دو تصمیم حیاتی برای کاهش مخاطرات صنعت تایر

هفته گذشته و با هدف پیگیری سیاست‌‌‌های دولت چهاردهم در رابطه با مسائل اقتصادی کشور به خصوص در حوزه محیط‌زیست انسانی جلسه‌‌‌ای با حضور رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست و مدیرکل حوزه انسانی این سازمان و چند تن از کارشناسان صنعت تایر و روکش تایر از جمله معصومه کلهر مقدم، عبدالرزاق تفرشی و ناصر نصری برگزار و در ارتباط با جوانب اعمال مدیریت در حوزه تولید و مصرف تایر در کشور بحث و تبادل نظر صورت گرفت.

در این جلسه کارشناسان صنعت تایر با بیان اینکه از ۴۰۰‌هزار تن تایر تولیدی و وارداتی در سال، قریب ۲۸۰‌هزار تن آن در داخل تولید و مابقی از خارج (عمدتا از چین) به کشور وارد می‌شود، تاکید کردند: پسماند بخش اعظم این تایرها پس از استفاده در طبیعت رها می‌شود و حدود ۴۰۰سال به طول می‌‌‌انجامد تا در طبیعت تجزیه شود که در نهایت نیز با توجه به مواد شیمیایی مصرفی در تولید تایر، موجب آلودگی خاک و آب‌‌‌های زیرزمینی می‌‌‌شود.

بر اساس توضیحات مطرح شده در این جلسه، با نظر گرفتن این مساله مهم که تایر محصولی «یک‌‌‌بار مصرف» نیست و نباید پس از مصرف در چرخه اول طول عمر به دور انداخته شود، در اکثر کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، با توجه به اثرات مثبت اقتصادی و تاثیرات مخرب زیست‌محیطی، برای جمع‌‌‌آوری و بازیابی تایر و بازیافت تایرهای کارکرده، در دهه‌‌‌های گذشته برنامه‌‌‌ریزی‌هایی صورت گرفته و صندوق‌های حمایتی برای این کار در نظر گرفته شده است.

از سوی دیگر در چرخه مصرف حدودا ۲۰‌درصد تایر (رویه آن) ساییده و از بین می‌رود و مابقی که گران‌‌‌ترین بخش تایر است، با توجه به مواد آن (الیاف نخی، سیم‌‌‌های فولادی) به عنوان پسماند دور انداخته می‌شود که ممکن است برای استفاده از سیم‌‌‌های فولادی موجود در آن به صورت غیرعلمی سوزانده شوند که این امر تاثیرات زیست‌محیطی گسترده‌ای بر جای بگذارند.

با توجه به تصویب آیین‌‌‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماندها در سال ۱۳۶۴ در کشور، تولیدکنندگان تایر موظفند یا خود نسبت به جمع‌‌‌آوری و بازیافت تایرهای کارکرده تولیدی خود اقدام کنند یا هر کارخانه، انجام این مهم را از طریق پرداخت نیم در‌هزار فروش به صندوقی که به همین منظور تاسیس شده واریز کنند.‌‌‌ این صندوق نیز در دفتر مدیریت پسماند حفاظ از محیط‌‌‌زیست تاسیس شد.

از سوی دیگر بازیابی و بازیافت تایر به چند روش قابل انجام است که ارجح‌‌‌ترین آن روکش‌‌‌گذاری و استفاده مجدد از تایر کارکرده به عنوان تایر روکشی در سیستم‌‌‌های حمل‌ونقل شهری و بین شهری و راه‌‌‌سازی است.

از دیدگاه متخصصان بهترین روش بازیابی تایر، استفاده از محصول در همان چرخه اول(re-use) است، به‌طوری که با پیشرفت تکنولوژی طراحی تولید تایر در جهان، شرکت‌های تایرسازی بزرگ دنیا در تبلیغاتشان برای مصرف‌کنندگان اعلام می‌کنند«ما به شما تایر نمی‌فروشیم، بلکه کیلومتر کارکرد می‌‌‌فروشیم.» شعار شرکت میشلن، فایرستون، گودیر و... این است که با یک بار خرید تایر کامیونی، یک میلیون کیلومتر با آن حرکت کنید، به این مفهوم که تایرهایشان تا ۵بار قابلیت روکش‌‌‌گذاری و مصرف مجدد دارد و با این روش این شرکت‌ها با هم در رقابت‌‌‌اند.

در این بین آیین‌‌‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند الهام گرفته از سیستمی است که در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه تحت عنوان (Extended Producer Responsibility (EPR  طراحی و استقرار یافته است. سیستم توسعه‌‌‌ مسوولیت تولیدکنندگان با هدف مسوولیت‌‌‌پذیری - نه فقط در بخش تولید و فروش محصولات، بلکه پس از مصرف و در حوزه جمع‌‌‌آوری پسماندها و بازیابی آن - طراحی شده است. این سیستم در بخش دولتی با نظارت سازمان حفاظت از محیط‌‌‌زیست کشورهای مختلف اجرایی و مبالغ جمع‌‌‌آوری شده در صندوق‌هایی که به همین منظور تاسیس شده‌اند، در راستای بازیابی/بازیافت محصولات مختلف، از جمله تایر، هزینه می‌‌‌‌‌‌شوند.

در این جلسه پیشنهاد و مقرر شد کارگروهی متشکل از نمایندگان سازمان‌ها و نهادهای مختلف (سازمان حفاظت از محیط‌‌‌زیست، سازمان ملی استاندارد ایران، وزارت صمت، وزارت بهداشت، کمیسیون‌‌‌های مختلف در مجلس شورای اسلامی، انجمن صنفی صنعت تایر، انجمن صنفی صنعت روکش، پلیس‌ راهور، گمرک و...)، راهکارهای اجرایی توسط واحدهای تحقیق و توسعه شرکت‌های تایرسازی، شرکت‌‌‌ مهندسی و تحقیقات صنایع لاستیک، مرکز تحقیقات پلیمر و دانشگاه‌ها، برای هزینه کردن مبالغ جمع‌‌‌آوری شده را ارائه و بررسی کنند.

دومین موضوع مهم مطرح شده در این جلسه، نحوه جلوگیری از مصرف مواد سمی و خطرناک در خطوط تولید تایرها در کشور است که سال‌های متمادی است در کشورهای توسعه‌‌‌یافته، با تدوین مقرراتی تحت عنوان REACH تلاش شده تا مصرف اینگونه مواد محدود شود. یکی از اولین اقدامات می‌تواند برنامه‌‌‌ریزی برای جلوگیری از مصرف روغن‌‌‌های آروماتیک در تولید تایر و سایر محصولات لاستیکی باشد. در کشورهایی که مقررات REACH را پذیرفته‌‌‌اند از سال ۲۰۱۴ مصرف روغن آروماتیک «ممنوع» شده و به جای آن از روغن‌‌‌های سبز استفاده می‌شود. در این جلسه پیشنهاد و مقرر شد کارگروه دیگری نیز تشکیل شود تا ضمن بررسی مفاد مندرج در این مقررات، راهکارهای اجرایی آن در صنعت تایر را ارائه کند که در این ارتباط می‌توان اقدامات را از مذاکره با شرکت‌های تولیدی روغن آغاز کرد.

تاکنون شرکت‌های اتحادیه اروپا، کانادا، آمریکا، روسیه، برزیل، کره‌جنوبی، ترکیه، با پذیرش این مقررات و اعمال آن، توانسته‌اند مانع میلیون‌‌‌ها دلار خسارت وارده به شهروندان برای هزینه‌‌‌های درمانی آنها شوند.

در پایان این جلسه اظهار امیدواری شد تا با توجه به صرفه‌‌‌جویی قابل ملاحظه ارزی در روکش مجدد تایر (هزینه ارزی هر کیلوگرم تایر حدود ۹۰ سنت است) و همچنین ممانعت از مصرف مواد سمی در این محصول، گامی در جهت رعایت حقوق شهروندی و بهبود فضای محیط‌‌‌زیست برداشته شود.