سیاستهای یک بام و دو هوا در بازار کود و سم
در حال حاضر وضعیت بازار سم و آفت‌‌‌کش‌‌‌هــای مایــع و پــودری کشور در چه شرایطی است و فعالان بخش با چه چالشهایی روبهرو هستند؟
سیاستهای اتخاذ شده توسط دولت یکی از چالشهای این صنعت است که باعث افزایش بهای تمام‌شده محصولات و کاهش سود تولیدکنندگان و به تبع آن کاهش سرمایه‌گذاری در تولید و حرکت سرمایه به سمت واردات آماده مصرف خواهد شد. از یک‌سو فروش سموم از پرداخت ارزش افزوده معاف هستند و از سوی دیگر، دریافت ارزش افزوده در گمرک، هزینه مازادی را بر تولیدکننده تحمیل ساخته است. چالش مهم دیگر تولیدکنندگان در حال حاضر ناتوانی نظام بانکی برای تامین نیاز مالی شرکت‌هاست. ضرورت این موضوع در صنعت کشاورزی که ماهیتا نیازمند تامین مالی کل زنجیره و نظام توزیع تا کشاورز مصرف‌کننده نهایی است، دو‌چندان می‌شود.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کشور واردات کود و سموم تقلبی و چینی است. نگاه شما به این موضوع چیست؟
متاسفانه درصدی از محصولات وارداتی کیفیت بالایی ندارند و هرچند معمولا با قیمت پایین عرضه می‌‌‌شوند ولی به دلیل اثربخشی کم، عملا با کاهش بازده اقتصادی به کشاورز آسیب رسانده و اعتماد وی را به نهاده‌‌‌ها خدشه‌‌‌دار می‌کند. از این منظر، آگاه‌‌‌سازی کشاورزان و ارتقای نگرش اقتصادی آنها نسبت به مفاهیم پایه بهره‌‌‌وری در کشاورزی می‌تواند عملا تقاضا برای این گروه از نهاده‌‌‌های بیکیفیت را به حداقل برساند. در خصوص تقلب در سموم، مشکل اصلی ضعف قوانین برای برخورد موثر با این موضوع است که به دلیل عدم تناسب مجازات با میزان خسارتی که مرتکب تقلب به برند یک شرکت وارد می‌کند، عملا جنبه بازدارندگی خود را از دست داده و ما بعضا شاهد بسته‌‌‌بندی و توزیع سموم تقلبی در قالب برندهای معتبر هستیم.
عمده مشکلات کشاورزان در زمینه تامین کودهای شیمیایی فسفاته و پتاسه است هرچند طی روزهای اخیر شاهد افزایش قیمت کود اوره نیز بودیم. فکر می‌کنید دلیل این افزایش‌ها ناشی از بی‌تدبیری‌هاست یا مشکلات سیاسی؟
بخش اصلی بازار کودهای شیمیایی مربوط به سه کود پایه اوره، پتاس و فسفات است که عمدتا توسط نهادهای دولتی مدیریت می‌شود. همان‌طور که اشاره کردید توزیع این کودها همواره از سوی کشاورزان با انتقادات مختلف روبهرو بوده است. نیاز به تغذیه خاک و گیاه، در هر یک از مناطق کشور متناسب با اقلیم و خاک آن منطقه متفاوت است در حالی که در سهمیه‌‌‌بندی‌‌‌ها این واقعیات علمی رعایت نمی‌شود. الان هم کشاورزان مازاد نیاز خود را به دیگر کشاورزان می‌‌‌فروشند. دلایل امر روشن است. موضوع تامین و عرضه نهاده‌‌‌های کشاورزی یک امر اقتصادی است که باید توسط مردم و با سازوکارهای بازار انجام شود. ما تصدی‌‌‌گری ناموفق دولت در بخش اقتصاد را در کشور تجربه کرده‌‌‌ایم. بنابراین چاره کار روشن است: ایجاد زیرساخت‌‌‌ها و نظام اطلاعاتی برای نیازسنجی و برنامه‌‌‌ریزی نهاده‌‌‌های کشاورزی در سطح ملی وظیفه دولت است ولی دولت باید جای خود را در بخش اجرا و تامین نیاز بازار به بخش خصوصی واگذار کند. در این صورت دولت نقش رگولاتور و تنظیم‌کننده و پایشگر حفظ تعادل عرضه و تقاضا را خواهد داشت.
در حال حاضر بازار کود کشور در چه شرایطی است و فعالان بخش با چه چالشهایی روبهرو هستند؟
بازار کود در بخش خصوصی (فارغ از کودهای پایه که توسط دولت مدیریت می‌شود) تفاوت‌‌‌هایی با بازار سم دارد. در این بازار برخلاف سم، به دلیل سطح فناوری پایینی که برای تولید گروهی از کودها نیاز است، سهولت ورود به بازار بالاست و تعداد بسیار زیادی عرضه‌‌‌کننده در بازار با هم رقابت می‌کنند. این واقعیت از یک طرف منجر به رقابتی شدن قیمت‌ها می‌شود ولی آسیب‌‌‌هایی نیز داشته است. تکثر بالای برندها باعث شده شناخت محصولات با کیفیت برای کشاورزان ساده نباشد و عملا کشاورز ارزیابی مشخصی از میزان اثربخشی هزینه‌‌‌ای که برای خرید کود انجام داده ندارد. در حالی که هرگونه ضعف کارآیی یک سم بلافاصله از طریق خسارت وارده توسط آفت به محصول کشاورزی با چشم قابل رویت است.
در حال حاضر روی کدام کودها یارانه‌ای ارائه می‌دهند و از نظر قیمتی چه تفاوتی با کودهایی که بخش خصوصی وارد می‌کند دارد؟
بخش خصوصی کودهای ترکیبی را عرضه می‌کند که نمونه شاخص آن انواع کودهای NPK یا کودهایی با ترکیب دیگر عناصر کلیدی موردنیاز رشد بخش‌‌‌های مختلف یک گیاه از ریشه، ساقه، برگ و گل و میوه آن مانند کلسیم، بور، گوگرد یا منیزیم است. این گروه از کودها فاقد یارانه هستند. یارانه‌‌‌های دولتی روی کودهای پایه به‌ویژه اوره ارائه می‌‌‌شوند. بدیهی است که تخصیص یارانه تفاوت قیمتی بین این دو گروه کود به وجود می‌‌‌آورد. هدف از این یارانه‌‌‌ها، اطمینان از تامین محصولات کشاورزی موردنیاز کشور در راستای حفظ امنیت غذایی است ولی با توجه به سازوکار ناکارآمد موجود، مشخص نیست که یارانه پرداختی به چه میزان توسط کشاورزان مصرف شده و منجر به کاهش بهای تمام‌شده محصولات کشاورزی شده یا اینکه با شکل‌گیری بازار سیاه و دلالی در فروش این گروه کودها، به جای اثر بر کاهش بهای تمام‌شده محصولات، باعث تقویت دلالی در این بخش شده است.
اینکه گفته می‌شود به دلیل محدودیت‌های صادراتی کود از روسیه، قیمت‌ها بالا رفته چقدر صحت دارد؟
کودهای وارداتی به ایران غالبا از چین، هند یا اروپا وارد می‌شود و بعید است محدودیت‌های صادراتی روسیه به تنهایی اثری بر افزایش قیمت‌ها داشته باشد.
برای کنترل قیمت و کیفیت سموم و کودهای کشاورزی چه پیشنهادی دارید؟
یکی از عوامل مهم موثر بر قیمت نهاده‌‌‌های کشاورزی، نیاز به تامین مالی کل زنجیره توزیع تا مصرف‌کننده نهایی یعنی کشاورز توسط تامین‌‌‌کنندگان است. این موضوع نقش سرمایه در گردش را در این صنعت، کلیدی ساخته و هزینه‌‌‌های مالی شرکت‌ها را افزایش می‌دهد. نظام بانکی تاکنون راهکار موثری برای تامین مالی این زنجیره عرضه نکرده و تمام بار مالی آن بر دوش شرکت‌ها قرار گرفته است. حل این مشکل عاملی با اثربخشی قابل‌توجه در کنترل قیمت نهاده‌‌‌ها خواهد بود. حذف مالیات ارزش افزوده روی واردات مواد اولیه سموم که اخیرا وضع شده است، عاملی بر کاهش بهای تمام‌شده محصولات نهایی است.
شرکت ملی شیمی کشاورز (سهامی عام) یکی از قدیمی‌‌‌‌‌‌ترین شرکت‌های تولیدکننده آفت‌‌‌‌‌‌کش‌‌‌‌‌‌های نباتی در کشور است. طی سال‌های اخیر این شرکت با چه مشکلاتی روبهرو بوده و چگونه توانسته بر مشکلات فائق آید؟
هرچند شرکت ملی شیمی کشاورز از سال 95 تاکنون در مسیر رشد و توسعه مستمر در همه شاخص‌‌‌های تولید، سبد محصولات و سهم بازار و سودآوری قرار داشته است، ولی به‌رغم حمایت‌‌‌های مقطعی دولت، تغییرات ناگهانی و متعدد در سیاستهای اقتصادی دولت مسیر رشد این صنعت را با تهدیدها و دشواری‌‌‌های متعدد روبهرو کرده است. ارائه ارز با نرخ 4200 تومانی همزمان به واردکنندگان و تولیدکنندگان، عملا در آن مقطع تولید داخل را در رقابت با محصولات وارداتی تضعیف کرد. در مرحله بعد قطع ناگهانی ارز 4200 تومانی، تمامی شرکت‌ها را با بحران نقدینگی روبهرو ساخت. در عین حال ممنوعیت صادرات سموم، عملا شرکت را از بخشی از فرصت‌‌‌های رشد خود محروم ساخته بود که خوشبختانه این مورد در ماه‌‌‌های اخیر مرتفع شده است. از سال گذشته نیز قدرت نظام بانکی در تامین مالی تولیدکنندگان به شدت کاهش یافته و معضل دیگری بر مشکلات افزوده است.
