صنعت غذا در ایران؛ چالش‌‌ها، فرصت‌‌ها و مسیر تحول

چالش‌‌های اساسی صنعت غذا

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌‌ها در صنعت غذا، وابستگی بیش از حد به بازارهای صادراتی محدود است. در حال حاضر، بیش از ۸۰ درصد صادرات محصولات غذایی ایران به سه کشور عراق، افغانستان و پاکستان متمرکز است. این تمرکز بالا، ایران را در معرض نوسانات اقتصادی و سیاسی این کشورها قرار می‌دهد. بنابراین، توسعه و تنوع بازارهای صادراتی یکی از اولویت‌های اساسی در جهت افزایش ثبات و رشد پایدار این صنعت است. دومین چالش مهم، سیاست‌های قیمت‌‌گذاری دستوری است که به‌‌ویژه در بخش‌های تولید مواد اولیه و فرآوری محصولات غذایی تاثیر منفی گذاشته است. این سیاست‌ها موجب بروز ناترازی‌‌های جدی در زنجیره تامین مواد غذایی و افزایش فشار بر تولیدکنندگان می‌‌شود. قیمت‌‌گذاری دستوری نه‌تنها تولیدکنندگان را با مشکلات جدی در تامین مواد اولیه و هزینه‌های تولید مواجه می‌کند، بلکه بر کیفیت محصولات نهایی نیز تاثیر منفی می‌‌گذارد. برای حل این مشکل، اصلاح سیاست‌های قیمت‌‌گذاری و حرکت به‌‌ سمت نظام عرضه و تقاضا ضرورت دارد.

راهکارهای پیشنهادی کمیسیون صنایع غذایی

کمیسیون صنایع غذایی اتاق بازرگانی ایران با هدف بهبود وضعیت موجود، مجموعه‌‌ای از راهکارهای عملیاتی را پیشنهاد می‌دهد. یکی از این راهکارها، بازنگری و اصلاح قوانین و مقررات صنعت غذاست. قوانین فعلی، به‌‌ویژه قانون مواد خوراکی و آشامیدنی که در سال ۱۳۴۶ تصویب شده، دیگر پاسخگوی نیازهای امروز این صنعت نیست. کمیسیون در حال تدوین پیش‌‌نویس «طرح جامع حکمرانی غذا» است که در آن به بازبینی و اصلاح فرآیندهای تولید، فرآوری، توزیع و مصرف مواد غذایی پرداخته خواهد شد. یکی از اهداف این طرح، تقویت زیرساخت‌‌ها و ارتقای کیفیت محصولات غذایی است. در این راستا، باید بر ایجاد نهادهای نظارتی کارآمد تاکید کرد که بتوانند به طور موثر بر ایمنی مواد غذایی نظارت کرده و فرآیندهای تولید و توزیع را استانداردسازی کنند.

توسعه صادرات و تنوع بازارها

یکی از اهداف بلندمدت برای رشد پایدار صنعت غذا، توسعه صادرات و تنوع بازارهای هدف است. در حال حاضر، سهم قابل توجهی از صادرات مواد غذایی ایران به کشورهای همسایه محدود است. برای کاهش وابستگی به این بازارها، ضروری است که استراتژی‌‌های صادراتی به‌طور جدی بازنگری و گسترش یابد. پیشنهاد می‌‌شود که یک «دبیرخانه دائمی صادرات مواد غذایی» تشکیل شود که مسوولیت هماهنگی بین بخش‌های دولتی و خصوصی را بر عهده گیرد. این دبیرخانه باید به تدوین استراتژی‌‌های صادراتی هدفمند و شناخت بازارهای جدید پرداخته و فرصت‌‌های تجاری را برای محصولات ایرانی در سطح بین‌‌المللی گسترش دهد.

اصلاح قیمت‌‌گذاری و حمایت از بخش خصوصی

اصلاح سیاست‌های قیمت‌‌گذاری یکی از مهم‌ترین نیازهای صنعت غذا است. این اصلاحات باید شامل حذف قیمت‌‌گذاری دستوری و واگذاری این مسوولیت به مکانیزم بازار باشد. در عین حال، در مواقع بحرانی و کمبود مواد اولیه، دولت باید از ابزارهایی مانند واردات به‌‌موقع و تخصیص یارانه‌های هدفمند استفاده کند تا بتواند قیمت‌‌ها را کنترل کرده و از آسیب به مصرف‌‌کنندگان جلوگیری کند. همچنین باید حمایت‌‌های ویژه‌‌ای از بخش خصوصی صورت گیرد تا بتوانند با کاهش هزینه‌ها و بهبود بهره‌‌وری، رقابت‌‌پذیری خود را افزایش دهند.

نتیجه‌‌گیری و افق آینده صنعت غذا

در نهایت، برای تحقق رشد پایدار و تحول در صنعت غذا، همکاری میان بخش دولتی و خصوصی ضروری است. کمیسیون صنایع غذایی اتاق بازرگانی ایران با تاکید بر نیاز به سیاستگذاری هوشمندانه و راهکارهای کارشناسی، آمادگی دارد تا در جهت بهبود شرایط این صنعت، گام‌‌های موثری بردارد. با شنیده شدن صدای بخش خصوصی و تنظیم سیاست‌ها بر مبنای واقعیت‌‌های بازار، می‌‌توان به آینده‌‌ای روشن برای صنعت غذا در ایران امیدوار بود.

* رئیس کمیسیون صنایع غذایی اتاق بازرگانی ایران