه به وضعیت نسبت مناسب سود ناخالص فعالیت بیمه‌ای، نسبت درآمد سرمایه‌گذاری به حق‌بیمه و هزینه عمومی و اداری، شرکت‌های بیمه البرز و آسیا نمادهای ارزان در این صنعت هستند.
