سفرنامه ۴ روزه به مقصد کویر، باغ و معماری را بخوانید
سفر به تاریخ با مسافرت به کاشان
سفری که از باغ فین کاشان شروع شد. باغی که پس از عبور از یک در چوبی و ورودی باریک به زیباترین شکل ممکن خود را نمایان می‌کند و جویباری زیبا که به یک حوض بزرگ متصل می‌شود. کاشی‌‌‌های آبی، درختانی سبز و آسمانی لاجوردی جلوه بناهای تاریخی را صدچندان می‌کند. باغی که با قدم زدن در آن تاریخ چند صدساله از زمان شاه عباس اول را مرور می‌‌‌کنی. در آغاز این راه همگام با شاهان صفوی، افشاریه، زندیه و قاجاریه با تمام اشراف، ندیمه‌‌‌ها و کارگزاران آنها از کنار درختانی که جوی آبی از میان آنها می‌‌‌گذرد عبور می‌‌‌کنی و تا حمامی که امیرکبیر در آن به قتل رسیده به پایان می‌‌‌رسانی. اما آنچه که در کنار تلفیق تاریخ و زیبایی بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد و می‌توان آن را از لابه‌لای سخنان راهنمای باغ دریافت اینکه، دیوار نوشت‌‌‌هایی که زمانی مملو از شعر شاعران قدیمی و حکاکی بهترین معماران ایرانی بوده، اکنون در طی زمان به مرور فرسوده شده و حتی از بین رفته، اما در جهت مرمت آن اقدام چندانی نمی‌شود و با گذشت زمان شاید دیگر چیزی از آن باقی نماند.
با خروج از باغ، مردمان محلی را می‌‌‌بینیم که خدماتی برای رفاه حال بازدیدکنندگان ارائه می‌دهند و به فروش صنایع دستی، محصولات خاص این منطقه همچون گلاب و عرقیجات و غذاهای محلی مشغولند و این چنین، گردشگری منجر به اشتغال و رشد اقتصادی در این روستای کوچک شده است.
پس از رسیدن به شهر کاشان آنچه که بیش از هرچیزی توجه‌‌‌ها را به خود جلب می‌کند، اینکه کاشان شهری است که تمام خانه‌‌‌های آن بافت سنتی خود را حفظ کرده و تمام شهر به رنگ خشتی است و خانه‌‌‌های دو طبقه بلندترین ساختمان‌‌‌های این شهر به‌‌‌شمار می‌‌‌روند. در نگاه اول اینگونه به‌‌‌نظر می‌رسد که شاید برای محفوظ ماندن بافت سنتی شهر ساختمان‌‌‌های بلند و آسمان‌‌‌خراش در این شهر تاریخی ساخته نشده تا تغییری در شکل و هویت شهر ایجاد نشود. اما علاوه بر این موضوع دلیل اصلی آن را در روز آخر سفر درست پس از بازدید از شهرزیرزمینی نوش‌آباد دریافتیم. رمز و رازی که در اعماق زمین نهفته است.
پس از توقف خودرو به مهم‌ترین و اصلی‌‌‌ترین بخش سفر رسیدیم و آن عبور از محله قدیمی کاشان در دل کوچه پس کوچه‌‌‌های باریکی که حکم شاهراه را دارد. کوچه‌‌‌هایی که تمامی تاریخ کاشان را به یکدیگر وصل می‌کند و برای بازدید از هر یک از بناهای تاریخی، از خانه بروجردی‌‌‌ها گرفته تا تیمچه امین‌‌‌الدوله باید از آن عبور کرد. کوچه‌‌‌های تو در تویی که به‌‌‌خاطر ماندن آن کار دشواری است.کوچه‌‌‌های باریکی که دوطرف آن را دیوارهای خشتی یا آجرهایی به رنگ خشت دربرگرفته و خیابانی سنگ فرش شده که مساجد خشتی و بناهای تاریخی به وضوح قابل رویت است؛ چون هیچ بنای بلندی مانع دید به دور دست نخواهد بود. همچنین خانه‌‌‌های قدیمی متعلق به خان‌‌‌ها و شاهزاده‌‌‌ها و تاجران در ادوار مختلف که نزدیک به فراموشی و فروپاشی بودند اینک با بازسازی و مرمت به هتل‌‌‌های سنتی یا همان اقامتگاه‌های بوم‌گردی تبدیل شده‌‌‌اند که امکان اقامت مسافران را در دل کوچه پس کوچه‌‌‌های تاریخی کاشان فراهم کرده است. اقامتگاه‌‌‌هایی که عمدتا دارای حیاتی بزرگ در وسط اقامتگاه هستند و حوضی آبی رنگ که در وسط آن قرار دارد و تخت‌هایی که دورتادور این اقامتگاه‌‌‌ها برای دورهمی‌‌‌ها و شب‌‌‌نشینی‌‌‌های مسافران قرار داده شده‌‌‌اند.
خطر تخریب تاریخ شهر
اگرچه در طول مسیر گاهی ساختمان‌‌‌ها و بناهای تخریب شده یا در حال تخریبی مشاهده می‌‌‌شوند که به چشم مخاطب ناشی از عدم‌نظارت کافی و مدیریت ضعیف در حفاظت از این کوچه‌‌‌های تاریخی است، اما بازسازی بخش بسیاری از بناها و دیوارها خلاف این نظر را به اثبات می‌‌‌رساند که این شهر به مرور در حال مرمت و حفاظت از تمام دیوارها و ساختمان‌‌‌هاست و این موضوعی نیست که در کوتاه‌‌‌مدت امکانپذیر شود. زیرا بازسازی بخشی از یک شهر نیازمند بودجه و سرمایه‌گذاری‌‌‌های کلان و برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌های دقیق و علمی است.
این کوچه‌‌‌های باریک به یک سه راهی می‌‌‌رسند که حکم شاهراه را دارد و هر سمتی به یک بخشی از کاشان متصل می‌شود. یک طرف، به مرکز شهر می‌رسد و طرف مقابل آن منتهی می‌شود به خانه‌‌‌های تاریخی کاشان همچون بروجردی‌‌‌ها، طباطبایی‌‌‌ها، عباسی‌‌‌ها و حمام سلطان امیر احمد که مشهورترین بناهای تاریخی کاشان به‌‌‌شمار می‌‌‌روند و جهت دیگر این مسیر نیز به مدرسه و مسجد آقابزرگ و بازار سنتی کاشان و تیمچه امین‌‌‌الدوله وصل می‌شود. این چنین گویی تمامی مسیرهای کاشان به این کوچه‌‌‌ها ختم می‌‌‌شوند.
کاشان‌‌‌گردی عمدتا با بازدید از خانه‌‌‌ها، بناهای تاریخی و گلاب‌‌‌گیری معنا می‌‌‌یابد. بناهایی که هرکدام با دارا بودن ویژگی منحصربفرد، از دیگر آثار متمایز می‌شود. خانه بروجردی‌‌‌ها که با آن بادگیر بزرگ و هلالی شکل روی بام خانه و مناره‌‌‌هایی در کنار آن، خود را ازدیگر بناهای اطراف متمایز کرده است یا خانه طباطبایی‌‌‌ها که تمام گچ‌‌‌کاری‌‌‌های روی دیوار آن به‌‌‌شکل فرش ایرانی است که در همان ابتدای ورود به این خانه بینظیر قابل مشاهده است. این خانه که ساخت آن ۱۰ سال به‌‌‌طول انجامیده توسط یک تاجر فرش ساخته شده که این تجارت در تاروپود این خانه بزرگ ۱۵۰ ساله متعلق به سید جعفر طباطبایی تاجر فرش ایرانی، به‌‌‌چشم می‌‌‌خورد. خانه‌‌‌ای که از آن به عنوان بهشت خانه‌‌‌های ایران نام برده می‌شود و آن‌‌‌قدر ذوق و ظرافت هنری دارد که چشم هر بیننده‌‌‌ای را به خود خیره می‌کند.
بنایی که هنر و معماری در آن ترکیب شگفت‌‌‌انگیزی ایجاد کرده و به عنوان نگینی ارزشمند در میان آثار تاریخی ایران می‌‌‌درخشد. شاه‌‌‌نشینی که بهترین و زیباترین بخش این خانه منحصر به‌‌‌فرد است، اتاقی هفت در، با شیشه‌‌‌های رنگی که انعکاس نور از لابلای این درها جلوه بی‌‌‌نظیری به محیط بخشیده و آیینه‌‌‌کاری‌‌‌ها و گچ‌‌‌بری‌‌‌ها و طرح فرش روی سقف آن بر زیبایی بیشتر این خانه تاریخی افزوده است. همچنین حمام سلطان امیر احمد که از زمان صفویان بنا شده و حدود ۷۰ سال پیش به‌‌‌عنوان میراث ملی ایران شناخته شده است به‌‌‌دلیل معماری خاص و منحصربه‌فرد در نوع کاشی‌‌‌ها، گچ‌‌‌کاری و از همه مهم‌تر سقف متفاوت آن بسیار مورد توجه قرار گرفته است. سقف حمام که از گنبدهای متعدد تشکیل شده و عدسی‌‌‌های محدبی که برای تامین نور کافی به فضای داخلی حمام به‌‌‌کار گرفته شده است.
خانه عباسی‌‌‌ها که به‌‌‌دلیل فشردگی و طولانی شدن زمان بازدید از دیگر بناها، تعطیل شده بود و سهم ما از بازدید از این خانه تاریخی بینظیر تنها حیاط پنجم آن بود که اکنون به رستوران تبدیل شده است.
و اما بازار بزرگ...
گذر از کوچه‌‌‌های قدیمی و باریک که طی این چهار روز مدام تکرار می‌‌‌شد، این‌بار ما را به سمت محله آقابزرگ سوق داد تا مدرسه و مسجد بزرگی که در زمان قاجار ساخته شده را مورد بازدید قرار دهیم. مسجد و مدرسه‌‌‌ای که با شبستان تلفیق شده و به‌‌‌عنوان یکی از زیباترین و بهترین نمونه‌‌‌های ایجاد هماهنگی و اتصال دو بنا در کنار هم به‌‌‌شمار می‌رود. در کنار سبک معماری متفاوت این میراث ملی که از آجرهایی به رنگ خشت و کاشی‌‌‌های آبی‌‌‌رنگ ساخته شده، وجود حیاط تحتانی درست در پایین مسجد به‌‌‌شکل گودالی بزرگ، حوض بزرگ (آب‌‌‌نما) و باغچه‌‌‌های اطراف آن طراوت و زیبایی بی‌‌‌نظیری به فضا بخشیده است.
با عبور از محله آقابزرگ و رسیدن به خیابان اصلی شهر می‌توان به بازار بزرگ کاشان رفت که یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران به‌‌‌شمار می‌‌‌آید و تقریبا به تمامی بخش‌های تاریخی شهر کاشان از مسجد میدان میرعماد تا آب انبار بالا بازار راه دارد. بازاری سنتی که هرآنچه را که بخواهی در آن می‌توانی بیابی و اصطلاح «از شیر مرغ تا جان آدمیزاد» در این بازار معنا پیدا می‌کند. آنچه این بازار را از بسیاری از بازارهای قدیمی متمایز می‌کند وجود چند تیمچه در دل آن است. تیمچه امین‌‌‌الدوله که به دلیل تزئینات هندسی روی سقفی بزرگ با ارتفاعی بسیار بالا ساخته شده از آجر و کاشی و حوضی در وسط آن اکنون به یک میراث ملی تبدیل شده که محلی برای نشستن و استراحت کوتاه برای رهگذران است. معماری خاص و سبک منحصربه‌فرد آن باعث شده تا این میراث ملی از نگاه برخی از کارشناسان یک شاهکار معماری به‌‌‌شمار آید. آنچه از کاشان‌‌‌گردی طی دو روز به تصویر کشیده شد، تنها بخش انگشت شماری از بناها و میراث تاریخی و فرهنگی کاشان است، زیرا این شهر بیش از ۱۷۰۰ اثر تاریخی را در خود جای داده و ۳۳۳ اثر آن ثبت ملی شده و حتی باغ فین کاشان در یونسکو به ثبت رسیده و اکنون وجهه‌‌‌ای جهانی دارد. اما سفر به دل کویر، روستای ابیانه و شهر زیرزمینی اویی در نوش‌آباد قصه‌‌‌ای جداگانه دارد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
